– Պարոն Իգիթյան, երկրի ներսում ներքաղաքական իրավիճակը լարված է, հասարակությունը բազմաթիվ հարցերի պատասխաններ է ակնկալում հատկապես Սերժ Սարգսյանից: Կան բազմաթիվ ձերբակալվածներ, նորանոր մարդկանց են ներգրավում քրեական գործի մեջ, սակայն մտավորականներն այս թեմայով որեւէ անգամ չեն հավաքվում, իշխանություններից չեն պահանջում ազատ արձակել քաղաքական հայացքների համար ձերբակալված մարդկանց: Մեր ակադեմիկոսներին միայն մեկ անգամ միավորել է Սերժ Սարգսյանից ունեցած միակ եւ չափազանց անկեղծ ակնկալիքը` փողը: Փետրվարի 19-ից հետո, նաեւ մարտի 1-ի իրադարձություններից հետո Դուք եւս որեւէ կերպ, կարծես, չարձագանքեցիք կատարվածին:
– Ո՛չ փետրվարի 19-ին, ո՛չ մարտի 1-ին ես քաղաքում չեմ եղել: Եվ պատկերացրեք իմ վիճակը, երբ Մյունհենում դիտում եմ «Հ1»-ը, ցույց են տալիս այրվող Երեւանը, եւ կադրերի տակ գրված է. «Սա է Երեւանը»: Եվ ես պատկերացնում եմ, որ ողջ մայրաքաղաքն այս վիճակում է: Ճիշտն ասած, շոկի մեջ էի: Ում զանգ էի տալիս, չէի կարողանում նորմալ բան իմանալ: Պետք է տեղում լինես, որ պատկերացնես վիճակը: Ինչ վերաբերում է փետրվարի 19-ի ընտրություններին, գիտենք, որ Բուշն առաջին անգամ չէր անցել, բայց դարձավ ԱՄՆ նախագահ: Ինչպեսեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը չէր ընտրվել 1996-ին, ինչի մասին գրվեց անգամ «Վաշինգտոն պոստում»: Էլ չասած, որ ժամկետից շուտ նրան առաջարկեցին հեռանալ: Ոչ մի երկրում ընտրությունները բացարձակ չեն լինում: Մի օր կարող է եւ լինել, ի՞նչ իմանամ: Բայց բոլոր երկրներում, երբ արդեն ամփոփվում են արդյունքները, թեկնածուները միմյանց շնորհավորում են: Դա խոսում է երկրի քաղաքակիրթ լինելու մասին:
– Ասացիք, որ փետրվարի 19-ին հանրապետությունում չեք եղել, հետեւաբար, թերեւս, չեք իմացել, թե ինչպիսին է եղել ընտրությունների ընթացքը: Առեւանգվում էին հանձնաժողովի անդամներ: Մի ընտրատեղամասից առեւանգել էին անգամ այժմյան կոալիցիայի անդամ կուսակցությունների` ՕԵԿ-ի եւ ՀՅԴ-ի անդամներին, եւ նրանց փրկելու էին գործուղել Հեղինե Բիշարյանին: Եղել են լցոնումներ մարդկանց աչքի առաջ, համատարած ընտրակաշառք է բաժանվել: Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ այս ամենին ականատես մարդիկ կարող էին իրենց նվաստացած զգալ եւ դժգոհ մնալ ընտրությունների արդյունքներից:
– Ես խոսում եմ այն մասին, ինչ գիտեմ ինքս: Բացառված չէ, որ խախտումներ եղել են բոլորի կողմից: Ի՞նչ գիտեմ ես` կայացել են ընտրություններ, միջազգային դիտորդներն ընտրությունները հիմնականում` թերություններով հանդերձ, ճանաչել են կայացած: Այստեղ խնդիրն այլ է`ո՞րն է այս ամենի պատճառը: Պատճառը` կատվի խաղը, մկան մահը: Այստեղ կա երկու գերտերությունների շահերի բախում. ԱՄՆ-ը ցանկանում է ամեն կերպ չեզոքացնել Ռուսաստանի ազդեցությունը: Բայց մենք կապված ենք Ռուսաստանի հետ: Եթե այնքան հզոր լինեինք, որ կարողանայինք դիմադրել Թուրքիային, Ռուսաստանի ռազմակայանների կարիքն այստեղ չէր լինի: Բայց մենք մեզ, ցավոք, նման շռայլություն չենք կարող թույլ տալ: Այսօր մեր աչքի առաջ քարուքանդ արեցին Բեյրութը, այդ հրաշալի քաղաքը, քանդեցին Հարավսլավիան, Իրաքի պատերազմը դեռ շարունակվում է, իսկ երկրագունդը լռում է:
– Ներեցեք, այդ օրինակները Հայաստանի հետ ո՞ր առումով եք կապում:
– Միջազգային դիտորդները ճանաչել են մեր ընտրությունների արդյունքները, բայց, տեսա՞ք, Սերժ Սարգսյանին չշնորհավորեց ԱՄՆ նախագահ Բուշը: Դա պատահական չէր: Ասեմ անկեղծ`առաջին անգամ ես իմ ձայնը մեծագույն նվիրումով տվել եմ Տեր-Պետրոսյանին: Եվ երբ «Ղարաբաղ» կոմիտեն բանտարկված էր, ես ինքս էլ պայքարել եմ իմ ընկերների համար: Տեր-Պետրոսյանը ստացավ ԽՍՀՄ չափանիշներով լավագույն հանրապետություններից մեկը: Այդ ժամանակ Երեւանում ոչ մի մուրացող երեխա չկար: Իսկ այսքան մուրացող տատիկներ, ինչպես այս տարիներին, ես երբեւէ չեմ տեսել: Այսքան անհանդուրժողականություն միմյանց հանդեպ, ես երբեւէ չեմ տեսել: Այսօր ամուսինները կարող են մեկը ձայնը Սերժին տալ, մյուսը` Լեւոնին: Զզվում եմ, երբ մեկին ասում են` «ախպար»: Զզվում եմ, որ ասում են՝ «ղարաբաղցիները»: Եղբա՛յր, ասա` այս մարդուն ատում եմ, նա վատ ղեկավար է, մի՛ ասա` «ղարաբաղցիները»: Մենք այսօր մի խնդիր ունենք. 600 տարվա ընթացքում արյան գնով մի կտոր հող ենք ձեռք բերել` պետք է պահենք մեր պետությունը, մեր պետականությունը:
– Դուք խոսեցիք գլոբալ խնդիրներից` գերտերությունների շահեր, հողեր պահել, սակայն, հետաքրքիր է, որ չեք խոսում այն մեկ մարդու մասին, որն` անկախ գեոպոլիտիկ շահերից, ծնվել է, ունի ազատ, արժանապատիվ ապրելու, ընտրելու իրավունք: Երբ ՀՀ մի քաղաքացի, որն ամենեւին էլ Սերժ Սարգսյանի կամ Տեր-Պետրոսյանի կողմնակիցը չէ, փետրվարի 19-ին, ապա՝ մարտի 1-ին տեսնում է այն, ինչ տեղի ունեցավ, նրա ընդվզումն այդ ամենի դեմ գնահատում եք որպես պետականության դեմ ուղղված քա՞յլ:
– Ասեմ մի բան. ես ղեկավարում եմ հիմնարկ, ուր եթե մեկն ասի` ես Լեւոնի կողմնակիցն եմ, կպատասխանեմ Վոլտերի խոսքերով. «Ես ձեզ հետ համաձայն չեմ, բայց ես իմ կյանքը կտամ, որ դուք իրավունք ունենաք պաշտպանելու ձեր կարծիքը»: Մենք տգետ ենք, եւ տգիտությունը սկսվում է նրանից` ընտրվել է այսինչ մարդը, գնա, շնորհավորիր: Այլ ճանապարհ չկա: Հիմա, եթե Տեր-Պետրոսյանն ասում է` ով մեզ հետ չէ, տականք է, հիմա` ես համարեմ, որ ժողովրդի մեծ մասը տակա՞նք է:
– Չե՞ք կարծում, որ ամեն ինչ ավելի է անձնավորվում, քան անհրաժեշտ է:
– Շա՛տ ճիշտ է, մենք պարտավոր ենք ազգովի մեր քաղաքական թվաբանությունից հանել անունները:
– Կա ընտրությունների արդյունքների հանդեպ մեծ վերապահություն, կան կալանավորված մարդիկ, կա կոռուպցիա բոլոր օղակներում: Դուք, օրինակ, որպես մտավորական, պայքարի ո՞ր ճանապարհն եք արդյունավետ համարում:
– Ես շատ երկար եմ մտածել` ո՞ւմ պետք է բերեն վարչապետ: Ինձ համար դա ուներ սկզբունքային նշանակություն: Անսպասելի նշանակեցին Տիգրան Սարգսյանին, եւ ես հանգստացա: Ինչ ասում է, համամիտ եմ, ամեն բառի տակ կստորագրեմ: Իմ կարծիքով, ամենամեծ ծանրությունը նրա ուսերին է: Վստահ եմ, նա պիտի լավ աշխատի: Կուզեմ` այդ մարդը երկար մնա, իրեն չխանգարեն իրականացնել այն ծրագրերը, որոնք նա բարձրաձայնել է: Վերադառնամ Ձեր տված հարցին: Ես դատախազ չեմ, ոչ էլ գիտեմ` ով ինչի համար է բանտում: Ես չգիտեմ` մետաղե ձողերով իրենց եղբայրներին խփողներն ովքե՞ր են:
– Թե ով է մետաղե ձողերով ում խփել, դժվար է պարզել, սակայն հիշենք, որ այն տասը զոհերն ամենեւին երկաթյա ձողերի հարվածներից չեն մահացել:
– Դուք, որ այդպես համոզված խոսում եք, լուսանկարներ ունե՞ք, տեսե՞լ եք` ում ձեռքին մետաղե ձող կար:
– Մեղադրանքի ձեւակերպումը, մարդկանց ձերբակալման վայրն ու ժամանակը, ստիպելը, որ մարդիկ կեղծ ցուցմունքներ տան, կալանավորվածների փաստաբանների ելույթները, մեր իրավապահ մարմինների աշխատանքի ոճը` ընդհանրապես, հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կալանավորվածներն անմեղ են: Եվ հետո, եթե մարդկանց ձերբակալման պատճառը միայն քաղաքական հայացքները չլինեին, ձերբակալված կլինեին նաեւ նրանք, ովքեր կրակել են ժողովրդի վրա:
– Մի բան ասեմ. տարիներ առաջ Աբովյան փողոցում հանդիպեցի Վազգեն Մանուկյանին ու Աշոտ Մանուչարյանին: Ասացի. «Աշո՛տ, դու հրապարակում հայտարարել ես` բոլոր սպանությունները կազմակերպել են Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն ու Վանո Սիրադեղյանը: Կա՛մ պարտավոր ես ապացուցել, որ իրենց դատի տան, կա՛մ քեզ պետք է դատի տան, եթե սուտ ես խոսում»: Կա փաստ հասկացություն: Բան ես ասում, ապացուցիր: Ապացուցի՛ր: Ես հիմա ուզում եմ հավատալ, որ նրանք, ովքեր անմեղ են, ազատ կարձակվեն: Մի բան էլ` նախագահի ինը թեկնածուից ես ընտրում եմ նրան, ով կպաշտպանի հայրենիքի սահմանները, ոչ թե կասի` բանակը պիտի կրճատվի: Հասկանո՞ւմ եք` դա ինչ է: Եթե մենք այսօր կանք` շնորհիվ մեր եկեղեցու: Մի կաթողիկոսը լավն էր, մյուսն՝ անհաջող: Երբ մեր կաթողիկոսը ցանկանում է հանդիպել իր հոտից մեկի հետ, նրա առաջ դուռը բաց չեն անում, էդպիսի բան տեսե՞լ եք: Վեհափառը եկել է, եթե անգամ նրա հետ համաձայն չես, հրավիրիր ներս, զրուցիր հետը: Ես, անկախ Վեհափառի հանդեպ իմ վերաբերմունքից, դուռս կբացեի: Եթե ընտրություններից հետո լիներ այն, ինչ ես եմ ասում` գային շնորհավորեին մնացած ութ թեկնածուները, մարտի 1-ի ողբերգությունը տեղի չէր ունենա: Ես ուզում եմ հավատալ, որ անմեղ մարդիկ ազատ կարձակվեն: Կալանավորների մեջ կան մարդիկ, ում հարգում եմ: Օրինակ` Արարատ Զուրաբյանը: Իրավունք ունե՞մ հարգել Արամ Մանուկյանին, իսկ Լեւոնին չհարգել: Եթե քաղաքական գործիչ ես, ինչո՞ւ ես բորբոքում այս ժողովրդին, ինչո՞ւ ես տանում մարտի 1-ին հրապարակ:
– Դուք մեր զրույցից առաջ նշեցիք, որ եթե այդ օրը քաղաքում լինեիք, ինքներդ էլ կգնայիք հրապարակ: Որքան հասկացա, Դուք դա կանեիք կամավոր, առանց որեւէ մեկի պարտադրանքի:
– Ես ապրում եմ Երեւանում, եւ ես կլինեի այնտեղ: Բայց, երբ շրջաններից բերում են միտինգի, ինչի՞ համար: Այսօր ցանկանում եմ, որ այն մարդիկ, ովքեր մեղավոր են, անպայման պատժվեն: Մենք այսօր մեր պետականությունը չպետք է կորցնենք: Իսկ թե ով է մեղավոր, ով՝ անմեղ, կպարզի ժամանակը: Մի դեպք պատմեմ. Բաթումին ժամանակին թուրքերի ձեռքում էր: Մենշեւիկների ղեկավարը հրահանգում է բանտերից ազատել բոլշեւիկներին: Նա բոլորին զենք է բաժանում եւ ասում` տղերք, այսօր Բաթումին թուրքերի ձեռքին է, եկեք հաղթենք թշնամուն, հետո կպարզենք` մեզնից ով է ճիշտ: Ես դրա կողմնակիցն եմ, որ կողմերն իրենց փեշից քարերը թափեն ու ասեն` տղերք, եկեք խոսենք, երկիրը էս վիճակից հանենք, ո՞վ է դեմ: Ով դեմ է, թող գնա Հայաստանից: Ես ուզում եմ, որ այն, ինչ տեղի ունեցավ մարտի 1-ին, մնա որպես սարսափելի երազ, ուզում եմ` մտածենք գյուղերի մասին, մարդու, նրա իրավունքների մասին, որ օրենքն, ի վերջո, գերակայի անխտիր բոլոր ասպարեզներում: Եթե Սերժ Սարգսյանը վարչապետի սխալ ընտրություն կատարեր, առաջինը ես կբողոքեի: Հայաստանում այնքա՜ն դժգոհ մարդ կա: Մեկն էլ ես եմ: Տարիներով երազել եմ թանգարանի նոր շենք կառուցել, քանի որ գիտեմ` Հայաստանի ներկայիս կերպարվեստը չի զիջում ո՛չ իտալացիների, ո՛չ գերմանացիների, ո՛չ մյուսների կերպարվեստին: Անվերջ դիմում եմ, որ շենք կառուցեն, ինձ պատասխանում են` գիտե՜ք, քաղաքի կենտրոնում հողն ինչքա՜ն թանկ է: Իսկ երբեմնի մեր քաղաքապետ Գրիգոր Հասրաթյանն այդպես չէր ասի, կասեր` թանգարանի համար ո՞ր հողն ես ուզում: Ինչեւէ: Ես հավատում եմ կայացած, գրագետ, ոչ նյարդային, մաքուր մարդկանց: Կատարվել է ճիշտ ընտրություն, եւ Սերժ Սարգսյանը տրամադրվել է կատարել ռադիկալ փոփոխություններ: Ուրեմն, պետք է ազգովի համախմբվել այդ գերխնդրի շուրջը: