Վերջին օրերին շատ փորձագետներ ահազանգում են, որ դեռեւս ՀՀ-ի վրա շոշափելի ազդեցություն չունեցած համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հետեւանքները մեր տնտեսությունում կարտահայտվեն առաջիկա ամիսներին:
Այսօր արդեն նման նախադրյալներն ուրվագծվում են: Մասնավորապես` անշարժ գույքի շուկայում, որը որոշակի իմաստով ավելի զգայուն է, քան ֆինանսական շուկան. հենց անշարժ գույքի շուկայում սկսված ճգնաժամը դարձավ համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հիմնական պատժառը. ԱՄՆ-ում հիպոթեքային վարկերի շուկայում առաջացած խնդիրները տարածվեցին նաեւ այդ շուկային ինտեգրված ֆինանսական եւ բանկային համակարգի վրա: Իսկ ի՞նչ իրավիճակ է այսօր Հայաստանի անշարժ գույքի շուկայում: Եթե փորձենք հակիրճ բնութագրել անշարժ գույքի շուկան, ապա կարելի է ասել, որ այն այսօր սպասողական վիճակում է: Ընդ որում, Հայաստանի անշարժ գույքի շուկայում ընթացող փոփոխությունները, բացի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից, պայմանավորված են եւս մեկ կարեւոր գործոնով` 2008 թվականի նախագահական ընտրությունների եւ հետընտրական շրջանի իրադարձությունների արդյունքում ստեղծված իրավիճակով: ՀՀ-ում անշարժ գույքի շուկայի հիմնական ցուցանիշների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ սկսած 2001-ից մինչեւ վերջերս այս շուկան ունեցել է կայուն զարգացման եւ գների աճի միտում: Նշված ժամանակահատվածում ընդհանուր շուկայի մասշտաբով անկում (անշարժ գույքի հետ կապված գործարքների ծավալի եւ գների) արձանագրվել է միայն մեկ անգամ` 2003թ. նախագահական ընտրություններին նախորդող մեկ ամսվա ընթացքում` պայմանավորված քաղաքական իրադարձությունների հետ կապված սպասողական եւ անորոշ իրավիճակով: Եվ անշարժ գույքի շուկայի անմիջական մասնակիցները, եւ փորձագետները վկայում են, որ քաղաքական գործընթացների ազդեցությունը զգալի արտահայտվել է նաեւ 2008թ. նախագահական ընտրություններին նախորդող եւ հաջորդող ժամանակաշրջանում: Ըստ մեր զրուցակից անշարժ գույքի գործակալությունների ներկայացուցիչների, 2007թ. վերջից, երբ քաղաքական ուժերն արդեն պատրաստվում էին նախագահական ընտրությունների քարոզարշավին, նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ շուկայում գործարքների ծավալի ու գների աճը նվազել է, իսկ արդեն 2008թ. մարտ-ապրիլին` վերջին 4-5 տարիների ընթացքում առաջին անգամ բնակարանային շուկայում գների անկում է արձանագրվել: Անշարժ գույքի մի շարք գործակալությունների տվյալների համաձայն, մարտի 1-ի իրադարձություններից հետո շուկայում կտրուկ նվազել է գնորդների թիվը, իսկ անշարժ գույք վաճառողները գրեթե համարժեք չափով` ավելացել են: Եվ եթե մինչեւ նախագահական ընտրությունների օրը` փետրվարի 19-ը, եվրոպական, ռուսական եւ ամերիկյան ներդրողները որոշ չափով դեռ հետաքրքրված էին մեր շուկայով, ապա դրանից հետո շատերն ուղղակի հրաժարվել են իրենց նախնական ծրագրերից: Այնուամենայնիվ, արդեն մայիս ամսից գների չափավոր աճ է արձանագրվել: Այս հանգամանքը հաշվի առնելով, անշարժ գույքի շուկայի որոշ փորձագետներ գտնում են, որ ներքաղաքական լարված իրավիճակի բացասական ազդեցությունը մեղմացել է: Սակայն այդ գործոնը դեռեւս վերջնականապես չեզոքացված համարել չի կարելի, քանի որ անշարժ գույքի շուկան դեռեւս տատանումների փուլում է, եւ այս կամ այն քաղաքական իրադարձությունը կարող է ցանկացած պահի փոփոխության հանգեցնել նաեւ այս ոլորտում: Ընդ որում, անշարժ գույքի շուկայի վրա կարող է զգալիորեն ազդել արդեն ուրվագծվող արտագաղթի աճի միտումը, որը եւս առավելապես կապված է հետփետրվարյան իրադարձությունների հետ: Վերադառնալով անշարժ գույքի գների դինամիկային, նշենք, որ մայիսից հետո շուկայում արձանագրված գների որոշակի աճը դանդաղել եւ կրկին նվազման միտումներ է դրսեւորել արդեն օգոստոս ամսից: Այդ միտումը շարունակվում է նաեւ այսօր: Ըստ անշարժ գույքի առքուվաճառքով զբաղվող «Ակցեռն» գործակալության ինֆորմացիոն բաժնի եւ «ԷՍԿո-Կոնցեռն» գործակալության գնումների բաժնի ղեկավարների՝ գները հիմնականում նվազում են երկրորդային շուկայում (որոշ տվյալներով՝ 5-7%), իսկ նորակառույց կամ, ինչպես ընդունված է ասել, էլիտար շենքերի բնակարանների գները դեռեւս պահպանվում են: Սա բացատրվում է նրանով, որ առաջարկվող գները չեն փոխհատուցում այդ բնակարանների կառուցման վրա ծախսված գումարները, ուստի դրանց սեփականատերերը դեռեւս սպասողական վիճակում են: Այնուամենայնիվ, այստեղ եւս գների նվազումը կարող է անխուսափելի լինել: Բնականաբար, ընդհանուր առմամբ նվազել է նաեւ իրականացվող գործարքների թիվը` կապված գնորդների թվի նվազման հետ: Ընդ որում, ոլորտի մասնագետների դիտարկմամբ՝ գործարքների թվի այս վերջին նվազումը գերազանցապես պայմանավորված է պահաջարկի, այսինքն՝ բնակչության գնողունակության կրճատմամբ: Դա էլ իր հերթին պայմանավորված է բանկերի կողմից հատկացվող հիպոթեքային վարկերի տրամադրման պայմանների խստացմամբ: Իսկ ըստ վիճակագրության, անշարժ գույքի շուկայում իրականացվող գործարքների մեծ մասն այսօր կապված է հիպոթեքային վարկերի հետ: Խնդիրն այն է, որ թեեւ հայաստանյան բանկերը քիչ են առնչվում համաշխարհային ֆինանսական համակարգերին, այնուհանդերձ նրանք սկսել են որոշակի զգուշավորություն ցուցաբերել երկարաժամկետ ֆինանսական միջոցների հատկացումների ժամանակ: Սա թերեւս պայմանավորված է հեռանկարում համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից ակնկալվող բացասական ազդեցությամբ: Արդեն այսօր ակնհայտ է, որ ճգնաժամը անխուսափելիորեն կհանգեցնի տարբեր երկրների, մասնավորապես՝ ԱՄՆ-ի եւ ՌԴ-ի բնակիչների եկամուտների կտրուկ նվազման, որի հետեւանքով մի կողմից՝ կկրճատվեն Հայաստան փոխանցվող մասնավոր տրանսֆերտների ծավալները, մյուս կողմից՝ համաշխարհային շուկա արտահանվող հայրենական ապրանքների` առանց այդ էլ փոքր չափը: Այսինքն՝ ընդհանուր առմամբ, այնուամենայնիվ, կկրճատվեն նաեւ ՀՀ բնակչության տնօրինվող եկամուտները: Այս պայմաններում մեր բանկերը մի կողմից՝ դժվարությունների կհանդիպեն ավանդների ներգրավման հարցում, մյուս կողմից` կմեծանան հիպոթեքային վարկերի վերադարձելիության հետ կապված ռիսկերը: Այդ մասին է վկայում այն, որ որոշ բանկեր արդեն դադարեցրել են հիպոթեքային վարկերի տրամադրումը, իսկ մի շարք բանկեր դրանց տոկոսադրույքը նախկին տարեկան 12-14 տոկոսից բարձրացրել են տարեկան 17 տոկոսի: Խստացվել են նաեւ վարկառուների ամսական եկամուտներին եւ այն հիմնավորող փաստաթղթերին ներկայացվող պահանջները: Այսպիսով, ՀՀ-ի անշարժ գույքի շուկայում դեռեւս զգուշավոր սպասողականության վիճակ է: Իսկ անշարժ գույքի շուկան գրեթե ուղղակիորեն առնչվում է ընդհանուր տնտեսական իրավիճակի հետ: Հայաստանի վերջին տարիների տնտեսական աճը առավելապես պայմանավորված է բնակարանային շինարարության ծավալների աճով: Իսկ դա նշանակում է, որ անշարժ գույքի շուկայում գների անկումը կարող է հանգեցնել շինարարության ծավալների նվազեցման, հետեւաբար նաեւ՝ տնտեսական աճի կրճատման ու սոցիալական լարվածության մեծացման: Իսկ թե այս հարցում որ գործոններն են ավելի վճռորոշ եղել` ներքաղաքական իրադրությո՞ւնը, թե՞ համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը, դժվար է միարժեք գնահատել: