Մոտ երկու շաբաթ առաջ հանրության ուշադրության կենտրոնում հայտնվեց կոալիցիայի մի շարք պատգամավորների ներկայացրած օրենքի մի նախագիծ, որով առաջարկվում էր կրկնապատկել պետության բարձրաստիճան պաշտոնյաների աշխատավարձը։ Բնականաբար, եղան տարբեր կարծիքներ, մեկնաբանություններ եւ քննադատություններ։ Նաեւ այդ օրինագծի շուրջ է մեր զրույցը նախաձեռնության հեղինակներից մեկի՝ ԱԺ պատգամավոր, ՀՅԴ խմբակցության անդամ Արծվիկ Մինասյանի հետ։
– Պրն Մինասյան, որքանո՞վ էր այս պահին անհրաժեշտ այն օրինագիծը, որ ձեր նախաձեռնությամբ առաջ քաշվեց։
– Նախեւառաջ նշեմ, որ օրինագիծը պետք է դիտարկել ընդհանուր մոտեցման մեջ։ 2003թ. դրվեց հանրային ծառայությունների ոլորտի բարեփոխումների սկիզբը, եւ այդ բարեփոխումները, բնականաբար, զարգացման նոր էտապ պիտի անցնեն։ Եկել է ժամանակը, որ հանրային ծառայությունը դիտարկենք որպես մեկ միասնական համակարգ։ Այսօրվա գործող համակարգն իր մեջ չի պարունակում հիմնարար սկզբունքներ՝ ինչքա՞ն պետք է վճարել հանրային ծառայողին, որպեսզի նա պատշաճ որակի ծառայություններ մատուցի, արդյո՞ք այդ ծառայության դիմաց վճարումը հասարակության համար ընկալելի է, եւ արդյո՞ք զարգացման տեսանկյունից հանրային ծառայության համակարգը կարող է նպաստել նաեւ մասնավոր ոլորտում աշխատավարձի ճիշտ քաղաքականություն ձեւավորելուն։ Սահմանադրության մեջ ամրագրված է այն մոտեցումը, որ հանրային ծառայության սկզբունքները պետք է սահմանվեն օրենքով, սակայն առայսօր այդ սկզբունքները չկան։ Դա վերաբերում է առաջին հերթին վարձատրության համակարգին։ Առաջարկվող կոնցեպցիայի էությունը հետեւյալն է՝ ունենալ վարձատրության համակարգ՝ բաղկացած առնվազն 3 սյուներից՝ աշխատանքի դիմաց վարձատրություն, սոցիալական պաշտպանություն եւ աշխատանքային պայմաններ։ Այս երեքից յուրաքանչյուրի համար պետք է սահմանվեն կոնկրետ սկզբունքներ։ Հայաստանի Հանրապետությունում, ելնելով Սահմանադրության պահանջներից, պետք է լինի գլխավոր հանրային ծառայող, որը հանրապետության նախագահն է։ Նրա վարձատրության չափի եւ ամենաներքեւի կարգի հանրային ծառայողի վարձատրության համակարգի միջեւ որոշակի հարաբերակցություն է պետք դնել։ Միջազգային փորձն ասում է, որ այդ հարաբերակցությունը տատանվում է 30-40 անգամի սահմաններում։ Այս երկուսի արանքում տեղաբաշխված պետք է լինի ողջ հանրային ծառայության համակարգը։ Կոնցեպցիայի նպատակն է՝ նախ՝ ունենալ հիերարխիա, եւ ըստ պատասխանատվության` բաշխման համակարգ։ Երկրորդ՝ չպետք է լինի երկրում որեւէ հանրային ծառայող, որը ստանա ավելի բարձր, քան հանրապետության նախագահը։ Շատ ոլորտներում այսօր հարաբերակցությունը խախտված է։ Օրինակ, Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի նախագահը ստանում է 720 հազար դրամ, երբ նախագահի աշխատավարձը 400 հազար դրամ է։ Ես խոսում եմ ոչ թե կոնկրետ թվերի, այլ հարաբերակցության մասին։
– Իսկ ինչի՞ արդյունքում է ձեւավորվել այդ անհամամասնությունը։
– Որովհետեւ չկա միասնական սկզբունք, ու ամեն մեկը փորձել է ինքն իր համակարգի համար առավելագույն շահ ապահովել, արդյունքում ստացվել է այսպիսի խառնված վիճակ։ Ու մարդիկ, երբ տեղաշարժվում են մի համակարգից մյուսը, մեծ մասամբ հաշվի են առնում նաեւ սա, ինչպես նաեւ՝ կոռուպցիոն ռիսկերը, թե ինչքանո՞վ կկարողանան այնտեղ աշխատելով ավելի լավ ապրել։ Մեր խնդիրն այն էր, որ դաշտը միասնական դարձնենք, եւ յուրաքանչյուրը հասկանա՝ կապ չունի, ինքը Մաքսայինո՞ւմ է վարչության պետ, թե՞ մեկ այլ տեղ, իր վարձատրությունը նույնն է, կարեւորն իր մասնագիտական ունակություններն են։ Մասնավոր սեկտորում նույնպես պետք է գործի նման համակարգ, դրա համար կա աշխատավարձի քաղաքականության պետության պատասխանատվություն։ Մենք ունենք նվազագույն աշխատավարձի մասին օրենք, եւ այդ աշխատավարձն ամեն տարի աճում է ինչ-որ թվով՝ 5000, 10000, 15000։ Բայց չկա հիմքը՝ թե ինչո՞ւ, ասենք, հենց 15 հազար։ Ո՞րն է այն հիմքը, այն կոնցեպցիան, որով պետք է առաջնորդվենք։ Դեռ նախորդ գումարման ԱԺ-ից մնացած մի քանի օրենսդրական նախաձեռնություններ կային, որոնցից մեկը վերաբերում էր կենսապահովման նվազագույն զամբյուղին եւ բյուջեի մասին օրենքին։ Մենք ասում էինք, որ նվազագույն աշխատավարձի սահմանման համար պետք է հիմք ընդունել կենսապահովման նվազագույն բյուջեի մեծությունը։
Բացի այդ, վերանայված եվրոպական սոցիալական խարտիան, որին Հայաստանը միացել է, 4-րդ հոդվածով սահմանում է արդար վարձատրության կանոնը։ Այդ խարտիայի հսկողության նպատակով Եվրախորհուրդն ունի սոցիալական իրավունքների եվրոպական հանձնաժողով, որի եզրակացության համաձայն՝ ԵԽ-ի ուսումնասիրված երկրներում, որոնք ստանձնել են այդ պարտավորությունը, նվազագույն աշխատավարձը չպետք է պակաս լինի միջին աշխատավարձի 50 տոկոսից։ Եթե մեզ մոտ միջին աշխատավարձը մոտ 85 հազար դրամ է, նվազագույն աշխատավարձը 42.500 դրամից պակաս չպետք է լինի։ Դա պատահական չէ, որովհետեւ, եթե դու սոցիալական պետություն ես, քո մոտ եկամուտների այնպիսի բեւեռացում, ինչպիսին այսօր մեզ մոտ կա, չպետք է լինի։ Այսինքն, եթե 2008-ի միջին աշխատավարձը 80 կամ 90 հազար դրամ կազմի, մենք պետք է օրենքով սահմանենք, որ հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը 40-45 հազարից պակաս չլինի։ Իսկ մենք վերցնում, ինչ-որ թվեր ենք հինգ-հինգ հազարով գումարում ու ասում ենք՝ տեսեք, լավ աճ ենք տալիս։ Իհարկե, լավ է, որ այդ աճը կա, սակայն դա բավարար աճ չէ։ Դրա համար էլ զարգացման տեմպը եւ հասարակության սպասելիքները չեն համընկնում։ Ի դեպ, նույն 50%-ն այդ հանձնաժողովը համարում է աղքատության գիծ։ Այսօր մեր աղքատության գիծն իրականության հետ որեւէ աղերս չունի։ Եթե հաշվարկում ենք եվրոպական ցուցանիշով, Հայաստանում աղքատությունը կազմում է 49 տոկոս։ Դա է ճշմարտությունը, եւ մենք պարտավոր ենք այդ ճշմարտությունն ասել։
Վերադառնալով հանրային եւ մասնավոր ոլորտներում վարձատրության խնդրին, նշեմ, որ այս 2 համակարգերը իրարից չի կարելի բաժանել։ Բայց որպեսզի այս համակարգերը ներդնես, մեկնումեկին պետք է առաջնահերթություն տաս, որպեսզի մյուս համակարգը ոչ թե պարտադրելով ներդնես, այլ ավտոմատ գա։ Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ հանրային սեկտորից սկսելու դեպքում անցումը շատ ավելի փափուկ է ստացվում։ Երբ հանրային սեկտորում կարեւորվում է հանրային ծառայությունը, անձի մասնագիտական գիտելիքները, ունակությունները, այդ համակարգն արդեն սկսում է համարժեք պահանջ ձեւավորել մասնավորի համար։ Եվ դրան զուգահեռ՝ պետությունը սկսում է իր կարգավորման քաղաքականությունն աստիճանաբար մտցնել մասնավոր սեկտորում։ Արդյունքում՝ մի 4-5 տարի հետո կարողանում է ունենալ լիարժեք վարձատրության համակարգ։ Այս կոնցեպցիան միանշանակ պետք է ընդունվի՝ ուզենք թե չուզենք։ Միասնական մոտեցում է պետք որդեգրել այս հարցում։
– Փաստորեն, ձեր առաջարկած նախագիծը պետք է դառնար այդ փոփոխությունների առաջին քա՞յլը։
– Այո։ Այս օրենսդրական նախաձեռնությունը ծնվեց նրանից, որ կառավարությունն ասաց՝ մենք դեռեւս պատրաստ չենք արագ անցում կատարել աս համակարգին, անհրաժեշտ են լուրջ քննարկումներ եւ լայնամասշտաբ ուսումնասիրություններ։ Բայց, որպեսզի այս համակարգին անցում կատարվի, մենք պետք է ապահովենք 2003թ. իրավիճակը, երբ բարեփոխումն էր սկսվել, եւ այդ բարեփոխմանը համարժեք հարաբերակցություն կար սահմանված։
– Լավ, ընդունենք, այս նախագծի գլխավոր նպատակը այդ համամասնությունը վերականգնելն էր։ Իսկ դա ի՞նչ կոնկրետ արդյունքներ կտա։
– Դա անհրաժեշտ է բարեփոխումների հաջորդ փուլին անցնելու համար։ Չպետք է սահմանափակվել միայն կրկնակի բարձրացումով, դա էլ բավարար չէ։ Ում թվում է, թե աշխատավարձերը 2 անգամ բարձրացնելով մենք պիտի կոռուպցիայի դեմ պայքարենք, այդպես չէ։ Այս օրինագծի հակակոռուպցիոն նպատակը բավականին թույլ է։ Եթե նախարարի աշխատավարձը 300 հազար դրամից դարձնենք 600 հազար ու երազենք, որ նա այլեւս կաշառք չի վերցնի, դա միամտություն կլինի։ Իսկ եթե ստատուս-քվոն չենք վերականգնում, ունենում ենք մի իրավիճակ, երբ նախարարության վարչության պետը ստանում է ավելին, քան փոխնախարարը։ Եվս մեկ կարեւոր հանգամանք. այս փոփոխությունը պետք է ունենար ընդամենը 6 ամսվա կյանք։ 6 ամիս է պետք, որպեսզի 2003-ի ստատուս-քվոն մնար, եւ անցում կատարվի երկրորդ փուլին։ Մենք պետք է ավարտեինք ամբողջ հանրային համակարգի բարեփոխումը, քննարկումները մինչեւ սեպտեմբեր, որպեսզի, երբ բյուջեն ներկայացվի ԱԺ, այլեւս միասնական հանրային ծառայության համակարգ կիրառվի։ Վերջին 3-4 տարիների ընթացքում մեր ամբողջ պետական բյուջեով նախատեսված աշխատավարձի վճարման տոկոսն 9 տոկոսից չի անցել։ Այս տարի 8 տոկոս է։ Այսինքն՝ պետական բյուջեի ծախսերի ընդամենը 8%-ն ենք տալիս հանրային ծառայողներին, որպեսզի նրանք բյուջեով նախատեսված ամբողջ ծառայությունները մատուցեն հասարակությանը։ Բյուջեն ինքը բիզնես-պլան է։ Ցույց տվեք ծառայությունների մատուցման ոլորտի որեւէ լուրջ կազմակերպության բիզնես-պլան, որտեղ աշխատավարձի ֆոնդը 9% կլինի։ Այդ ցուցանիշը 30-40% է, որովհետեւ առանց նորմալ վարձատրելու չի կարելի ակնկալել որակյալ ծառայությունների մատուցում։
– Պրն Մինասյան, շատերը կոնցեպտուալ առումով դեմ չեն, որ բարձրաստիճան պաշտոնյաները շատ վարձատրվեն։ Սակայն այսօրվա ԱԺ-ին նայելով՝ մարդիկ համարում են, որ ոչինչ չանող, կոճակ սեղմող պատգամավորներն արժանի չեն, որ հարկատուների հաշվին ավելի բարձր վարձատրվեն։ Իհարկե, բոլորը չեն, որ այդպիսին են, սակայն ինչպե՞ս տարբերակել նրանց։
– Բնականաբար, յուրաքանչյուր համակարգում պետք է լինի հսկողության մեխանիզմ։ Պատգամավորների վարձատրության համակարգը մեր երկրում այսօր կառուցված է հետեւյալ սկզբունքի վրա. կա ֆիքսված աշխատավարձ՝ 300 հազար դրամ, եւ փոխհատուցման ծախսեր՝ 15 հազար դրամ՝ կապված պատգամավորական այցերի հետ։ Կանոնակարգում կա նորմ, որի համաձայն՝ նիստերից բացակայող պատգամավորի աշխատավարձը պահվում է։ Բայց չկա դրա գործադրման մեխանիզմը, այսինքն, առաջին՝ ո՞վ է որոշում՝ նրա բացակայությունը հարգելի՞ է, թե՞ ոչ, երկրորդ՝ ի՞նչ մեխանիզմով է որոշվում, թե որն էր ավելի կարեւոր՝ պատգամավորի մասնակցությունը ԱԺ նիստի՞ն, թե՞ աշխատանքն ընտրողների հետ։ Կոնցեպցիայով լուծում է տված նաեւ այդ հարցերին։
– Իսկ չե՞ք կարծում, որ մեր պատգամավորներից շատերի համար նշանակություն չունի՝ իրենց աշխատավարձը որքան կլինի։ Այլ կերպ ասած՝ նրանք դրա հույսին չեն մնացել։ Այդ առումով, ավելի արդյունավետ չէ՞ր լինի մշակել պատգամավորի ետկանչի մեխանիզմ, որ անբարեխիղճ պատգամավորը զրկվի մանդատից։
– Իհարկե, այդպես ավելի արդյունավետ կլիներ, սակայն դրա հնարավորությունը մեր Սահմանադրությունը չի տալիս։ Իսկ ինչ վերաբերում է նման պատգամավորներին, ապա հարցը դիտարկելիս պետք չէ նայել միայն նրանց տեսանկյունից։ Անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն մարդկանց, ովքեր պարտաճանաչ կատարում են իրենց աշխատանքը, ապրում են աշխատավարձով եւ բիզնեսներ չունեն։ Այս նախաձեռնության տակ ստորագրել են հենց այդպիսի մարդիկ։
– Իսկ ի՞նչ վիճակում է այժմ այդ օրինագիծը։ Կառավարության եզրակացությունն արդեն կա՞։
– Կառավարությունն առայսօր դեռ եզրակացություն չի ներկայացրել նախագծի վերաբերյալ։ Իսկ նախագիծն առաջարկում էր աշխատավարձերը բարձրացնել 2008թ. հուլիսի 1-ից։ Եթե կառավարությունն ուշացնում է, ուրեմն այս նախաձեռնությունը դառնում է ժամանակավրեպ։ Ես չգիտեմ՝ կառավարությունը դրանով ի՞նչ է ակնկալում, չեմ էլ ուզում մտածել։ Ինձ համար արդեն հետաքրքիր էլ չի կառավարության դիրքորոշումը։ Բայց մի բան ինձ համար հստակ է. կառավարությունը միասնական հանրային ծառայության վարձատրության բարեփոխում պետք է իրականացնի՝ ուզի թե չուզի։
– Որքանո՞վ է ավելանալու բյուջեի բեռը, եթե նախագիծն ընդունվի։ Եվ կառավարությունն ինչո՞վ կարող է հիմնավորել նախագծի վերաբերյալ բացասական եզրակացություն ներկայացնելը: Միայն նրանով, որ նախագիծը բյուջեի համար լրացուցիչ բե՞ռ է ստեղծում։
– Դա հիմնավոր պատճառ չէ, որովհետեւ խոսքը գնում է ընդամենը տարեկան 600 միլիոն դրամի մասին։ Իսկ դա մեր այսօրվա բյուջեի համար ամենեւին լուրջ բեռ չի։ Կարծում եմ, որ կարող են մերժել՝ հիմք ընդունելով կոնցեպտուալ քննարկման անհրաժեշտությունը՝ գլոբալ, համակարգի տեսանկյունից։ Եթե դա է հիմնավորումը, ապա այդ քննարկումը չպետք է ուշ լինի։ Ինձ համար անհասկանալի է, թե մերժման ուրիշ ինչ հիմքեր կարող է լինեն։
– Կառավարությունում ծանո՞թ են այս կոնցեպցիային եւ հավանություն տվե՞լ են։
– Այո, ընդհանուր գծերով ծանոթ են եւ դեմ չեն։ Պարզապես իրենք, չգիտեմ ինչու, ուզում են միջազգային փորձագետ հրավիրել։ Թող հրավիրեն։ Եթե միջազգային փորձագետը պիտի գա որոշի, թե մեր պաշտոնատար անձը որքան պիտի ստանա, ես բան չունեմ ասելու։ Բայց եթե կան մարդիկ, որ կարողանում են կամք գտնել իրենց մեջ, իրենք են արժեւորում իրենց պաշտոնյային, սա ավելի լավ է, քան միջազգային փորձագետի առկայությունը։ Նշեմ նաեւ, որ մեր պատգամավորական խմբակցությունը հարցապնդումով է հանդես եկել կառավարությանը՝ թե ի՞նչ քաղաքականություն է իրականացնում կառավարությունը նվազագույն աշխատավարձի ուղղությամբ եւ արդյոք մտադի՞ր է առաջնորդվել եվրոպական սոցիալական խարտիայի դրույթներով։ Առաջիկայում պատրաստվում ենք նաեւ մի քանի այլ հարցապնդումներ էլ անել։