– Դավի՛թ, տպավորությունը, թե իշխանությունների ողջ էներգիան ուղղված է միջիշխանական խնդիրների լուծմանը, եւ դա է պատճառը, որ հասարակությունն այդպես էլ չի տեսնում ներքաղաքական ճգնաժամի հաղթահարմանն ուղղված ջանքերը, ըստ Ձեզ, օբյեկտի՞վ է:
– Չէի շտապի եզրակացնել, թե ողջ էներգիան գնում է ներքին պայքարին: Չեմ կարծում, որ իշխանությունները ցանկանում են բարեփոխումներ անել եւ լուծել քաղաքական ճգնաժամը: Դրա ճանապարհները նշված են ԵԽ ԽՎ 1609 բանաձեւում` սկսել երկխոսություն ընդդիմության հետ: Ընդ որում, հստակ նշված են երկխոսության պայմանները, որոնք, ինչպես տեսնում ենք, չեն կատարվում:
– Բարեփոխումների մասով ցանկացած չինովնիկ կարող է Ձեզ առարկել` նշելով, որ բարեփոխումներ, ամեն դեպքում, կան, որ դրանք իրականացվում են ոլորտ առ ոլորտ: Օրինակ` մաքսավորները սկսել են կաշառք չվերցնել:
– Եկեք, այնուամենայնիվ, վերադառնանք ԱՄՆ Պետդեպի եւ ԵԽ ԽՎ վերջին զեկույցներին, որոնք ամփոփում են մեր ընտրությունների արդյունքները: Այնտեղ բավական հստակ նշված է, որ, փաստորեն, ընտրությունների արդյունքները կեղծված են: Այսինքն` իշխանությունների լեգիտիմություն կա՛մ գոյություն չունի, կա՛մ շատ ցածր է: Այլ կերպ ասած` նրանք չունեն ժողովրդի մանդատը:
– Այո, բայց ընտրությունների հայաստանյան պատմությունը ցույց է տալիս, որ իշխանությունների երջանիկ կառավարման համար ժողովրդի վստահության մանդատը բնավ ամենակարեւոր ատրիբուտը չէ: Հիշենք նախագահական ընտրությունները, ինչպես ասում են` անուն առ անուն:
– Երեւում է` կա մի կրիտիկական սահման, երբ ժողովուրդը պատրաստ էր հանդուրժել մի իշխանության, ում ինքը մանդատ չի տվել: Այդ սահմանն անցել է: Իշխանությունները դեռեւս հրապարակայնորեն չեն ընդունում այդ երկու զեկույցների բովանդակությունը:
– Ասացիք, որ կա կրիտիկական սահման, եւ կարծում եք, որ այդ սահմանն արդեն անցել ենք: Հետեւաբար՝ ենթադրվում են որոշակի գործողություններ:
– Դեռ վերջնական որոշում իշխանությունները չեն ընդունել` ազա՞տ են արձակելու քաղբանտարկյալներին, թե՞ ոչ, թո՞ւյլ են տալու հանրահավաքներ, թե՞ ոչ: Կարծում եմ, մարտի 1-ի հետ կապված որեւէ որոշում նրանք ընդհանրապես չունեն: Իշխանությունները թեեւ պաշտոնապես չեն որոշել, սակայն հակված են չկատարելու ԵԽ ԽՎ պահանջները, քանի որ, ըստ իս, գտնում են, որ Հայաստանին ձայնից զրկելը մեծ պրոբլեմ չէ: Նրանք հույս ունեն, որ ընդդիմությունը, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, կանեն նույն սխալները, ինչ ժամանակին արեցին Վազգեն Մանուկյանն ու Ստեփան Դեմիրճյանը, որ ամեն ինչ կհանդարտվի, ընդդիմադիրները կթշնամանան: Բայց իմ գնահատականը հետեւյալն է` առ այսօր Տեր-Պետրոսյանը, մեծ քաղաքականություն վերադառնալուց հետո, ոչ մի քաղաքական սխալ չի արել: Այն, ինչ մարտի 1-ին տեղի ունեցավ, քաղաքականություն չէր: Դա քրեական, ուժային ոլորտից էր:
– Կարծում եք, Տեր-Պետրոսյանը չի կրկնի նույն սխալները, հետեւաբար հասարակական շարժումը չի՞ հանդարտվի:
– Երկու զեկույցներն այդպիսի բովանդակություն չէին ունենա, եթե հասարակությունն ու ընդդիմությունը չպայքարեին: Հիշենք, ԵԽ ԽՎ-ն 2003-ին եւ դրանից հետո եւ՛ս կոշտ որոշումներ ընդունեց, բայց հասարակությունը չպայքարեց այդ որոշումների համար: Իսկ հիմա պայքարեց:
– Ինչո՞վ եք պայմանավորում այդ պայքարի վճռականությունը: Տեր-Պետրոսյանի անձո՞վ: Նախագահական ընտրություններին Ռոբերտ Քոչարյանի հետ ժամանակին պայքարում էր Կարեն Դեմիրճյանը, որին ժողովուրդը վստահում էր եթե ոչ ավելի, քան Տեր-Պետրոսյանին, գոնե ոչ պակաս: Հետո ընտրվեց Ստեփան Դեմիրճյանը, եւ դարձյալ կրիտիկական սահմանը, ստացվում է, չանցանք:
– Ես դրական եմ գնահատում Ստեփան Դեմիրճյանին, սակայն այդ պահին նա չուներ դեռեւս քաղաքական մեծ փորձառություն: Նրա շրջապատում քաղաքական թիմը ձեւավորվեց ոտքի վրա: Եվ նրան տարբեր մարդիկ տարբեր խորհուրդներ էին տալիս:
– Ասացիք, որ իշխանությունները պատրաստ չեն կատարելու ԵԽ ԽՎ պահանջները, քանի որ մեր երկրի` քվեարկելու իրավունքից զրկվելը լուրջ վտանգ չեն համարում: Իսկ ժողովրդական անհնազանդությունը եւ՞ս լուրջ վտանգ չէ:
– Նրանք հասարակությունից շատ են վախենում: Արդեն մի քանի ամիս է` Ազատության հրապարակը շրջապատված է ոստիկաններով։ Թույլ չեն տալիս հանրահավաքներ անցկացնել: Դա թուլության նշան է:
– Որքանո՞վ աշխատող է այն կարծիքը, թե Սերժ Սարգսյանը ցանկանում է անել իքս քայլը, սակայն կոալիցիոն ֆորմատով վճիռ ընդունելը, երբ այդ ուժերի մի մասը ղեկավարվում է Քոչարյանի կողմից, փոքրացնում է գործողությունների հնարավորությունն ու ազատությունը:
– Կարծում եմ` պետք է վերհիշենք 2003-ի ԱԺ ընտրությունները, երբ ստեղծվեց կոալիցիոն պայմանագիրը: Դա գրված էր ներիշխանական վերնախավի համար, ուր հստակ բաշխված էր ` ով ինչ դերակատարություն ունի: Այդ պայմանագրին միացավ նաեւ ԲՀԿ-ն, որի հետեւում տեսնում ենք Ռոբերտ Քոչարյանին, ով ձեւավորեց այդ պայմանագիրը: Այդ կոալիցիոն կուսակցություններից մեկն` ՕԵԿ-ը, դուրս է եկել, հետո վերադարձել է կոալիցիա: Այսինքն, նախկին իշխանության բաժանմանը մասնակցած դերակատարները նորից ներկա են: Առ այսօր նրանք նոր պայմանագիր չեն ստեղծել: Եվ դա ունի իր պատճառները: Նախ` շատ ցածր է նախագահի լեգիտիմության մակարդակը. նա չի կարող դատավոր լինել կոալիցիայում: Եվ դա լուրջ խնդիր է: Երկրորդ` կա Քոչարյանը, ով եւս մասնակցում է քաղաքական առեւտրի մեջ: Դա բարդացնում է իրավիճակը, եւ նրանք չեն կարողանում միմյանց հետ լեզու գտնել: Դրանից բացի` կան նաեւ դրսի ճնշումները, պարտավորեցնող բանաձեւեր, եւ կա ներքին պրոբլեմը, որը չի լուծվում: Պրոբլեմ հասարակության հետ: Սերժ Սարգսյանը շատ ավելի բարդ խնդիր ունի լուծելու, քան Քոչարյանը՝ 2003-ին: Թեեւ չեմ տեսնում, որ նա ունի ռազմավարություն` դուրս գալու ճգնաժամից: Չնայած ներկայացվում է, որ ինքը, ՀՅԴ-ն, ՕԵԿ-ը, մյուսը մի քաղաքական թիմ են, այսինքն` դե յուրե ձայների մեծամասնությունն իրենց կողմն է, բայց մենք ունենք միջազգային փաստաթղթեր, որոնք ներկայացնում են, որ դա այդպես չէ: Հասարակության վերաբերմունքն էլ է ցույց տալիս, որ դա այդպես չէ:
– Որքանո՞վ եք հավանական համարում Ռոբերտ Քոչարյանի վերադարձը քաղաքականություն:
– Քոչարյանն այսօր էլ է ներկա քաղաքական դաշտում: Վերադարձը պետք է միշտ աչքի առաջ ունենալ: Եվ դա ունի տրամաբանություն: Սակայն ժամանակի առումով որքան ձգձգվի` նրա վերադառնալը կբարդանա: Բացի այդ` այն պահանջները, որոնք ներկայացվում են մարտի 1-ի հետ կապված, ուղղակի կապ ունեն պարոն Քոչարյանի հետ:
– Այսինքն, հասարակությունն ու միջազգային կառույցները պատասխաններ ակնկալում են նախեւառաջ նրանի՞ց:
– Այո, կան գնահատականներ, թե հանրությունը, միջազգային ատյանները լավ չեն պատկերացնում` ինչ է կատարվել մարտի 1-ին: Հավաստիացնում եմ, որ որոշ պետություններ շատ ավելի լավ գիտեն` ինչ է կատարվել իրականում, քան մենք:
– Ընդդիմությունն արդեն հայտարարել է, որ հունիսի 20-ին Ազատության հրապարակում հանրահավաք է կազմակերպելու: Ընդդիմության առաջնորդներից շատերը ձերբակալված են կամ հետախուզման մեջ են: Ի՞նչ եք կարծում, հանրահավաքը կունենա՞ այն ուժը, որն ուներ փետրվարի 19-ից հետո:
– Դժվար է ասել: Ընդդիմությունն ունի իր հաշվարկները: Սակայն այլ ելք, ըստ էության, չի մնում. մինչ օրս ոչ մի քաղաքական հարց չի լուծվել:
– Իշխանությունը պիտի որ գիտակցի, որ քաղաքական լուրջ ճգնաժամ է երկրում, որ կան միջազգային հեղինակավոր կառույցների առաջարկները, որոնք չկատարելը հղի է լուրջ պատժամիջոցներով: Այս գիտակցությունը պիտի թելադրի որոշակի գործողություն: Ո՞րն է լինելու այդ գործողությունը:
– Իշխանության գործողությունը լինելու է անգործությունը: Կա հստակ պահանջ` ազատ արձակել բոլոր քաղբանտարկյալներին:
– Ձեր կարծիքով՝ ո՞րն է քաղբանտարկյալներին չազատելու տրամաբանությունը:
– Տրամաբանությունը սա է` չենք կատարի, թող մեզ զրկեն ձայնի իրավունքից: Նրանք մտածում են` եթե մեզ զրկեն ձայնի իրավունքից, մեծ ողբերգություն չէ: Սակայն չեն մտածում, թե ինչ կարող է հետեւել ձայնից զրկվելուն: Դա նշանակում է Հայաստանի թուլացում: Դա մեծ հարված կլինի նաեւ Ղարաբաղի հարցին: Գործող իշխանությունը, եթե հավատանք միջազգային կառույցների զեկույցներին, պարտվել է, բայց չի ուզում զիջել տեղը: Եթե մեր երկրին ձայնի իրավունքից զրկեն, պահանջները, միեւնույն է, մնալու են: Անգամ կարծում եմ, որ որոշ պահանջներ կարող են կոշտանալ: Բոլորս գիտենք, որ ապրիլի 17-ին իշխանության ներկայացուցիչը` Դավիթ Հարությունյանը, Ստրասբուրգում երդում կերավ, թե՝ մենք ամեն ինչ կկատարենք: Անցնում է երկու ամիս, եւ ոչինչ կատարված չէ: Ստացվում է, որ հաջորդ անգամ եվրոպացիներին իշխանությունների կողմից ինչ-որ բան խոստանալը շատ ավելի բարդ կլինի: Ձայնից զրկելը տեսականորեն առաջին քայլն է դեպի սանկցիաներ: Կարող են կիրառվել պատժամիջոցներ` ուղղված միայն իշխանական խավին: Օրինակ`կընտրեն 10 կամ 100 մարդ խորհրդարանական մեծամասնությունից, կառավարությունից, օլիգարխներից, ոստիկաններից եւ նրանց ու նրանց ընտանիքի անդամներին վիզա չեն տա Եվրոպա: Ավելին, կարող են բանկերում սառեցնել նրանց հաշիվները, սառեցնել նրանց տնտեսական գործունեությունը կամ նրանց ընկերությունների գործունեությունը: Իշխանություններին առաջարկված է հետաքննություն անցկացնել, սրանք չեն ցանկանում, հետեւաբար՝ Եվրոպան կարող է չցանկանալ նրանց հետ սեղան նստել եւ այլն: ԱԳՆ-ում թերեւս կան փորձագետներ, որոնք շատ լավ հիշում են Հարավսլավիայի պատմությունը եւ, թե ինչպես եղավ, որ պարոն Միլոշեւիչը հայտնվեց Հաագայի դատարանում: Այստեղ կարծում են, որ դա կարող է լինել հեռավոր երկրներում, բայց ոչ մեզ մոտ:
– Սարոյանի խոսքերով ասենք` կարծում են, որ իրենց դեպքում մահը բացառություն կանի:
– Ճիշտ այդպես: Նրանք հույսը դնում են ռուս գործընկերների վրա, բայց հիշենք, որ նման դեպքերում Ռուսաստանը տեր չի կանգնում իր գործընկերներին, ինչպես տեր չկանգնեց Միլոշեւիչին: Թող մեր իշխանությունները չգերագնահատեն իրենց հնարավորությունները:
– Հնարավոր համարո՞ւմ եք արտահերթ խորհրդարանական կամ նախագահական ընտրությունները:
– Ոչինչ չեմ բացառում: Տեսնում եմ, որ այսօր նախագահն իր պետական մենեջմենթի մեջ լուրջ խնդիրներ ունի: Դա ճգնաժամ է: Ոչ մի քաղաքական հարց լուծված չէ: Այդ հարցերի ցանկը ներկայացված է 1609 բանաձեւում: Ընդդիմությունը միայն մեկ պահանջ է դրել, որը չեն ուզում լսել: Եթե, ասենք, Ավետ Ադոնցը, որն ԱԺ Եվրաինտեգրացիայի հանձնաժողովի նախագահն է, եթե Դավիթ Հարությունյանը, ԱԳ նախարար Էդուարդ Նալբանդյանը չեն կարողանում Սերժ Սարգսյանին ներկայացնել հնարավոր վտանգները, դա այլ խնդիր է: Եթե ներկայացնում են, բայց Սերժ Սարգսյանը չի կարողանում քաղաքական որոշում ընդունել, դա այլ բան է:
– Չի՞ կարողանում, թե՞ չի ցանկանում կարողանալ:
– Կարող ենք խոսել քաղաքական կամքի պակասի մասին: Կարծում եմ՝ նա ինչ-որ պարտավորություններ ունի Ռոբերտ Քոչարյանի առջեւ, որը չկատարել չի կարող: Այսինքն, նա կաշկանդված է: