Հայաստանյան հեռուստաընկերությունների հաղորդումները դիտել ոչ բոլորն են ի վիճակի. դժվար է գլխի ընկնել` դրանք կոնկրետ ո՛ր տարիքի, սոցիալական ո՛ր խմբի կամ կրթական ի՛նչ աստիճան ունեցող մարդկանց են հասցեագրված: Վերջին մեկ-երկու տարիներին դրանց ավելացան նաեւ տեղական արտադրության սերիալները, ինչն ավելի բարդացրեց հեռուստադիտողի ընտրությունը` հատկապես ո՛ր հեռուստաալիքը չմիացնել: Դատարկաբանությունն ու գռեհկությունը սկսեցին անհանգստացնել անգամ օմբուդսմենին: Սակայն նրա անհանգստությունից որեւէ մեկը կարծես չազդվեց էլ. նրանք, ովքեր ներգրավված են սերիալ արտադրելու գործում, աշխատում են նույն փութաջանությամբ, իսկ նրանք, ովքեր դիտում էին, շարունակում են դիտել: Մեր զրուցակիցներն են դրամատուրգ Անահիտ Աղասարյանը, ով գրում է սցենարներ սերիալների համար («Հարեւանները», «Հանուն սիրո»), եւ բանաստեղծ, տեղական սերիալների սիրահար Մարինե Պետրոսյանը:
Լ.Ա. – Տիկին Աղասարյան, Դուք շատ լավ գիտեք լավ գրականության արժեքը, ծանոթ եք երկխոսությունների այն մակարդակին, որը ծանոթ է մեզ արժեքավոր գրականությունից: Հասկանալի է, որ նույն խորությունը սերիալում չի աշխատի, սակայն գոնե Ձեզ համար պիտի որ շատ բարդ լիներ պրիմիտիվ եւ առանց ասելիքի երկխոսություններ եւ սյուժեներ ստեղծելը:
Ա.Ա. – Խորապես համոզված եմ, որ բարձր գրականությունը եւ հեռուստատեսային սերիալը տարբեր բաներ են: Սերիալում, առանց արդարացնելու կենցաղային էժան դիալոգները, ամեն բան պիտի լինի հավաստի, եւ իրականությունը պիտի պատկերվի այնպիսին, ինչպիսին որ է՛: Պարզապես պետք է աշխատել դա անել արվեստի չափանիշներով, որքան հնարավոր է` մոտ նշված բարձր գրականությանը, հարկավոր է գտնել ոսկե միջինը, որպեսզի սերիալը պարզապես չդառնա սուտ: Տեսեք, սերիալում տաքսու վարորդը չի կարող խոսել ուսուցչի բառապաշարով: Սերիալը մեր իրականությունը պատկերող, ամենօրյա, լայնածավալ գործ է, հեռուստատեսային արտադրանք, ուր ամեն ինչ պիտի նման լինի կյանքին: Հակառակ դեպքում` հեռուստադիտողը չի նայի, սյուժեն նրան չի հուզի: Լավ սցենարիստը նա է, ով պահպանում է կերպարայնությունը. ամեն կերպար խոսում է այնպես, ինչպես խոսում է կյանքում:
Լ.Ա. – Մարինե՛, Ձեզ, որպես՝ հեռուստադիտողի, սերիալներում գրավում է այն, որ դրանք արտացոլում են մեր իրականությունը, եւ կերպարները խոսում են այնպես, ինչպես առօրյայում:
Մ.Պ. – Ես պատահաբար սկսեցի սերիալներ դիտել: «Որոգայթը» դիտեցի, ու հետաքրքրեց: Հետո արագ հայտնվեցին նոր սերիալներ: Ես չեմ հասցնում դրանք բոլորը նայել: Հ1-ը, «Արմենիան» եւ «Շանթն» են ցուցադրում սերիալներ: Ինձ գրավում է այն, որ հանկարծ տեսնում ես, որ դուրս են եկել մի երակի վրա, որտեղ կա կյանք: Բոլորս գիտենք, որ թե՛ մեր հայկական կինոն է ավանդաբար թույլ եղել, թե՛ արձակն է թույլ եղել` չափածոյի համեմատ: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ հայկական նյութը դժվար է բերվում գրականություն, կինո: Ես հանկարծ տեսա, որ այս մարդիկ (ի դեպ, սցենարի հեղինակներին չեմ էլ ճանաչում) մի տեղ են դուրս եկել, որտեղից կարող են հասարակությանը հենց իր` հասարակության մասին շատ հետաքրքիր բաներ պատմել: Օրինակ` կա երկու սերիալ, որ շատ եմ սիրում` «Վրիժառուն», որ վերջացավ, եւ «Կյանքի գինը»: Այս սերիալում հերոսները բիզնեսմեններ են, իսկական, ոչ սուտ կերպարներ, համ էլ նրանք ինտելեկտուալ են: Մեր տեսած օլիգարխները չեն, ինտելեկտով բարձր են: Հիմա, հրաշքի նման բան է, որ դու հա՛մ ռեալիստական լինես, հա՛մ էլ ինտելեկտուալ բիզնեսմեն ցույց տաս:
Լ.Ա. – Բայց ինտելեկտուալ օլիգարխն արդեն ռեալիզմ չէ, այլ ուտոպիա: Տիկի՛ն Աղասարյան, երբ 90-ականների սկզբին սկսեցին ցուցադրել սերիալներ, ակնհայտ էր, որ դրանք հասցեագրված էին տնային տնտեսուհիներին եւ կոչվում էին օճառային օպերաներ: Այսօր առանց աշխատանքի տանը նստած են սոցիալական բոլոր շերտերի մարդիկ` գիտնականներ, ուսուցիչներ, բանվորներ եւ այլք: Սցենարիստը հաշվի առնո՞ւմ է, որ սերիալը ստիպված են դիտել նաեւ կիրթ մարդիկ, եւ կա՞ որոշակի պատասխանատվություն` սյուժեն, ասելիքը համապատասխանեցնել նաեւ նրանց ճաշակին:
Ա.Ա. – Դա հավերժական խնդիր է. Կա լավ որակի եւ ռեյտինգի հակասություն: Ասում եք` տանը կիրթ մարդիկ են նստած: Ուզածդ ժողովրդի մեջ այդ կիրթ մարդիկ հասարակության ո՞ր մասն են: Նրա՞նք են շատ, ովքեր ուզում են տեսնել լուրջ, հոգեւոր արժեքներ, թե՞ նրանք, ում հետաքրքիր է առօրյան, իրենց բողոքը: Հեռուստատեսության առաջին խնդիրը ռեյտինգն է: Գտնում եմ, որ ռեյտինգի հաշվին պետք է ապահովել նաեւ որակ, ինչն այսօր փորձում է անել Հ1-ը:
Մ.Պ. – Կա տարածված եւ ոչ խելոք պատկերացում կիրթ մարդու մասին… Ես ինձ համարում եմ կիրթ մարդ. գիտեմ համաշխարհային դասական եւ ժամանակակից արվեստը: Սերիալներ դիտելիս ինձ պետք չէ բարձր արվեստ, ես դրա պահանջը չունեմ: Ինձ պետք է մի բան, որը սուտ չլինի: Իսկական արվեստն ունի մի բան՝ ինքը պիտի սուտ չլինի. սուտը որ տեսնում ես, զզվում ես: Օրինակ` «Վրիժառուն»: Գոռի ֆիլմերը ես շատ եմ սիրում, էն սկզբի ֆիլմերն էլ եմ սիրում: Ո՞նց է, որ իր հերոսը հաղթում է: Ինքը ռեալիստական հերոս չէ: Քանի որ կյանքում հերոսը չի հաղթում, ինքը, որպեսզի սուտ չլինի, ձեւը գտել է: Պայմանական է հերոսը, սուպերմեն է, ով բոլորին ֆիզիկական ուժով` կարատեով, հաղթում է:
Լ.Ա. – Բայց այդ պայմանական, ֆիզիկապես անգերազանցելի հերոսն արդեն ինչ-որ տեղ եղել է` Շվարցենեգեր, Ստալոնե, ովքեր վաղուց արդեն հետաքրքիր չեն, եթե չասենք` անասելի ձանձրալի են:
Մ.Պ. – Ներողություն, ի՞նչ կապ ունի Շվարցենեգերը: Սա հայկական իրականություն է: Դուք նայո՞ւմ եք էդ ֆիլմը:
Լ.Ա. – Ո՛չ:
Մ.Պ. – Ինչո՞ւ, բայց դա քո կյանքն է ցույց տալիս: Քեզ չի՞ հետաքրքրում, թե քո շուրջն ինչ է կատարվում: Ինձ համար դա հոյակապ ֆիլմ է: Այն մասը, որը պատկերում է իրականությունը, հիմնականում ռեալիստական է, կերպարը, որը պայքարում է դրա դեմ, չի կարող ռեալիստական լինել, քանի որ կպարտվեր: Ֆիլմում ցույց են տալիս, թե ոնց են մարդուն ողջ-ողջ թաղում: Ես գիտեմ, որ մեր քաղաքում դա իրական է: Քեզ չի հետաքրքրո՞ւմ, որ քո կողքին մարդուն կենդանի թաղում են:
Լ.Ա. – Դա նախեւառաջ պետք է հետաքրքրի իրավապահներին եւ նրանց, ովքեր այդ ինֆորմացիան իմացել են եւ թաքցրել, ապա եւ՝ սերիալի միջոցով արտացոլել: Տիկին Աղասարյա՛ն, մենք պարբերաբար բերում ենք Ռուսաստանի օրինակը, ուր եւս սկզբնական շրջանում նկարահանվեցին թույլ սերիալներ, սակայն կարճ ժամանակ անց սկսեցին ցուցադրվել այնպիսի սերիալներ, որոնք թեեւ համապատասխանեցված էին ժանրին, սակայն սյուժեն, ասելիքը դրանից չէր տուժում` «Ապուշը», «Դոկտոր Ժիվագո», «Վարպետն ու Մարգարիտան»:
Ա.Ա. – Համոզված եմ, որ հայերս եւս կամաց-կամաց գնալու ենք դրան: Այսօր արդեն նկարահանվում է Նար-Դոսի «Սպանված աղավնին»:
Մ.Պ. – Չեմ հասկանում` ինչո՞ւ ես անընդհատ խոսում դասական արվեստից: Եթե որպես սյուժե վերցվի դասականը, կհեռանան այսօրվա իրականությունից:
Լ.Ա. – Մարինե՛, չե՞ք կարծում, որ կան հավերժական հարցեր, որոնք հետաքրքրում են բանական, մտածող մարդկանց, անկախ այն բանից` նրանք ապրում են միջնադարո՞ւմ, թե՞ 21-րդ դարում: Դրանք ունիվերսալ հարցեր են, որոնք փնտրել սերիալներում՝ նշանակում է՝ ժամանակ կորցնել:
Մ.Պ. – Էդ ունիվերսալ հարցերը կարող ես նաեւ ոչ հայկական սերիալներում տեսնել: Իսկ այն, ինչ տալիս է այսօրվա սերիալն այսօրվա կյանքին, դու ոչ մի տեղ չես գտնի: Երբ ես սերիալում տեսնում եմ բարձր արվեստի ջանք, դանդա՜ղ երաժշտություն, իմ սիրտը խառնում է:
Լ.Ա. – Տիկին Աղասարյանի սցենարը` «Հանուն սիրո», կարծես փորձ է` մի փոքր բարձրացնել սերիալի ասելիքի մակարդակը: Եվ վերնագիրն էլ հետաքրքիր է:
Ա.Ա. – Սա լինելու է շատ էմոցիոնալ սերիալ` սրընթաց զարգացումներով: Կան սերիալներ, ուր ամեն ինչ, կարծես, լավ է արված, սակայն հոգի չկա, զգացվում է էմոցիաների պակաս: Իսկ ապրել` նշանակում է` զգալ, ոչ թե շնչել: Եվ «Հանուն սիրո» սերիալը մի քանի ուղղություններով փորձելու է ցույց տալ` ինչի են ընդունակ տարբեր մարդիկ հանուն սիրո:
Մ.Պ. – Խոսակցությունը, թե մեջը պետք է անպայման հոգի լինի, ինձ դուր չի գալիս: Ինձ ակնհայտ դարձավ, որ մենք տարբեր էսթետիկաներ ունենք: Ես այսօր, մեր հանդիպումից առաջ, հատուկ դիտեցի այդ ֆիլմը, որի սցենարը, տիկին Աղասարյան, Դուք եք գրել, ու հենց դա երեւաց, որ ուզում եք հոգի դնել: Ինչ-որ դանդաղ կադր… Կեղծիքը դա է: Պետք չէ հոգի դնել: Օրինակ` «Վրիժառու» ֆիլմում, որն ինձ դուր է գալիս, հոգի չկա: Գիտակցաբար պետք չէ հոգի մտցնել: Դուք ո՞ր սերիալն եք դիտել, որի մասին կարող ենք խոսել:
Ա.Ա. – «Կյանքի գինը», որովհետեւ այնտեղ նկարահանվել է որդիս` Սոս Ջանիբեկյանը: Խաղում է Ալեքսի դերը:
Մ.Պ. – Հիմա այդ սերիալի մեջ հոգի կա՞, թե՞ չկա: Դինամիզմ կա, չէ՞…
Լ.Ա. – Լա՛վ: Ասվեց, որ նկարահանվում է Նար-Դոսի «Սպանված աղավնին»…
Մ.Պ. – Ես ընդհանրապես չեմ հասկանում` ինչի համար է դա արվում: Այսօր ինձ պետք չի «Սպանված աղավնին»: Հատկապես, որ դա Նար-Դոսի ամենաթույլ, պարզունակ գործերից է:
Ա.Ա. – Ուրեմն` Նար-Դոսն ավելի թույլ է, քան ժամանակակից սերիալների սցենարիստնե՞րը: Այդ դեպքում կարելի է նաեւ ասել` իսկ այսօր ո՞ւմ է պետք Շեքսպիրի «Համլետը», քանի որ դասական է:
Մ.Պ.– Ամենեւին կոռեկտ համեմատություն չէր:
Ա.Ա. – Համեմատությունն անում եմ` ի պատասխան Ձե՛ր բերած օրինակին:
Լ.Ա. – Մարինե՛, ասացիք, որ սերիալը գրավում է Ձեզ, քանի որ ցույց է տալիս կյանքը՝ ինչպես որ է: Սակայն մեր կյանքը խիստ քաղաքականացված է, վերջին շրջանում էլ տեղի ունեցան դրամատիկ դեպքեր, սակայն, արի ու տես, որ որեւէ սերիալ չանդրադարձավ մեր իրականությանը: Խոսում էիք, թե որքան արժեքավոր է, երբ սերիալը ցույց է տալիս մարդուն, որին ողջ-ողջ թաղել են: Իսկ բոլորի աչքի առաջ սպանված մարդկանց մասին, ինչը չափազանց կոնկրետ է, ոչինչ չի ցուցադրվում: Որտե՞ղ է Ձեր նշած իրականությունը:
Մ.Պ. – Շատ եմ մտածել այդ մասին: Եթե մեկը նման բան աներ, հոյակապ կլիներ, սակայն նրան հաջորդ օրը եթեր չէին թողնի: Դուք չգիտե՞ք Ձեր հարցի պատասխանը: Էն սահմաններում, որ կա, այն, ինչ անում է սերիալը, հրաշքի է նման. նա բերում է իրականությունը: Սերիալը մեր իրականության ամենակենդանի տեղն է: Համեմատեք թատրոնի հետ: Թատրոնում ոչինչ չի կատարվում: Թատրոնը մեռել է:
Ա.Ա. – Դուք ներկայացումները դիտո՞ւմ եք:
Մ.Պ. – Ես չեմ կարողանում, նյարդերս չեն դիմանում: Ես թատրոն չեմ գնում: Էդ կեղծիքից, ֆալշից վատանում եմ:
Լ.Ա. – Ֆալշը եւ կեղծիքը, ցավոք, մեր կյանքում շատ են, սերիալներում եւս: Եթե Մարինեի նման կիրթ մարդիկ սերիալներում տեսնում են մեր իրականությունը, ամենեւին էլ չի բացառվում, որ մեր իրականությունն իրո՛ք այդպիսին է: Սակայն, բարեբախտաբար, կա ընտրություն` ճշմարտությունը, իրականությունը փնտրել սերիալներում կամ սերիալներից դուրս` սեփական եզրակացություններով, լավ գրքերում եւ ֆիլմերում: Տիկի՛ն Աղասարյան, Մարինե՛, շնորհակալություն:
Զրույցն ամբողջությամբ հեռարձակվել է «Վեմ» ռադիոկայանով