Վարդան Պետրոսյանի ներկայացումներին Հայաստանում սպասում են:
Մեր կողքին կատարվածն ու մեր զգացածը փարիզաբնակ բեմադրիչն ու դերասանը
կարողանում է բեմից մեզ ներկայացնել հայտնության երանգով: Գրեթե ամեն տարի
նա նոր բեմադրություն է անում, վերջին մի քանիսում օգտագործում է
օտարերկրյա դերակատարներին: Մի մարդը մի քանի դիմակներով, տարբեր
պերսոնաժների մաշկի մեջ մտնելով, ստեղծում է մեր կյանքի մթնոլորտը՝ մեր
սպասելիքներով, խնդիրներով եւ, իհարկե, ինքնահեգնանքի ինտոնացիաներով: Վ.
Պետրոսյանը որոնող է: Թեմաներ ու պերսոնաժներ է որոնում՝ մեր կյանքի լուրջ
հետազոտությունից հետո միայն: Նոր՝ «Վերելք» ներկայացումը, որի պրեմիերան
կայանալու է օգոստոսի սկզբին, Եղեռնի մասին է: Դերակատարների խումբը
միջազգային է եւ ընդարձակ: Ներկայացումը երեք սյուժետային գիծ է
ունենալու՝ Եղեռն, Կոմիտաս եւ մենք:
– Այդ ներկայացման մեջ ես շատ կոնկրետ խնդիրներ ունեմ լուծելու: Բոլորովին
պատահական չէ ֆրանսիացի դերասանների ընտրությունը: Ես նրանց հրավիրել եմ
ոչ թե այն պատճառով, որ Ֆրանսիան ընդունեց Ցեղասպանությունը եւ այդ փաստը
մեծ շարժիչ ուժ էր մեզ համար, այն գեներատորը, որը ստիպեց աշխարհին այլ
կերպ նայել կատարվածին: Ոչ, ֆրանսիացիների շնորհիվ հայ հանդիսատեսը կտեսնի
ֆրանսիական երաժշտական թատրոնի խաղի թեթեւությունը, որի կարիքը մեր
ծանրացած բեմական մթնոլորտում շատ մեծ է: Մենք, վատ իմաստով ասած՝ ծանր
ենք, էդպիսին է այսօր մեր բեմը: Հաճելի կլինի տեսնել ֆրանսիացիների
սեթեւեթանքը բեմում: Եվ հետո, ես փորձում եմ ասել, որ այսօր Եվրոպան
ապրում է իր դարդ ու ցավով, մի մտածեք, որ Եվրոպան առավոտից մինչեւ երեկո
մտածում է՝ ի՞նչ անի, որ հայերի դարդերին դարման անի:
– Դուք բեմադրության սցենարի հեղինակն եք: Ի՞նչ հայացքով ենք մենք այժմ նայում Ցեղասպանությանը:
– Ես ներկայացման նյութերը երկար ժամանակ եմ հավաքել, կարդացել եմ,
նախապատրաստվել եմ, զրուցել եմ տարբեր խավերի մարդկանց հետ, հանդիպել եմ
էթնոգրաֆների, թուրքագետների: Փորձել եմ հասկանալ՝ ի՞նչ է հայի համար
Ցեղասպանությունը: Եվ սարսափով հայտնաբերել եմ, որ մեր ժողովուրդը
բացարձակապես չգիտի՝ ինչ է Ցեղասպանությունը: Դպրոցից մեր մեջ երեք
ստերեոտիպային նախադասություն է մնացել. «Թուրքական յաթաղանին զոհ գնաց
1,5 մլն մարդ», «Երեւի մեղավոր ենք եղել, որ կոտորվել ենք», կամ «Մեզ
կոտորել են, քանի որ քրիստոնյա ենք եղել»: Ոչ մի ռեալ պատկերացում
կոտորածի մասին: Նույնիսկ շատ ինտելիգենտ մարդիկ օդային պատկերացում ունեն
կատարվածի մասին: Երբ ես սկսեցի գրքեր կարդալ, հասկացա, որ ես էլ ոչինչ
չգիտեմ Ցեղասպանության մասին: Ցեղասպանությունը մի սարսափելի վերք է, որը
գոյություն ունի մեր ենթագիտակցության մեջ: Երկրաշարժ տեսած երեխայի
ենթագիտակցության մեջ էլ գոյություն ունի այդ սարսափը, եւ հոգեբույժը պետք
է խաղի, զրույցի միջոցով աշխատի այդ ցավը միջից հանել: Վախը պետք է
ենթագիտակցության ոլորտից գիտակցական ոլորտ հանել, եւ այդ ոլորտում՝
տրամաբանության միջոցով սկսել արժեւորել: Վախը պետք է հանել: Այդ բանը չի
կատարվել մեր ժողովրդի հետ: Եղեռնը տեսած երեխաները եկել են Հայաստան,
մեծացել սարսափի ու վախի մեջ, նրանց նույնիսկ արգելված է եղել խոսել
Ցեղասպանության մասին, քանի որ եղել են գնդակահարվելու, աքսորվելու վտանգի
տակ: Եվ այդ հիվանդությունը իրենց մեջ կրելով, նրանք ժառանգել են մեզ: Այդ
հիվանդությունը մի օր պետք է դուրս գա: Դուրս կգա, երբ սկսենք ազատ,
համարձակ, վստահ խոսել եւ հասկանանք՝ ինչ է եղել: Ցեղասպանությունը պետք է
արժեւորել, դնել մի կողմ ու գնալ առաջ:
– Ինչո՞ւ չենք անում:
– Որովհետեւ Ցեղասպանությունը դրոշ սարքած քայլում ենք, պաշտոն ենք
ստանում, բառեր ասում: Չենք վերարժեքավորում: Ցեղասպանության գիտակցումը
մեր ժողովրդի համար, բացառությամբ մի քանի պատմաբանների, գտնվում է
օդային, հեղհեղուկ, սաղմնային վիճակում: Մենք բոլորս էլ կրում ենք այդ
ցավը: Մի մասն ուզում է մոռանալ այդ մասին, մյուս մասը կառչում է այդ
ցավից ու չի ուզում պոկվել: Կատարված սարսափելի փաստին պետք է կարողանալ
հանգիստ հայացքով նայել, վերլուծել, քննարկել, գտնել սխալները, որպեսզի էլ
չկրկնենք: Տեսեք, ինչպես են անում հրեաները: Նրանք փայլուն ու շատ լուրջ
աշխատում են: Ու միշտ կարողանում են Ցեղասպանությունն օգտագործել իրենց
շահերի համար: Երբեմն հրեաների մոտ դա սպեկուլյացիայի է հասնում, բայց
նրանք գիտեն՝ ինչ են անում: Մենք էլ ենք պարտավոր դա գիտենալ: Դա չի
նշանակում, որ Ցեղասպանությունը դրոշ սարքած, պետք է գոռալ, միգուցե պետք
է լռել, կամ խոսել զուսպ, կամ երգել ու պարել: Չգիտեմ: Բայց ինչ էլ անենք,
պետք է անենք սթափ բանականությամբ, այլ ոչ թե հիվանդագին ճչանք: Նոր
սերնդին պետք է ճիշտ դաստիարակել: Մեր հիվանդությունը բուժված չի:
– Բուժման ձեւը կարող է արվեստը լինել՝ թատրոնը, կինոն:
– Բուժման ձեւը թատրոնը չի: Արվեստի խնդիրը մարդուն ազնվացնելն է: Արվեստի
գործ չի այն գործը, որը մարդուն գոնե մեկ քայլ առաջ չի տանում: Ընդունենք,
որ վիշտն ազնվացնում է մարդուն: Հիշենք մեր թաղումները, երբ բոլոր
ազգականները հավաքվում են ու վշտի պահին մոռանում են իրենց միջեւ եղած
նախանձը, չեն մտածում՝ ով ում ինչ կտակեց, ով ում անպատվեց: Վիշտը
ազնվացնում ու միավորում է: Չկա որեւէ մեկը, ով Ցեղասպանության վիշտն իր
մեջ չի կրում, սոցիալական խավը նշանակություն չունի: Օլիգարխ, բանվոր,
վարորդ թե անտուն, բոլորն էլ հավասարաչափ կրում են այդ վերքն իրենց մեջ:
Եթե այդ վերքը սեղմես, բոլորն էլ հավասար հայ են դառնում: Վերքը սեղմելով
կարելի է գնալ դեպի ազնվացում: Սա սպեկուլյացիա չէ: Իմ հայրը երեք-չորս
տարեկան տղա էր, երբ տեսել է Եղեռնի սարսափները, իմ պապերը տերտերներ էին,
եւ նրանց մորթել են եկեղեցու դռանը: Ես շատ կոնկրետ կրում եմ իմ մեջ այդ
վերքը, աչքերս փակում եմ ու տեսնում, թե ինչպես են կատարվել
դեպորտացիաները: Ինձ պետք չէ այդ ամենը պատմել: Երիտասարդները պետական
ատյաններում պետք է լուծեն մեր հողերի, Մասիսի հետ կապված խնդիրները: Իմ
ներկայացումը ես անում եմ շոուի ձեւով, ուզում եմ շատ երիտասարդներ գան եւ
նայեն: Սա լինելու է հանդուգն ներկայացում, քանի որ ոչ ոք չի համարձակվել
Ցեղասպանության մասին ծիծաղով խոսել: Եթե ծիծաղի մեջ ցինիզմ չկա, այն
առողջարար է: Ներկայացման մեջ Կոմիտասն ինքն է իր մասին պատմելու:
Կոմիտասը սրամիտ մարդ էր, գուցե որեւէ մի կատակ պատմի: Կոմիտասը հիմա
դարձել է Ցեղասպանության խորհրդանիշը: Եվ ընդամենը: Հարցրեք փողոցներում՝
ո՞վ է Կոմիտասը, բոլորը կասեն, որ նա սուրբ է, զոհվել է Եղեռնում, բայց
ի՞նչ է արել՝ չգիտեն:
– Իսկ ի՞նչ եք մտածում մեր քաղաքի մասին: Այստեղ ձեզ լա՞վ եք զգում, թե՞ կարծում եք, որ Երեւանի աուրան անհետացել է:
– Այստեղ ես ինձ շատ հարմարավետ եմ զգում: Ինչ խոսք, քաղաքը փոխվել է:
Փարիզն էլ է փոխվել՝ հարստացած արաբները, նեգրերը արվարձաններից եկել,
լցվել են քաղաքի կենտրոն: Օլիգարխները, խուժանները գալիս են կենտրոն, տներ
են առնում, իսկ կենտրոնում ապրող հին փարիզաբնակները աղքատանում են ու
ստիպված արվարձաններ հեռանում: 30-40 տարի առաջ Փարիզի Շանզ-է-Լիզեն մեր
Աստաֆյան փողոցին էր նման, որտեղ կարելի էր հանդիպել, ասենք, զբոսնող
Բելմոնդոյին: Իսկ այսօր մետրոյից հենց որ դուրս ես գալիս, ռադիոյով լսում
ես ոստիկանների հայտարարությունը. «Զգույշ եղեք», քանի որ քեզ կարող են
երեք տղա մոտենալ, ձեռքիցդ բջջային հեռախոսը կամ պայուսակը խլել ու
փախչել: Շանզ-է-Լիզեն հիմա գնչուներով, «բոշաներով» է լցված եւ նաեւ՝
ուժեղացված, զինված ոստիկանական խմբերով: Երբ առաջին անգամ էի Փարիզ
գնացել, տասնհինգ օրվա ընթացքում ընդամենը երկու ոստիկանի էի հանդիպել:
Երեւանն էլ է փոխվել, Փարիզն էլ: Աշխարհը քրեականացվել է: Պետք չէ բարդել
ամեն ինչ Երեւանի վրա: Մենք ապրում ենք Երեւանում ու կարծում ենք, որ
աշխարհի դժբախտությունները կուտակված են մեր գլխին: Այդպիսի տենդենց կա ու
դա լավ տենդենց չի, ցավոք: