Լինում են այնպիսի պատմական պահեր, երբ հին կոյուղու խողովակները պայթում են եւ դուրս են թափում ողջ իրենց պարունակությունը:
Ներս են մտնում երեք ազատ մարդ, եւ նրանց հետ՝ իրենց կապրալը:
Իմ փտող ուղեղը, ասես ինչ-որ մեխանիզմ, շարունակում է իր աշխատանքը գերեզմանից անդին:
Ալֆրեդ Ժարրի
Ալֆրեդ Ժարրին, ով իր ողջ կյանքը վերածել էր անընդմեջ հեփենինգի, եւ ով իր գոյությամբ եւ ստեղծագործություններով կանխագուշակեց դադաիզմը, սյուրռեալիզմը եւ աբսուրդի թատրոնը, թերեւս 20-րդ դարի գրականության ամենաինքնավար երեւույթներից մեկն է` «Ուբյու արքան» հանրահայտ պիեսի հեղինակը, առաջիններից մեկը, ով ընդվզեց ավարտին մոտեցող 19-րդ դարի նրբագեղության եւ էսթետիզմի դեմ: Ալֆրեդ Ժարրիի, թերեւս, ամենահայտնի գործը` «Ուբյու արքան» բաղկացած է երեք մասից` «Ուբյու արքան կամ լեհերը», «Շղթայված Ուբյուն» եւ «Ուբյու եղջյուրակիրը»:
«Ուբյու արքան կամ լեհերը» աբսուրդիստական, զավեշտական, դաժանությամբ լեցուն մի ստեղծագործություն է: Բուռլեսկ: Ճեմարանային կոլեկտիվ երգիծանք, որը սկզբնական շրջանում Ալֆրեդ Ժարրին գրել է իր երկու ընկերների հետ` 14 տարեկանում, եւ որտեղ զուգարանակոնքի խոզանակը թափահարող, զազրելի, ասույթների հակված, անտաշ պապաշա Ուբյուն սկզբում կառավարման ղեկն իր ձեռքն է վերցնում Լեհաստանում («իսկ ավելի ճիշտ՝ ոչ մի տեղ»): Իսկ հետո մարտնչում է ողջ ռուսական զորքի դեմ` մի կիսասոված ու քոսոտ ձիու վրա:
Մնացյալ երկու մասերը Ա. Ժարրին գրել է մենակ:
Երկրորդ մասը` կուշտ, հղփացած Ֆրանսիայի ծաղրապատկերն է, «ազատ մարդկանց երկիրը»: Ազատությունն աբսուրդի էր հասնում, այն նույնիսկ արտահայտվում էր այլ կերպ արտահայտվելու պարտականության ձեւով` անել այն, ինչ ուրիշները չեն անում: Օրինակ, երեք ազատ մարդ հրամանատար Պիպիդուի ղեկավարությամբ անցնում են ազատ մարդկանց խստավարժեցումը, նրանք պետք է գործեն հրամաններին հակառակ: Այդ երկրում պապաշա Ուբյուն, Արագոնի եւ Լեհաստանի երբեմնի արքան, իսկ այժմ՝ ճիզվիտների միաբանության անդամը, որոշում է իր աշխատանքով փող վաստակել, այսինքն՝ դառնալ հարկադիր ստրուկ: Պապաշա Ուբյուն եւ մամաշա Ուբյուն բանտ են ընկնում, որտեղ այնքան էլ վատ չեն դասավորվում: Այդ տեղով անցնող անգլիացի լորդը որոշում է, որ բանտն ապարանք է, եւ սպասում է արքայական զույգին, որ վարձատրի: Ի վերջո, ազատ մարդկանց համբերությունը հատում է, եւ նրանք որոշում են իրենք տեղավորվել բանտում ու թիանավերի վրա, պապաշա Ուբյուի եւ նրա մանկլավիկների փոխարեն: Սկսվում է աբսուրդիստական ու մանվածապատ մի հետաքրքրաշարժ հետապնդում: Նույնիսկ սուլթանը, ում թիանավերի վրա աշխատելու են շտապում կալանավորներն ու ազատ մարդիկ, խոստովանում է, որ պապաշա Ուբյուն իր կորած եղբայրն է, բայց խնդրում է այդ մասին լռել, չէ՞ որ այդժամ վրա կհասնի իր թագավորության վերջը:
Առաջին ներկայացմանը հավաքվել էր, ինչպես ասվում է, ողջ Փարիզը: Եվ ողջ Փարիզը վրդովված էր: Հայտնի դրամատուրգ Ժորժ Կուրտելինը տեղից վեր թռավ, ասես բոլորին հասկացնելով, որ այս ամենն անտանելի է, իսկ ֆրանսիացի գրող Ժան դե Տինանը միաժամանակ սուլում եւ ծափահարում էր: Փարիզյան բուրժուազիան ու ընտրանին խիստ վրդովվել էր: Ստեֆան Մալարմեն եւ Անրի Բաուերը որսացին հանճարավոր «Ուբյու արքայի» հմայքը: Սակայն միայն Ալբեր Բուասյերը ներկայացումից հետո համարձակվեց ասել այն, ինչը դեռ չէին համարձակվում բարձրաձայն ասել. «Սա արվեստի լավագույն արտահայտությունն է՝ այն օրից, ինչ արվեստն այլեւս չկա»:
Հետագայում Անդրե Բրետոնն իր «Ալֆրեդ Ժարրի» էսսեում գրում էր. «Օգտվելով իր սեփական բնութագրերից` «Օդիլոն Ռեդոն` խորհուրդ», «Տուլուզ Լոտրեկ` աֆիշա», իր` Ժարրիի մասին կարելի է ասել` «Ժարրի` ատրճանակ»: Եվ հետո փոքր-ինչ առաջանալով գրում է. «Ալֆրեդ Ժարրիից սկսած գրականությունը հայտնվում է յուրահատուկ ականապատ դաշտում, որով պետք է ընթանալ ծայրահեղ զգուշությամբ»:
«Ուբյու արքայի» պատմական ներկայացման մասին Ուիլյամ Բաթլեր Յեթսը հետեւյալն էր ասում. «Մենք գոչում էինք, սատար էինք կանգնում պիեսին, սակայն այսօր գիշեր Կորնել հոթելում ես շատ տրտում եմ… Ես ասում եմ… Ստեֆան Մալարմեից, Պոլ Վերլենից, Գյուստավ Մորոյից եւ Պյուվի դե Սավանից հետո, մեր պոեզիայից հետո, մեր գույների ողջ նրբագեղությունից հետո, ռիթմի մեր զգացողությունից հետո… ի՞նչ է դեռ մնում: Մեզանից հետո` վայրենացած աստված»:
«Վայրենացած աստվածն» իր վրա էր քաշել ծանր հոգեկան շեղումներով մարդու դիմակը:
Ապոլիները հիշում է, որ իրենց ծանոթության առաջին օրը` գիշերով նրանց մոտեցավ մի տղամարդ ու հարցրեց, թե ինչպես գնա Պլեզանս փողոց: Ժարրին հանեց ատրճանակը, անծանոթին հրահանգեց վեց քայլ ետ գնալ եւ միայն դրանից հետո բացատրություններ տվեց:
Ա. Ժարրին ապրում էր փոքրիկ մի խցում, ուր բոլորը կռացած էին մտնում (ինքը՝ Ժարրին, 1.61 սմ հասակ ուներ), պատից մի գրադարակ էր կախված, որտեղ միայն Ռաբլեի գրքերն էին, իսկ դաշնամուրի վրա ճապոնացի մի հին վարպետի ֆալոս էր: Եվ երբ մի մերձգրական տիկին, ամոթից կարմրած՝ հարցրեց՝ «արդյո՞ք դա մուլյաժ է» Ժարրին պատասխանեց. «ոչ, դա բնօրինակի փոքրացված տարբերակն է»: Տեղաշորը փռված էր հենց հատակին, եւ երբ մահամերձ պառկած Ժարրիին ընկերները հարցրին նրա վերջին ցանկությունը, նա խնդրեց ատամի խոզանակը, ափի մեջ սեղմեց, նայեց ընկերներին, ծիծաղեց ու մահացավ: Ալֆրեդ Ժարրին ինքն իրեն հանճար էր համարում, եւ երբ իր միակ կին ընկերուհին` Ռաշիլդը նրան հարցրեց. «Ալֆրեդ, դուք հավատո՞ւմ եք Աստծուն», նա պատասխանեց. «Այո, չէ՞ որ ինձ ստեղծելու համար պետք էր Աստված»:
Ալֆրեդ Ժարրին հորինեց պատաֆիզիկա գիտությունը` հնարավորի ներունակության մասին: Այդ մեծ գիտության հիմքերը նա բացահայտում է «Դոկտոր Ֆաուստրոլլի մտքերն ու գործերը» վեպում: Ա. Ժարրին խոսում էր պատաֆիզիկայի «այդ ստեղծագործական լուծումների գիտության մասին, որը բացատրում է այս տիեզերքից անդին գտնվող տիեզերքը», եւ որին հավատում էր ոչ միայն ինքը (Ռենե Դոմալը, Դանիել Խարմսը, Յակով Դրուսկինը եւ այլք):
Ժիլ Դելյոզն իր վերջին՝ «Քննադատությունը եւ կլինիկան» գրքում գրում էր, որ Մարտին Հայդեգերի ստեղծագործությունը կարելի է դիտարկել որպես Սոֆրոտատես Հայի ու նրա առաջին աշակերտ Ալֆրեդ Ժարրիի պատաֆիզիկայի զարգացում:
Մոսկվայի «ԲՍԳ Պրեսս» հրատարակչությունը 2002 թվականին լույս ընծայեց Ալֆրեդ Ժարրիի «Ուբյու արքան եւ այլ ստեղծագործություններ» ընտրանին:
Ալֆրեդ Ժարրին նորագույն ֆրանսիական գրականության սկզբնավորողներից ու դասականներից մեկն է, ում ստեղծագործությունը մինչեւ օրս անհայտ է մնում հայ ընթերցողին, ու, առավել եւս, հայ թատերական բեմադրիչներին: