Ֆինանսատնտեսական գլոբալ ճգնաժամը դարձել է, թերեւս, ամենահաճախ կիրառվող արտահայտությունը թե՛ ԶԼՄ-ներում, թե՛ քաղաքական շրջանակներում, թե՛ կենցաղում: Այս ճգնաժամի ֆինանսական եւ տնտեսական հետեւանքների մասին իսկապես շատ է խոսվում: Սակայն թերեւս լիարժեք չուսումնասիրված է մնում այնպիսի մի հարց, ինչպիսին համաշխարհային ճգնաժամի սոցիալական էֆեկտն է:
Ուշագրավ է, որ նախորդ համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի ժամանակաշրջանը անվանվում է Մեծ դեպրեսիայի տարիներ: Այսինքն, այնպիսի մի բառ, որ տնտեսության եւ ֆինանսների բնագավառի հետ կապ չունի: Այլ կապ ունի մարդկային հոգեբանության եւ էմոցիաների հետ: Սակայն ներկայումս ծավալվող ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հնարավորություն է տալիս սեփական մաշկի վրա զգալ եւ համոզվել մի բանում, ինչն այլ ժամանակ եւ այլ տեղում կթվար ուղղակի հետաքրքիր անվանում:
Հոլիվուդյան մղձավանջ
Հոլիվուդյան կինոարտադրությունը հայտնի է նրանով, որ նկարահանվող ֆիլմերում բեմադրում է ոչ միայն անցյալի եւ ներկայի դրվագները, այլ նաեւ ինչ-որ չափով ուրվագծում է ապագայի կերպարները: Սեպտեմբերի 11-ի նյույորքյան ահաբեկչությունից հետո շատերը գտնում էին, որ այդ սցենարը ոչ թե ահաբեկիչներինն է, այլ կինոռեժիսորներինը, եւ ահաբեկիչներն ընդամենը հոլիվուդյան սցենարն են իրագործել: Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի օրերին էկրան բարձրացավ ամերիկյան մի ֆիլմ, որում ներկայացվում է ինչ-որ տարօրինակ բացիլի ազդեցությունը մարդկանց վրա. այն օդը, որը վարակված է այդ բացիլով, մարդկանց դրդում է ինքնասպանության: Բացիլը սկսում է գործել հանկարծակի եւ դադարում է գործել նույնքան հանկարծակի: Իհարկե, այս սցենարը թվում է առավել ֆանտաստիկ, սակայն, եթե փոխաբերությունը կիրառենք այժմյան իրականության վրա, ապա կտեսնենք, որ գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի «բացիլը» սկիզբ է տալիս սոցիալական ագրեսիայի աճի եւ մարդկանց դրդում ամենատարբեր եւ առաջին հայացքից անհեթեթ թվացող հանցագործությունների: Այսպես, ԱՄՆ-ում վերջին մի քանի շաբաթներում տեղի ունեցան մի շարք հանցագործություններ, որոնք առաջին հայացքից բացարձակապես անհեթեթ են թվում. սովորական մի ամերիկացի սպանում է ծերանոցի բնակիչներին, նույնքան սովորական մի ամերիկացի վիճում է մոր հետ եւ սպանում երեք ոստիկանի, մեկ այլ սովորական ամերիկացի վիճում է կնոջ հետ եւ սպանում հարազատ զավակներին, վերջում էլ` իրեն: Այս դեպքերի շարանը շարունակելի է: Սակայն իմաստ չկա թվել մեկը մյուսից զարհուրելի եւ անիմաստ դեպքերը: Խոսքն այն սոցիալական միջավայրի մասին է, որտեղ հնարավոր են դառնում նման դեպքերը: Իսկ այդ միջավայրը գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով պայմանավորված միջավայրն է:
Փլվող երազանքների հասարակություն
Մարդկային հասարակության համատարած միջավայրն այսօր անորոշությունն է: Անորոշությունը վաղվա օրվա եւ հնարավոր սպասելիքների մեջ: Խնդիրը միայն այն չէ, որ ամեն ինչ վատ է, խնդիրն այն է, որ ոչ ոք չի կարող ասել, որ այդ վատը կլինի մինչեւ վաղը ժամը 3-ը, իսկ դրանից հետո իրավիճակը կփոխվի: Սոցիալական համաճարակը հիվանդության համաճարակից տարբերվում է հենց նրանով, որ դրա համար պետք չեն ռեալ հիմքեր, բավական է միայն մտածել, որ նման հիմքեր կան: Հայտնի սոցիոլոգ կար, նույնպես ամերիկացի` Ուիլյամ Թոմասը, որ ասում էր, թե եթե իրավիճակը համարվում է իրական, ապա այն իրական է իր հետեւանքներով: Կոպիտ ասած, եթե մարդիկ մտածում են, որ շուտով աղի պակաս է լինելու, նրանք սկսում են համատարած կերպով գնել այդ աղը, ինչով էլ ի վերջո կարող են բերել աղի ռեալ պակասի. Նույն կերպ էլ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի դեպքում. այդ ճգնաժամը դառնում է ավելի ու ավելի սոցիալական` հիմք տալով համընդհանուր այնպիսի վարքագծի տարածմանը, որը միայն նպաստում է ճգնաժամի էլ ավելի խորացմանը: Այս պայմաններում ամբողջ հասարակությունը վերածվում է, այսպես կոչված, սահմանային հասարակության: Երբ որ մարդն ապրում է սահմանների ներսում, նա հստակ գիտի, թե ինչ է կարելի եւ ինչ չի կարելի այդ սահմաններում, իսկ երբ որ մարդը մնում է սահմաններից դուրս, այս դեպքում արդեն կարելին ու չի կարելին միախառնվում են: Հերոսներ չկան, հույսեր չկան, կանոններ չկան: Ուրեմն` կարելի է ամեն ինչ: Սա է, թերեւս, ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հնարավոր հետեւանքներից ամենասարսափելին: Ամենասարսափելին, որովհետեւ տնտեսական բարեկեցության անկումը մարդուն պահանջմունքների սանդղակից ներքեւ է գցում դեպի ամենացածր կարգի պահանջմունքները` ստիպելով վերադառնալ այնպիսի պահանջմունքների բավարարմանը, ինչպես ֆիզիկական անվտանգության եւ սննդի ապահովման պահանջմունքներն են: Իսկ այդ պահանջմունքների մակարդակում մարդը ոչնչով չի տարբերվում կենդանիներից: Այս մակարդակում դադարում են գործել քաղաքակրթության զարգացման արդյունքում ձեռք բերված բոլոր հոգեւոր եւ բարոյական արժեքները: Մնում է միայն գոյատեւման բնազդը: Գոյատեւել այն միջավայրում, որտեղ կարելի է ամեն ինչ:
Ոհմակից դեպի հասարակություն
«Մարդը մարդուն գայլ է»,- ասել է անգլիացի միջնադարյան փիլիսոփա Հոբսը եւ հասարակական կարգի հնարավորությունը բացատրել նրանով, որ մարդիկ, հասկանալով, որ սեփական անվտանգության ապահովման լավագույն տարբերակը միմյանց վրա չհարձակվելու պարտավորություն վերցնելն է, եկել են համաձայնության: Եվ մշակել են համակեցության կանոններ: Եվ ապրել են կանոններով: Գուցե պետք չէ՞ եւս մեկ անգամ ոհմակ դառնալ՝ հասարակություն լինելու առավելությունները հասկանալու համար: