Նկարիչ, արձակագիր եւ ձեւավորող Վիկտոր Գոլյավկինը 60-ականների ամենաուշագրավ երեւույթներից է մեկն է, ով ավելի շատ հայտնի է որպես մանկագիր, քանի որ մինչեւ վերջերս նրա մյուս գործերը երկար տարիներ արգելված գրականության ցուցակներում էին:
Գրականագետները նրա արձակի ծագումնաբանությունը սկսում են օբերիուտներից, հիշատակելով նաեւ դադաիստներին եւ սյուրռեալիստներին, իսկ հետազոտողներից ոմանք գտնում են վաղ շրջանի Զոշչենկոյի արձակի օրինաչափ զարգացումը, ինչպես նաեւ խորհրդային շրջանի պաշտոնական ոճի աբսուրդի հակազդեցությունը:
Վաթսունականների Լենինգրադում նա դարձավ նոր ձեւավորվող ավանգարդի առաջատարներից մեկը: Այդ շրջանում իրեն հոգեհարազատ գեղանկարիչներից էր համարում Օ. Ցելկովին, Մ. Կազանսկուն եւ Մ. Ավետիսյանին: Հենց այդ շրջանում էլ գրվել են նրա առաջին պատմվածքներն ու մանրապատումները, որոնք մեծ ազդեցություն ունեցան այդ եւ հետագա շրջանի ոչ միայն արձակագիրների, այլեւ` բանաստեղծների վրա:
Գոլյավկինի պատմվածքներին բնորոշ է մտքի եւ բառի արտասովոր խաղացկունությունը, ինչը որ նրանց յուրահատուկ ճկունություն է հաղորդում, բառերը ջրաներկի պես ծորում են, ստեղծելով ողջ սյուժեն: Նրա արձակը գծանկարչական է, եւ պատահական չէ, որ հետազոտողներից մեկը դրանք համեմատում է Էյզենշտեյնի գծանկարների հետ: Կարելի է հիշել նաեւ շատ տարբեր, բայց նույն ակունքից սերող, Էքզյուպերիի եւ Լորկայի գծանկարները:
ՄԵԽԸ ՍԵՂԱՆԻ ՄԵՋ
Հայրս օղի էր խմում, այդ ընթացքում կրկնելով, որ բանն այդ չէ, իրեն առույգ զգալով, նա տենդագին մեխ էր փնտրում, որպեսզի այն հիմնավորապես գամի պատին, աթոռին կամ դռանը` տան տնտեսության օգուտի համար: Նա մի հարվածով կարող էր մեխը գամել ուր ասես: Այս անգամ նա տուն էր բերել մի վիթխարի մեխ եւ օրորվելով ու շուրջը նայելով, ծանրութեթեւ էր անում, թե ուր այն հարմարեցնի: Այդ մեխը մի կես մետր կլիներ` ես այդպիսի մեխ կյանքում չէի տեսել:
Հայրս կանգնած էր սենյակի մեջտեղում մեխը ձեռքին եւ ատամների արանքից կրկնելով, թե բանն այդ չէ, ի պատասխան մեր հարցուփորձի, թե ուր է ուզում այն գամել: Նա երկար կանգնած էր այդպես, հոնքերը կիտած, մինչեւ որ մի իմաստուն միտք հղացավ: Նա հանկարծ շողաց, մեխը ձեռքը վերցրեց, խնդրեց սեղանի վրայից սփռոցը վերցնել եւ հրաշալի հարվածով մի մասը խրեց սեղանի մեջտեղը: Նա մտադիր էր կենտրոնական ոտքն ամրացնել, որը նա ավելացրել էր մի տարի առաջ: Նա այն ժամանակ հավաստիացնում էր, թե սեղանը օրորվում է, թեպետ ոչ ոք դա չէր նկատում: Սեղանի այդ հինգերորդ ոտքը նույնքան պետք էր, որքան վեցերորդը, բայց հայրս ամրապնդում էր տնտեսությունը, եւ ոչ ոք չէր համարձակվում նրա հետ վիճել: Այսպիսով, մեխի մեկ քառորդը ակնթարթորեն մտավ սեղանի մեջ, բայց ավելի խորը, որքան էլ հայրս ջանում էր, մեխը համառում ու չէր գնում: ինչքան էլ հայրս խփում էր մեխին, այն այդպես էլ ցցված էր սեղանի մեջտեղում, բոլորին վհատության ու սրտնեղության հասցնելով: Հայրս հանվեց, մնաց միայն վարտիքով, մայրիկի գուլպան քաշեց գլխին, որ մազերը աշխատելուն չխանգարեն, եւ դարձյալ սկսեց հարվածել մեխին, բայց ապարդյուն: Հայրս քրտինքը սրբեց, նայեց ինձ, մորս եւ տատիս, ու ասաց.
– Հոգնեցի:
– Բա հիմա ի՞նչ անենք,- ասաց մայրս:
– Պետք է մինչեւ վերջ մեխել,- ասաց հայրս:
– Ես էլ եմ էդպես մտածում…
– Բայց բանն այդ չէ:
– Ուրեմն ավելի լավ է հանել:
– Ավելի լավ է հանել,- համաձայնվեց հայրս:
Ես բերեցի ունելին, հայրս քաշում էր մեխն ունելիով, բայց մեխը մնաց սեղանի մեջ:
Վերջապես հայրս ելավ եւ հայտարարեց, որ ես խարտոցը բերեմ: Ես գնացի խարտոցի ետեւից, բայց ես խարտոցը չգտա ու ձեռնունայն վերադարձա:
– Խայտառակություն,- ասաց հայրս,- տանը խարտոց չկա:
Այդ պահին հնչեց դռան զանգը, ես վազեցի դուռը բացելու: Եկել էր Դարիկենց ընտանիքը: Դռնից աղմուկով ներս ընկան նախադպրոցական տարիքի յոթ եղբայրները: Յոթ եղբայրները սկսեցին սենյակով մեկ վազել, աթոռները շուռ տվին, ծաղկամանը ջարդեցին, դաշնամուրի վրայի բոլոր արձանիկները տակնուվրա արին, զուգարանի ապակին ջարդեցին, արմատախիլ արեցին խեցամանների բոլոր ծաղիկները, լուսամփոփը պատշգամբից դուրս նետեցին, սալօջախի պտուտակները վերացրին եւ ձեռի հետ հանեցին նաեւ հորս սեղանի մեջ խրած մեխը: Երբ հաջողվեց եղբայրներին գլուխ գլխի բերել, նրանց անկյուն քշել ու հանգստացնել, մայրս ուրախությամբ, ի լուր ամենքի` հայտարարեց. «Հիմա ես կարող եմ սփռոցը փռել»:
ԴՈՒՌԸ
Քամին սուլում էր սենյակով մեկ, ինչպես խողովակի մեջ:
Այդ դուռը հանգուստներ չուներ:
Եվ այն բռնակ էլ չուներ:
Եվ այն չուներ նաեւ բանալու անցք:
Եվ դա այնքան էլ դուռ չէր:
Եվ ընդհանրապես դա ամենեւին էլ դուռ չէր:
Այն հանգչում էր երկու աթոռների վրա, եւ վրան պառկած էր մեռած հայրս:
ՀԱՐՎԱԾ ՓՈՐԵՐՈՎ
Ութսունհինգ մարդ փորերով խփում էր միմյանց այնպիսի ուժով, որ երեսունհինգ մարդ տեղնուտեղը մեռավ: Հետո հիսուն մարդ փորերով խփում էին միմյանց այնպիսի ապշեցուցիչ ուժով, որ ողջ մնաց միայն մեկը: Նա վարունգ կերավ եւ գնաց աշխարհի ծերը որեւէ մեկի հետ փորով կռվելու:
ԿՈՃԱԿԸ
(Իմ քեռին)
Այսպիսին է մտաբերվում ինձ քեռիս, երբ նա մեզ հյուր էր գալիս այն հեռու օրերին, վարտիքի վրա վիթխարի կոճակով:
Այդպիսին եմ ես հիշում քեռուս մանկուց, եւ այդպիսին նա մնաց իմ մեջ ողջ կյանքում` վարտիքի վրայի մեծ կոճակով: Եվ երբ մեր տանը խոսք է բացվում քեռուս մասին, երբ հիշում են նրա պայծառ կերպարը, նրա վաստակը պետության առաջ, ապա իմ առջեւ հայտնվում է վերակուի վիթխարի կոճակով նրա վարտիքը:
Հայրս ասում է` «Նա գեղեցիկ էր»՝ ես տեսնում եմ վարտիքի կոճակը: Մայրս հիշում է նրա ժպիտը` ես տեսնում եմ վարտիքի կոճակը:
Երբ ես նայում եմ մինչեւ գոտկատեղ արված նրա լուսանկարին, ես տեսնում եմ վարտիքի կոճակը:
ԱԽ… ԱԽ
Մարդը մահացել էր: Նրան դագաղ էին դրել: Ուզում էին դագաղը փոսն իջեցնել, բայց դե ոչ մի պարան չգտան: Այդժամ դագաղը ոտքով փոսը հրեցին: Մեռյալը դագաղից դուրս թռավ, նստեց ու պարզասիրտ ասաց.
– Ա՜ախ…ա՜ախ…
ԵՐԵՔ ԴԵՐԱՍԱՆ
Մեկը ներկայացման մեջ երկու խոսք ասաց` «Պարոններին մատուցված է»: Երկրորդը ողջ ներկայացման ընթացքում գլխավոր դերում աղմկում էր: Երրորդը ամբոխի մեջ գոռում էր` «Ուռա»: Առաջինին քսան ռուբլի տվեցին: Երկրորդին` մոտ հազար: Իսկ երրորդին այնքան քիչ վճարեցին, որ նա այլեւս երբեք «ուռա» չէր գոռում:
ԴԱ ԵՐԵԿ ԷՐ
Մեզ բաժանում էր պաստառապատ երկկողմանի միջնորմը: Միջնորմի ետեւում ես լսում էի, ինչպես է Կոշկինը հազում եւ ծիծաղում, երբ գրքույկներում ծիծաղելի բան էր կարդում: Նա միշտ զվարճալի ծիծաղում էր, երբ գրքույկներում ծիծաղելի բան էր ընթերցում: Երբեմն նա օրերով ծիծաղում էր, ընդմիջվելով միայն ուտելիս: Դա կնշանակի, որ շատ զվարճալի գիրք էր ձեռք ընկել: Նա թակում էր միջնորմին, հրավիրելով իր հետ ծիծաղելու: Մենք երկուսով նստում էինք իր թախտի վրա եւ ինչքան ուժ ունեինք հռհռում էինք:
Մենք այնպես էինք ծիծաղում, որ ջրամանի ջուրը թափվում էր: Ես չէի կարողանում շատ երկար ծիծաղել, ես մեկեն կոկորդումս կծկումներ էի զգում եւ գնում էի տուն: Ամեն անգամ ես երդվում էի այդպես ուժեղ չծիծաղել: Ահա հիմա էլ, ես հենց պառկեցի, եւ իմ կծկումները հանդարտվեցին, մեկ էլ ահա նա սկսեց կանչել ինձ, ծիծաղից թուլանալով: Բայց ես այլեւս չէի կարողանում ծիծաղել: Նա ինձ եւս երկու անգամ կանչեց: Ես քնած ձեւացա:
Եվ հանկարծ… Նա անցավ միջնորմի միջով, անցավ գլխավերեւովս օդի միջով, ծիծաղից ցնցվելով, մտավ մյուս պատի մեջ, դուրս եկավ այնտեղից, սուզվեց առաստաղի մեջ եւ անընդհատ շարունակում էր ծիծաղել ու ծիծաղել, հետո նա հանգիստ մտավ հատակի մեջ, դուրս եկավ հատակից, սուզվեց պատուհանի մեջ, դուրս եկավ պատուհանից, հետո աչքիս առաջ կորավ, հայտնվեց փողոցում, եւ այնտեղից ես լսում էի նրա անդադար ծիծաղը:
Ես գլուխս վերմակով ծածկեցի: Այդ ամենն ինձ տարօրինակ թվաց: Ես գլուխս վերմակով ծածկեցի եւ այդպես անշարժ նստել էի, բայց զգում էի, որ ծնկներս դողում են: Կոշկինն ինձ կանչում էր միջնորմից այն կողմ:
Ես լռում էի:
Նա նորից ինձ կանչեց:
Ես լռում էի:
– Սերյոժա,- հարցրեց նա,- դու քնա՞ծ ես:
– Ես չեմ գա,- խուլ ասացի ես:
– Ուրեմն ախմախ ես,- ասաց նա:
– Թող էդպես լինի,- խուլ ասացի ես:
Կոշկինին երկրորդ օրը թաղեցին: Նա պառկած էր դագաղում` ժպիտը դեմքին: Նրան երաժշտությամբ ուղեկցում էին: Գերեզմանոցում հռետորներ էին ելույթ ունենում: Գովում էին Կոշկինին: Ասում էին, որ նա զուր մեռավ: Պեմզայից եկած նրա մայրը լալիս էր: Տխուր մի կետի էր նայում Միտիշից ժամանած նրա եղբայրը:
Հաջորդ առավոտ Կոշկինն իր սենյակից կանչեց ինձ: Նա դարձյալ ինչ-որ բանի վրա ծիծաղում էր: Դա ինձ զարմացրեց, քանի որ նա երեկ մահացել էր: Ես գնացի նրա մոտ: Նա նստած էր թախտին ու գիրք էր կարդում:
– Չէ՞ որ դու մահացել ես,- ասացի ես նրան:
– Դա երեկ էր,- ասաց նա պարզապես:
ԿԱՐԾԻՔՆԵՐԻ ԳԻՐՔԸ
Այդ օրը ես այնքան զբաղված էի, որ ամբողջ օրը ոչինչ չէի կերել: Ես նույնիսկ մոռացել էի, որ պետք է ուտել: Միայն երեկոյան կողմ ես փութացի ճաշարան՝ ընթրելու: Իրար ետեւից երկու աման ապուր կերա եւ երկու երկրորդ: Եվ այդժամ ահա ինձ դեմ արեցին այդ գիրքը:
– Այս ի՞նչ է,- հարցրի ես, չհասկանալով՝ ինչ է կատարվում:
– Սա գիրք է,- ասացին մարդիկ,- բարի եղեք, գրեք:
Ես նայեցի նրանց: Դրանք ճաշարանի աշխատողներն էին:
– Ի՞նչ գրեմ,- չհասկացա ես:
Ճաշարանի աշխատողները ժպտում էին: Նրանք ժպտում էին, հանց հրեշտակներ եւ կամ շողոքորթներ: Իսկ մեկը ժպտում էր՝ հանց կաշալոտ:
– Կարծիք գրեք,- խնդրում էին նրանք,- մենք ձեզ շատ ենք խնդրում:
Ես փոքր-ինչ զարմացա ու հարցրի.
– Բայց ինչո՞ւ հատկապես ես պետք է գրեմ: Թե՞ դուք յուրաքանչյուրին եք այդպես ասում:
– Օ՜,- բացականչեցին չորսը խորով,- Դուք այնպիսի ախորժակով էիք ուտում մեր ապուրը… Միայն դուք կարող եք գրել:
– Հըմ…,- ավելի շատ զարմացա ես: -Դուք այդպե՞ս եք կարծում…
– Ոչ միայն մենք,- ուրախացան նրանք: -Բոլորն են այդպես կարծում: Բոլորը նայում էին ձեզ, թե ինչպես եք դուք ապուր ուտում:
– Ինչո՞ւ,- ավելի շատ զարմացա ես:
– Որովհետեւ դուք ախորժակով էիք ապուրն ուտում: Մեզ մոտ հազվադեպ են այդպես ուտում: Վերջին հինգ տարվա ընթացքում ոչ ոք այդպիսի ախորժակով չի կերել:
– Հըմ,- ավելի շատ էի զարմանում ես: -Ինչ տարօրինակ է:
Բայց նրանք ինձ խորհրդածելու ժամանակ չտվեցին: Բացելով գիրքը՝ նրանք ասացին.
– Մենք փաստն արձանագրել ենք: Դուք ախորժակով էիք ուտում: Բացասելն անօգուտ է: Ողջ ճաշարանն ականատես է: Որքան ասես վկաներ կան: Այնպես որ, արձանագրեք փաստն ու ստորագրեք:
Աշխատողները շրջապատեցին ինձ: Նրանք համալրվեցին: Հիմա նրանք շատ էին: Նրանք շուրջանակի խմբվել էին եւ արդեն չէին խնդրում, այլ պահանջում էին:
Նրանց մեջքի ետեւում հանդիսատեսներն էին: Հանդիսատեսների հայացքները վկայում էին, որ ես ախորժակով եմ կերել: Նրանք աչքերը չռել էին վրաս: Նրանց աչքերում զարմանք եւ հիացմունք էր: Նրանք հիանում էին իմ ախորժակով, զարմանում էին ճաշակիս վրա:
Շուրջս նայելով, նեղված, մերկացած, ես ստիպված էի գրել. «Ես ախորժակով կերա ապուրն ու կոտլետները»:
Գիրքը տառացիորեն ճանկեցին եւ որպես մեծ արժեք՝ տարան: Խոհարարը դուրս էր եկել ինձ տեսնելու: Նա աչքերը կկոցեց եւ ասաց.
– Դեռ մտքին դրել էր կոտրատվել, գրել չէր ուզում, շան տղա:
ՏՂԱ ԷԻՆ ԲՌՆԵԼ
Նա լողափին գողացել էր մի ընծայված գրիչ, մի ընծայագրված հրահան, նեյլոնե ճապոնական գուլպաներ եւ շրջված եղնիկի կաշվից սարքած ծխախոտատուփ: Նա գողացել էր նաեւ մի բանալի ու անվանատառերով մի թաշկինակ:
Եվ ահա նստած է նա ավազի վրա, վատ շրջապատ ընկած իննամյա տղան:
Շուրջն ամբոխ է:
– Ինչպե՞ս դու հասար այս կյանքին,- հարցնում են նրան:
Նա լալիս է:
– Ամոթ չես անո՞ւմ,- հարցնում են նրան:
Իսկ տղան այնպես է արտասվում, որ քիչ է մնում գողացված բաները վերադարձնես, եւ թող որ տուն գնա:
– Ամոթ չե՞ս անում,- հարցնում են նրան:
Իսկ նա լալիս է, խեղճը, որ վատ շրջապատ է ընկել:
– Մի՞թե այդպես կարելի է,- հարցնում են նրան:
– Ամոթ չե՞ս անում,- ասում են մյուսները:
Իսկ տղան այնպես է արտասվում, որ ուզում ես գոնե գողացված իրերը վերադարձնել, եւ թող որ տուն գնա:
– Բաց թողեք նրան,- ասում է մեկը:
Եվ տղան ավելի լուռ է արտասվում:
– Ես դրա տարիքին էդպիսի գործեր չէր, որ անում էի, – ասում է մեկ ուրիշը:
– Մեկ է նրան չեն նստացնի,- ասում է մեկը:
Եվ տղան ժպտում է:
– Գուցե նա պատահաբար է արել,- ասում է մեկը:
Իսկ տղան այնպիսի տեսք ունի, ասես իրենից են ինչ-որ բան գողացել, հիմա նա բոլորի վրա մատ թափ կտա` այդպես բարձրացել էր նրա տրամադրությունը:
– Իսկ գուցե՞ նա ոչինչ էլ չի գողացել,- ասում է մեկը:
Եվ տղան ելնում է, որ իրեն բաց թողնեն:
– Բայց չէ՞ որ ես նրա ձեռքը բռնել եմ, ընկերներ, իսկ մյուս ձեռքով նա բանալին ծովը նետեց:
Տղան լալիս է:
– Հարկ էր նրա երկու ձեռքից բռնել:
Տղան ավելի բարձր է լալիս:
– Այ սրան ջրասույզի կոստյում հագցնես, թող բանալին փնտրի, որ իմանա:
Տղան աղիողորմ լալիս է:
– Ես վարտիքս էի քամում, իսկ նա այդ պահին բանալիս հանեց, թող հիմա ջրասույզի կոստյումը հագնի, բա ինչ…
Տղան լալիս է: Նա այնպես է գոռում, որ բոլորը լալիս են:
– Մի վախեցիր, տղա, ոչ ոք չի պատրաստվում քեզ ջրասույզի կոստյում հագցնել, քեռիները կատակում են:
Եվ տղան չի լալիս:
– Ո՞վ քեզ, քնքուշս, լավս, բանալիների ետեւից ծով կուղարկի, հանգստացիր, տղաս, էսպիսի համակրելի տղեկին…
Եվ տղան ժպտում է:
– Դե արցունքներդ սրբի, տես ոնց է զռռացել, տխմարիկը, հայրդ ու մայրդ հիմա երեւի անհանգստացել են քեզ համար, աչքները ջուր է կտրել, իսկ դու նստել նյարդերդ ես քայքայում, ինչ խելոք դեմք ունի, մի տեսեք է՜:
Եվ տղան լիաթոք ծիծաղում է:
– Ինչ-որ բանալու համար գժի պես հարձակվել եք երեխու վրա: Էդ ձեր քոսոտ բանալին ձեր հիմար գրիչի հետ մեկտեղ՝ գրոշի արժեք էլ չունի մարդու նյարդային համակարգի համեմատությամբ: Դե ես պատրաստ եմ հենց հիմա վճարել այդ չնչին գումարը, որպեսզի դուք երեխային հանգիստ թողնեք:
Այդժամ տղան ծիծաղում եւ ծափ է զարկում: Եվ շուրջը ծիծաղում ու ծափ են զարկում:
– Ձեզ ծիծաղելի է, իսկ ինձ տուն չեն թողնի,- ասում է տուժածը:
– Նրան տուն չեն թողնի, իսկ դուք ծիծաղում եք:
– Ինչպես կարելի է ծիծաղել, ընկերներ, եթե մարդուն տուն չեն թողնի: Լացել է պետք:
Այդժամ տղան դադարում է ծիծաղել ու սկսում է արտասվել:
– Բռնեք նրան, ընկերներ: Թե չէ նա կարող է փախչել:
Տղային բռնում են, իսկ նա լացելով ջանում է ազատվել:
Եվ այդ ամենին նայելով, ես էլ արտասվեցի:
ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ ՍԵԶԱՆԻ ՄԻ ՆԿԱՐԻ, ՏՂԱՅԻ ԵՎ ԿԱՆԱՉԱՎԱՃԱՌՈՒՀՈՒ ՄԱՍԻՆ
Տարօրինակ մարդ էր Պոլ Սեզանը: Նկարում էր չտեսնված գեղեցկության մի կտավ, մեկ էլ հանկարծ նրան դուր չէր գալիս: Եվ նա դանակով կտրատում էր այն` ահա այսպես` մեկ-երկու, եւ պատուհանից նետում էր: Իսկ արվեստանոցի պատուհանը նայում էր այգուն: Այգում հաճախ երեխաներ էին խաղում: Նրանք Պոլ Սեզանի նետած կտավներից վահաններ ու զրահներ էին սարքում եւ ճիչ ու սուլոցով վազվզում էին այգում: Նրանք փայտիկներով ծակծկում էին գեղանկարչությունը, կտավներից նավակներ էին պատրաստում ու նետում դրանք ջրափոսերի մեջ: Միայն մի փոքրիկ տղա, որ դիմացն էր ապրում, մի անգամ գտավ Սեզանի կտավը եւ բերեց այն տուն: Տղայի մայրը շատ կռվազան էր, հենց կտավը տեսավ` ճչաց. «Էս ինչ զիբիլ ես տուն բերում»: Եվ պատուհանից այն դուրս նետեց:
Փողոցով անցնում էր շուկա գնացող կանաչավաճառուհին: Նա վերցրեց ճանապարհին ընկած կտրատված կտավն ու դրեց իր սայլակի մեջ: «Սրանք շատ գեղեցիկ ծաղիկներ են,- որոշեց նա,- ես դրանք կկախեմ իմ տանը»:
ՆԿԱՐԸ
Ալյոշան գունավոր մատիտներով նկարեց ծառեր, ծաղիկներ, խոտ, սնկեր, երկինք, արեւ եւ նույնիսկ նապաստակ:
– Այստեղ ի՞նչ է պակասում,- հարցրեց նա հորը:
– Ամեն ինչ տեղն է,- պատասխանեց հայրը:
– Այստեղ ի՞նչ է պակասում,- հարցրեց նա եղբորը:
– Ամեն ինչ էլ կա,- ասաց եղբայրը:
Այդժամ Ալյոշան շրջեց նկարն ու ետնամասում ահա էսպիսի մեծ տառերով գրեց.
ԵՎ ՄԵԿ ԷԼ ԵՐԳՈՒՄ ԷԻՆ ԹՌՉՈՒՆՆԵՐԸ:
– Այ հիմա,- ասաց նա,- ամեն ինչ էլ կա:
ՉՀԱՍՑՐԻ
Միշուտկան մի նկար նկարեց:
– Ահա,- ասում է,- սա ձի է:
– Քո ձին ավելի շատ կապիկի է նման:
– Դա հենց կապիկ է:
– Բայց դու ասացիր, որ դա ձի է:
– Ես պատահաբար ասացի, որ դա ձի է:
– Գուցե դա կապիկ չէ՞:
– Գուցե,- ասաց Միշուտկան:
– Ինչպե՞ս թե,- ինքդ էլ չգիտես, թե ի՞նչ ես նկարել: Գուցե դու արդուկ ես նկարել:
– Ի՞նչ արդուկ,- զարմացավ Միշուտկան:
– Էն, որ մեր խոհանոցում է:
– Հա, արդուկ,- ասում է Միշուտկան:
– Դու համոզվա՞ծ ես, որ արդուկ ես նկարել:
– Իսկ ի՞նչ,- տագնապեց Միշուտկան:
– Գուցե դա արդուկ է՞լ չէ: Գուցե այլ մի բան է: Օրինակ՝ հավ կամ ուղտ:
Միշուտկան մտածեց ու պատասխանեց.
– Գուցե:
– Դե, ուրեմն ի՞նչ: Հա՞վ: Ո՞ւղտ: Արդո՞ւկ:
Միշուտկան պատասխանեց.
– Ես ուզում էի նկարել կապիկ, հավ, ուղտ եւ արդուկ, բայց չհասցրի…
ՀՈԲԵԼՅԱՆԱԿԱՆ ԽՈՍՔ
«Դժվար է պատկերացնել, որ այս հրաշալի գրողը ողջ է: Հավատդ չի գալիս, որ նա մեզ հետ քայլում է նույն փողոցներով: Թվում է, թե նա մահացել է: Չէ՞ որ նա այնքան գրքեր է գրել: Յուրաքանչյուր մարդ, այդքան գիրք գրելուց հետո, գերեզմանում պառկած կլիներ: Բայց սա` հիրավի մարդ չէ: Նա ապրում է եւ մեռնելու միտք չունի, ի զարմանս ամենքի: Մեծամասնությունը համարում է, որ նա վաղուց մահացել է, այնքան մեծ է հիացմունքն առ նրա տաղանդը: Չէ՞ որ Բալզակը, Դոստոեւսկին, Տոլստոյը վաղուց էն աշխարհում են, ինչպես եւ այլ մեծ դասականները: Նրա տեղն այնտեղ է, նրանց կողքին: Նա արժանի է այդ պատվին: Նա նստած է իմ առջեւ, կարմրայտ ու գեր, եւ դժվար է հավատալ, որ նա կմահանա: Եվ նա ինքն էլ, երեւի, դրան չի հավատում: Սակայն նա անշուշտ կմեռնի, դա հաստատ: Նրան մեծ հուշարձան կկանգնեցնեն, նրա անունով կկոչեն ձիարշավարանը, նա այնպես էր սիրում ձիերին: Նրա գերեզմանոցը կվանդակապատեն: Այնպես որ, նա կարող է չանհանգստանալ: Մենք կտեսնենք նրա հարթաքանդակը վանդակի վերնամասում:
Երեկ չէ առաջին օրը ես լսեցի, թե նա մահացել է: Լուրը հասցրեց աղջիկս, որ կատակել սիրում էր: Ես չեմ թաքցնի, բերկրանք եւ հպարտություն զգացի մեր բարեկամ-ընկերոջ համար:
– Վերջապես,- գոչեցի ես,- նա կգրավի իր տեղը գրականության մեջ:
Ուրախությունը վաղաժամ էր: Բայց ես կարծում եմ, որ մենք երկար չենք սպասի: Նա մեզ չի հիասթափեցնի: Մենք բոլորս հավատում ենք նրան: Մենք նրան կմաղթենք ավարտին հասցնել այն գործերը, որոնք նա դեռ ավարտին չի հասցրել, եւ փութանակի ուրախացնել մեզ»: