Հայաստանում քաղաքականացված են բոլոր ոլորտները, այդ թվում` կրթության համակարգը: Քաղաքականացված են անգամ դպրոցները: Բավական է տեսնել, թե ինչպես են ընտրությունների ժամանակ ընտրակեղծիքների պրոցեսին անմիջականորեն եւ առանց իրենց խնայելու մասնակցում դպրոցների տնօրենները, թե ինչպես ուսուցիչներին դժվար չէ համոզել ներկա գտնվել որեւէ օլիգարխի, թաղապետի կազմակերպած խնջույքին, սրանց գումարած՝ ոչ հաճելի այլ ատրիբուտներ, եւ ստիպված ես լուրջ չընկալել դպրոցի դերը երեխայի, հասարակության կյանքում: Թեեւ կան մարդիկ, ովքեր չեն կորցրել հավատը, որ մի օր, այս դեպքում` 2012 թվականին, Հայաստանում եւս հնարավոր կլինի թեկուզ մեկ կրթահամալիրի շրջանակներում երեխային ոչ միայն լուրջ ու հիմնավոր գիտելիքներ տալ, այլեւ դպրոցը դարձնել համայնքային նշանակության մշակութային, հոգեւոր կենտրոն: Նման մարդկանցից մեկն էլ «Գանձասար» աստվածաբանական կենտրոնի, «Վեմ» ռադիոկայանի, «Այբ» կրթական հիմնադրամի նախագահ Մեսրոպ քահանա Արամյանն է: Քանի որ քաղաքականացված է նաեւ լրագրության ոլորտը, հասկանալի է, որ իրեն հարգող որեւէ լրագրող չէր սահմանափակվի տեր հոր հետ զրուցել միայն կրթության թեմայով:
– Տե՛ր հայր, «Այբ» կրթական հիմնադրամի միջոցներով նախատեսում եք հիմնել մի կրթահամալիր, ուր առաջնայնությունը տրվելու է ճշգրիտ գիտություններին, լեզուներին, ուր, որքան հասկացա, կրթությունը դրված է լինելու քրիստոնեական հենքի վրա: Հայաստանում այսօր բազմաթիվ դպրոցներ կան, կա ֆիզմաթ ուղղվածության դպրոց, կան ճեմարաններ: Ի՞նչն է Ձեզ ստիպում նման կրթահամալիրի ստեղծումը համարել անհրաժեշտություն:
– Նախ` ստեղծվող կրթահամալիրը, ավելի ստույգ` «Այբ» կրթական հանգույցը, կրոնական ուղղվածություն չունի, սակայն կարծում ենք` հոգեւորը մարդկային գոյության հիմքն է, ուստի ծրագրում ենք ունենալ եկեղեցի: Սակայն, կրկնեմ, դպրոցն ինքը չի լինելու կրոնական: «Այբ» ծրագրի նպատակն է՝ ստեղծել դպրոց` իր համայնքային կոնտեքստի մեջ: Որքան էլ այսօր փորձենք լավ մի կրթական համալիր ստեղծել, եթե հասարակությունն ինքը կրթվող կամ սովորող չէ, դա, լավագույն դեպքում, կլինի շատ գեղեցիկ կարկատան այդ հասարակության վրա եւ երբեք չի ծառայի այդ հասարակության շահերին:
– Ո՞ւմ գաղափարն է այս ծրագիրը:
– Կրթահամալիրի գաղափարն այն մարդկանցն է, ովքեր կրթության միջոցով աշխարհի տարբեր անկյուններում բավական լուրջ դիրքերի են հասել: Դա ինչ-որ առումով արդյունքն էր քիչ թե շատ բարձր մակարդակ ունեցող կրթահամակարգի, որը մի ժամանակ կար Հայաստանում: Նման մարդիկ համախմբվել են եւ փորձում են 21-րդ դարի չափանիշներին համապատասխան պայմաններ ստեղծել հայ երեխաների համար:
– Դա լինելու է միջնակարգ դպրոցի ֆորմատո՞վ կրթարան, թե՞ դպրոց շնորհալի, օժտված երեխաների համար:
– Մեր նպատակն է՝ ստեղծել բազմաբեւեռ դպրոց, ուր կդասավանդվեն թե՛ բնական, թե՛ հասարակական գիտությունները, լեզուները, շատ լուրջ ուշադրություն կդարձվի մարդու խոսելու, գրելու կարողություններին, այն ամենին, ինչն անհրաժեշտ է մարդուն` կյանքում լիարժեք իրագործվելու համար: Մեծ ուշադրություն է դարձվելու արվեստներին: Ամեն ինչն իր տեխնոլոգիական լուծումներով համապատասխանելու է մեր դարաշրջանի ոգուն: Միեւնույն ժամանակ` դա չի լինելու տեխնոկրատական դպրոց: Լինելու է մարդկանց ջերմ, պտղաբեր փոխհարաբերությունների մի միջավայր, որը համապատասխանելու է մեր ժողովրդի մտածելակերպին ու անցած ճանապարհին: Ապագան ու անցյալը պետք է շատ նուրբ միահյուսված լինեն դպրոցի գաղափարի մեջ:
– Ներեցեք, տե՛ր հայր, սակայն չե՞ք կարծում, որ գաղափարն ունի ուտոպիական երանգներ: Ի վերջո, դպրոցը լինելու է մեր հասարակության մեջ, աշխատելու է այս հասարակության անդամների միջոցներով: Մեր հասարակության խնդիրը, թերեւս, ոչ թե կրթական ծրագրերի թերություններն են, այլ ինքը`հասարակությունն առողջ չէ: Հնարավո՞ր է հասարակությունից դուրս ստեղծել իդիլիա, ուր մարդկային փոխհարաբերությունները կլինեն ջերմ ու պտղաբեր, ինչպես նշեցիք:
– Ամեն ինչ հնարավոր է, եթե կա այդ տեսլականը, այդ ցանկությունը, եթե կան դա կատարելու հնարավորություն ունեցող մարդիկ: Ժամանակին մեր հայրերն այնպիսի՜ բաներ են արել: Տեսեք` թարգմանչաց շարժումը: Մարդիկ արել են, եւ մինչեւ հիմա մենք` որպես ժողովուրդ, նստած ենք թարգմանչաց շարժման կրեդիտի վրա: Նրանք տեսան, թե ինչեր կարող են պատահել այս ժողովրդի հետ ապագայում, եւ այնպիսի հիմքի վրա դրեցին մեր ժողովրդի գոյությունը, որ մենք ներքուստ դարձանք անխոցելի: Այնպես որ, գալով ձեր հարցին, ասեմ, որ մենք չենք ուզում պարզապես մի ինչ-որ լավ դպրոց ստեղծել: Մենք ուզում ենք ստեղծել դպրոցը` իր համայնքային կոնտեքստի մեջ: Այսինքն` ստեղծել դպրոց-համայնք ճիշտ փոխհարաբերություն եւ հետադարձ կապ, որ համայնքի մարդիկ իրենք եւս դառնան դպրոցական կյանքի մասնակիցները: Ստեղծենք Հայաստանի ապագայի միկրոմոդել` ինչպիսին պետք է լինեն մարդկային հարաբերությունները հայերի մեջ, ինչ առանցքի շուրջ պետք է համախմբված լինի մեր գոյությունը, ինչը պետք է լինի մեր առաջընթացի պայմանը, եւ այլն, եւ այլն: Օրինակ` մեր դպրոցները համայնքային կյանքի կենտրոններ չեն` ի տարբերություն արեւմտյան մոդելների: Այնտեղ դպրոցները նաեւ հոգեւոր, մշակութային կենտրոններ են, ուր մեծերը եւս ունեն իրենց մասնակցությունը, ներկայությունը: Մեզ մոտ ծնողը դպրոցի կյանքին բացարձակ մասնակցություն չունի:
– Ունի, սակայն՝ միայն ֆինանսական:
– Միայն: Ճշմարիտ դպրոցի ապագան այլ է: Դպրոցն ունի ավելի մեծ ասելիք, քան երեխային բան սովորեցնելը: Դպրոցն ունի հասարակությանը վերափոխող շատ կարեւոր գործառույթ:
– Նախաձեռնությունը հետաքրքիր է, բայց այն կարող եք ներկայացնել առայժմ փոքր մոդելով` մեկ դպրոցի մասշտաբով: Իսկ հոգեւորականությունն ավելի մեծ ընդգրկման գործերի է կոչված` աջակցել հասարակության բարոյական առողջացմանը: Հասարակության զգալի մասը գոհ չէ մեր եկեղեցու սպասավորներից: Մամուլում հանդիպում ենք ոչ հաճելի մակդիրների բարձրաստիճան հոգեւորականների հասցեին: Դրանք գուցե շատերին զայրացնում են, սակայն չմոռանանք, որ ամեն բան ունի իր պատճառը, անգամ՝ հիմնավորումը: Ըստ Ձեզ` ինչո՞ւ մեր հասարակությունն ու եկեղեցին, հոգեւորականությունը ներդաշնակ չեն այնպես, ինչպես ձգտում եք ներդաշնակության մեկ առանձին դպրոցում:
– Կդժվարանամ պատասխանել ուրիշների փոխարեն. յուրաքանչյուրն իր մեղքերի համար է պատասխանատու: Այո, վերջերս, հարկի կամ անհարկի, հոգեւորականությունը դառնում է թիրախ ինչ-ինչ հարձակումների համար: Շատ հաճախ` արհեստականորեն: Կարծում եմ, մենք` որպես ժողովուրդ, ունենք ներքին լուրջ վնասվածքներ, ունենք հավատի կորուստ, սնահավատության աստիճանի հասնող լուծումներ եւ այդ ճանապարհին պատրաստ ենք տրորել ամեն ինչ` առանց գիտակցելու, որ չի կարելի մինչեւ վերջ գնալ ժխտման: Ամեն ոլորտում էլ կան մարդիկ, ովքեր պատահաբար են հայտնվել այդտեղ: Ատելության աստիճանը աճել է, սերը՝ նվազել:
– Հոգեւորականի համար, թերեւս, ավելի դյուրին կլինի պատասխանել հարցին, թե ի՞նչը կարող է մարդուն հասցնել այն աստիճանի, որ նա ավելի մեծ հաճույքով ատի, քան սիրի:
– Նկատենք, որ մարդկային հոգին վնասված է մեղքով եւ ենթակա է բազմաթիվ հարձակումների: Մարդուն պետք է տարրական պաշտպանվածություն: Ես այլ ճանապարհ, այլ լուծում, քան հավատը, քրիստոնեությունը, չեմ տեսնում: Իհարկե, եթե մարդն իսկապե՛ս մտնում է քրիստոնեության մեջ եւ ոչ թե հեռվից դատողություններ անում քրիստոնեության մասին:
– Քաղաքականությունը մեր կյանքում դոմինանտ է: Դրան ուղղակի կամ անուղղակի ստիպված են մասնակցել նաեւ հոգեւորականները: Կարծո՞ւմ եք, որ հասարակությունն այն վիճակում է, որ բեւեռները պատրաստ են միմյանց հետ զրուցել:
– Եթե մարդիկ միմյանց հետ խոսում են, դրական բան է, սակայն, եթե կողմերից գոնե մեկը չցանկանա խոսել, երկխոսությունը չի կայանա: Բարի կամքի դեպքում` անկախ խոչընդոտներից, երկխոսությունը կկայանա: Բայց կարեւորն արդյունքն է, թե ինչի է դա բերելու: Երբեմն ակնկալիքներն ավելի մեծ են, քան դա հնարավոր է: Սակայն այդ երկխոսությունը հասարակությանը կտանի լիցքաթափման ճանապարհով:
– Օրերս Դուք եւս ընդգրկվեցիք Հանրային խորհրդի նախաձեռնող խմբի կազմում: Հետեւաբար՝ կարծում եք, որ այդ կառույցը կարող է արդյունավե՞տ աշխատել:
– Հանրային խորհրդի ստեղծման նախաձեռնությունը լավն է` ստեղծել մարմին, որը կկարողանա վեր հանել հասարակությանը մտահոգող ծանրագույն խնդիրները եւ ներկայացնել դրանք վերին ատյաններին: Սակայն շատ կարեւոր է, որ առաջին իսկ վերհանված խնդիրը լուծում ստանա, հակառակ դեպքում՝ այդ խորհուրդը կընկալվի որպես հերթական ձախողված ձեռնարկ: Երկխոսությունների մեջ կարեւոր է մոդերատոր հասկացությունը. երբ երկու հոգի խոսում են, կա մեկը, ով վարում է երկխոսությունը եւ հարցը, խնդիրը ճիշտ ձեւով փոխանցում է մյուսին, պահպանում չափի զգացողությունը եւ այլն: Եթե այս խորհուրդը կարողանա կատարել հասարակության եւ իշխանության միջեւ այդ մոդերատորի դերը, կարդարացնի իր գոյությունը: Մոդերատորի հասկացությունը մեզ շատ պետք էր վերջին իրադարձությունների ժամանակ, երբ կողմերի միջեւ կապը խզվեց: Չկար այդ մոդերատորը, ում հանդեպ հասարակությունը վստահություն ունենար:
– Այդ դերում փորձեց հանդես գալ կաթողիկոսը: Թեեւ կարծես ձախողվեց: Ինչեւէ: Տեր հայր, Դուք այն քիչ հոգեւորականներից էիք, ովքեր փետրվարի 19-ից հետո մասնակցում էին Ազատության հրապարակում տեղի ունեցող հանրահավաքներին: Ամսի 20-ին եւս նախատեսվում է ընդդիմության հանրահավաքը: Մասնակցելո՞ւ եք:
– Ես ներկա եմ եղել հանրահավաքների, քանի որ այնտեղ էր ժողովրդի մի զգալի մաս՝ այնտեղ էին իմ շատ ընկերներ, մտերիմներ: Ես ներկա եմ եղել, թեեւ չեմ կարող ասել, թե համաձայն եմ եղել շատուշատ ասված մտքերի եւ առհասարակ ոգուն, որ այնտեղ տիրում էր:
– Այսինքն, չե՞ք վանկարկել «Հի՛-մա՛, հի՛-մա՛», «Լեւոն` նախագահ»:
– Բացարձակապես, պարզապես փորձել ենք մեր ներկայությամբ պատասխանել մարդկանց հարցերին: Ամսի 20-ի հանրահավաքին չեմ մասնակցելու, որովհետեւ կարծում եմ, որ որեւէ նոր բան այնտեղ չեմ լսելու: Բացի, այդ, կարծում եմ, վաղուց հասունացել է պահը, որ քաղաքական գործիչները կանգ առնեն եւ ազգի գերագույն շահն ինքնագիտակցեն:
– Դուք կրթական համակարգը բարելավելու ծրագիր եք փորձում իրագործել: Տեսնո՞ւմ եք հասարակությունն առողջացնելու կարճ, բայց արդյունավետ միջոց:
– Անկեղծ ասած, փոփոխությունները տեսնում եմ սերնդափոխության մեջ: Ավագ սերունդը կարող է ապաշխարության ճանապարհով հասնել փոփոխության որոշակի աստիճանի, բայց միշտ պետք է գիտակցենք, որ մենք կամուրջ ենք: Տեսեք, հրեաները 40 տարի թափառեցին անապատում` անցնելով ապաշխարության լուրջ շրջան եւ սերնդափոխություն, մինչեւ մտան Ավետյաց երկիր: Մենք սերնդափոխություն ենք ապրում եւ պետք է ուշադիր լինենք, որ չփչացնենք եկող սերնդին: Սա մեր ամենաթանկ գանձն է: Եվ կրթությունը մեզ հնարավորություն կտա վստահ լինել ապագայի մեջ: Երբ ասում եմ` կրթություն, հասկանում եմ ամբողջական կոնտեքստի մեջ` մարդու ձեւավորումն` իր ազգային, բարոյական արժեքների վրա, բայց, միեւնույն ժամանակ, այդ մարդուն զինելը պրոֆեսիոնալիզմով, որպեսզի նա ունենա ինքնադրսեւորվելու կատարյալ ազատություն: