– Պարո՛ն Սահակյանց, նախագահական ընտրություններից հետո ժողովրդական բողոքի ակցիաները, դրանց հետեւած մարտի 1-ի իրադարձություններն անգամ ամենաանտարբեր կամ բացառապես իշխանություններին համակրող քաղաքացիներին էլ ստիպեցին մտածել, որ մեր երկրում ամեն բան այնքան էլ լավ չէ: Սակայն Դուք, եթե չեմ սխալվում, այն քիչ մարդկանցից եք, որին որեւէ իրադարձություն չի կարող ստիպել եզրակացություններ անել` հօգուտ այն մարդկանց, ովքեր համաձայն չէին ընտրությունների արդյունքներին:
– Այն, ինչ մենք ապրեցինք փետրվարի 19-ից հետո եւ մարտի մեկին, մեր պատմության դասագրքերում 1600 տարի անց կնշվի որպես ազգային տոտալ դավաճանություն: Պետք է լինել կատարյալ տխմար` չհասկանալու համար, որ այն, ինչ փորձում էր անել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, սպառնում էր միայն մի բանով. Հայաստանը պետք է լիներ ՆԱՏՕ-ի ռազմակայան, ամերիկյան, թուրքական գավառ, ընդ որում, վերջում էլ հարեւան Թուրքիայից կմտնեին երկնագույն սաղավարտները, իհարկե, այն բանից հետո, երբ հայերը կթափեին ծով արյուն:
– Դուք ասում եք այն, ինչ Ձեր կարծիքով կլիներ, եթե… Սակայն շրջանցում եք այն պատճառները, որոնք հարյուր-հազարավոր մարդկանց ընտրություններից հետո փողոց էին հանել:
– Այն ընտրատեղամասում, ուր ես եմ քվեարկել, չեմ տեսել լցոնումներ: Ինձ, իմ մերձավորներին, ծանոթներին ընտրակաշառք ոչ ոք չի առաջարկել: Հետեւաբար դատել չեմ կարող, թեեւ հավատում եմ, որ ինչ-որ տեղ գյուղերում նման բաներ եղել են: Սակայն այս ամենը խամրում է այն նպատակի առաջ, որն իր առջեւ դրել էր Լեւոնը: Սա այն եզակի դեպքն է, երբ դավաճան 5-րդ շարասյունը բերելու համար բոլոր միջոցներն արդարացված էին: Սա անհեթեթություն է, երբ ասում են` ժողովուրդը գոնե մեկ անգամ թող կատարի իր ընտրությունը: Երբ նայում եմ այդ ժողովրդին` անգրագետ, այդ հարցում ոչինչ չհասկացող… Այն դեպքում, երբ վերլուծական կենտրոններով ուսումնասիրում են արեւմտյան կազմակերպությունների մասնակցության չափն այս հեղափոխությունում, մեզ մոտ ասում են` թող ժողովուրդն ինքնուրույն որոշում կայացնի: Ժողովուրդը մշակվում է` շնորհիվ փայլուն տեխնոլոգիաների:
– Այսինքն` Դուք եւս կարծում եք, որ այդ տարօրինակ բառերը` «ընտանիք», «հայրենիք», «հաղթանակ», կոդավորված ուղերձնե՞ր են:
– Այո, միանշանակ: Ինչո՞ւ էին մարդիկ գնացել հրապարակ:
– Դժգոհ էին ընտրությունների ընթացքից, արդյունքներից:
– Նրանք չեն պատկերացնում, որ Լեւոնը կարող է կատարել դրսի ուժի, Ամերիկայի կամքը, առաջադրանքը: Այդ մարդկանց ասես` վրադ կծիծաղեն, կասեն` «Որտեղ ենք մենք, որտեղ` Ամերիկան, հի-հի-հի»: Այդ դեպքում, որպես նախագահ եմ առաջարկում Իլհամ Ալիեւին: Նա էլ դուրս կգա ու կասի` Սերժը վատն է: Որպիսի՜ ավանակ պիտի լինել, որ գնաս Իլհամ Ալիեւի հետեւից: Իսկ ի՞նչ է, պակա՞ս ապուշ պիտի լինել` Լեւոնի հետեւից գնալու համար:
– Դուք գտնում եք, որ այն հարյուր-հազարավոր մարդիկ, ովքեր հրապարակում էին, ապուշնե՞ր էին:
– Այո՛: Բոլորը: Այնտեղ չկա ո՛չ բարոյականություն, ո՛չ ուղեղ:
– Այնտեղ` հրապարակում էին բազմաթիվ մտավորականներ, հոգեւորականներ, երիտասարդներ:
– Այդ բոլորը հաշվարկներ են. մեկը կանգնած էր պաշտոնի համար, մյուսը կողմ է այն մտքին, թե՝ թող ղարաբաղցիները Հայաստանից ռադ լինեն: Ամեն բան այնքան ցածր է, որ քննարկել չեմ էլ ցանկանում:
– Իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ պաշտոնների ակնկալիք ունեին ամենեւին ո՛չ հրապարակում կանգնածները, այլ այն ուժերը, որոնք մտան քաղաքական կոալիցիա:
– Ինչո՞ւ, գուցե նրանք համագործակցո՞ւմ են: Ես կարո՞ղ եմ Ձեր մասին ասել, որ Դուք ծախվել եք խմբագրին, որ աշխատավարձով աշխատում եք այնտեղ:
– Կարող եք, եթե ես, մինչ թերթում աշխատելս, խմբագրի մասին հայտարարեի, որ նա կոռումպացված է, գող եւ ապաշնորհ, ապա սկսեի նրա հետ աշխատել: Արթուր Բաղդասարյանը, Վահան Հովհաննիսյանը նախընտրական քարոզչության ընթացքում իշխանություններին մեղադրում էին այնպիսի մեղքերի մեջ, որոնց համար Քրեական օրենսգիրքը ազատազրկման բազում տարիներ է նախատեսում:
– Կարծում եմ, ռեժիմը շատ լավ հասկացել է, որ Լեւոնի վերադարձի երկրորդ փորձը կլինի մահացու, եւ դա տեղի կունենա շուտով, եթե ռեժիմը չգնա շատ լուրջ բարեփոխումների: Այս ռեժիմը նույնքան անբարոյական է: Ի տարբերություն Լեւոնի` սրանք հայրենիքը չեն ծախում, սրանք հայրենիքը շահագործում են: Հասարակ մարդու համար սա նույն բանն է: Եվ եթե Արթուր Բաղդասարյանը կարգին մարդ դուրս գա եւ առաջարկի աշխատող ռեֆորմներ, նա պիտի համագործակցի:
– Ինչո՞ւ չընտրեցիք Արթուր Բաղդասարյանին:
– Որովհետեւ նրան բացարձակ չեմ հավատում, նրա ասածը համատարած պոպուլիզմ է:
– Այսինքն` ստացվում է, որ նա իր պոպուլիստական ծրագրերո՞վ է մտել կոալիցիա:
– Մտել է, եւ նախագահը, ուժեղի դիրքից, բռնում է նրա ականջից ու ասում` դե՞-դե՞, տեսնե՜նք:
– Իսկ ինչո՞ւ չընտրեցիք Վահան Հովհաննիսյանին:
– Ես կքվեարկեի նրա օգտին, բայց որոշեցի, որ չի կարելի խլել Սերժի ձայներն այն իրավիճակում, ուր կա Լեւոնը: Եթե լինեին մաքուր ընտրություններ, կքվեարկեի ՀՅԴ-ի օգտին:
– Ինչո՞ւ եք կարծում, որ ՀՅԴ-ի օգտին քվեարկելով` ձայները խլվում էին Սերժ Սարգսյանից:
– Իմ դեպքում այդպես կլիներ: Գիտե՞ք ինչ տվեց Լեւոնը: Այն, որ ապրել, ինչպես ապրում էինք` դառնալով անխելք, անգրագետ կապիկներ, այլեւս չի կարելի:
– Չե՞ք կարծում, որ այսպես ապրել այլեւս չի լինի՝ ցույց տվեցին այն մարդիկ, ովքեր դուրս եկան հրապարակ:
– Ոչ, ցանկանո՞ւմ եք առաջարկեմ իշխանությունների դեմ պայքարելու 500 եղանակ:
– Առաջարկեք:
– Դուք ինչո՞ւ եք հարցազրույց վերցնում հենց ինձնից:
– Ձեր մտքերն ինքնատիպ են:
– Ասում եք` ինքնատիպ, իսկ շատերն ինքնատիպ մտածողություն չունեն: Այս մտավորականությունը, 15 տարի է` մեկուսացել է, որովհետեւ ոչ մի իշխանությունների հետ չի ցանկացել հարաբերությունները փչացնել: Չեմ ասում` գնացեք, պաշտպանեք Սերժին: Ասում եմ՝ դուք գնացել եք Լեւոնի հետեւից, դուրս գայիք եւ հիմնավորեիք ձեր դիրքորոշումը բոլոր 15 տարիներին: Այսօր այդ մարդիկ չե՞ն ամաչում: Նրանք զայրացած ասում են` ինչպե՜ս, եթե ոչ Լեւոնը, ապա ո՞վ: Իսկ ինչպե՞ս 10 տարի առաջ թույլ տվեցին նրան այդքան հեշտ հեռացնել: Եթե հետեւողական լինեին բոլոր հարցերում, ես նրանց կհարգեի: Ես շատ եմ հարգում Արամ Մանուկյանին` ինչ էլ պատահի: Նա ունի իր դիրքորոշումը եւ գաղափարի մարդ է: Չունենք այլեւս այն մտավորականությունը, եւ նրանց միջոցով ինչ-որ բան փոխելու հնարավորությունը կորցրել ենք: Ունե՞ք պատգամավոր, որը փոխանակ լճում զենք թաքցնելու` ներկայացներ նրանց շահերն, ովքեր իրեն ընտրել են:
– Դուք թերեւս ակնարկում եք Սասուն Միքայելյանին: Դուք կարո՞ղ եք նույն հեգնանքով խոսել մեկ այլ պատգամավորի` Սեյրան Սարոյանի մասին, որը գուցե իր զենքը թաքցնում է ամենեւին ոչ լճի հատակում, բայց որի որդին օրերս, ինչպես մամուլում հրապարակվեց, ծեծելով` մարդ է սպանել:
– Չեմ իմացել: Եվ ի՞նչ, ձերբակալվա՞ծ է:
– Ամենեւին:
– Կարծում եմ, չեն էլ ձերբակալի:
– Ունենք շատ այլ պատգամավորներ, որոնք իրենց ներկայությամբ արդեն գործող ռումբի էֆեկտ ունեն:
– Անշուշտ: Այն գիշերվանից հետո ասում էի, որ ամենասարսափելին, որ կատարել է Լեւոնը, այն է, որ Լեւոնի ու այդ գիշերվա «շնորհիվ»՝ Սերժն այսօր պարտական է նաեւ քրեական տարրերին:
– Դուք նշեցիք այն մարդկանց մասին, ովքեր ասում են` եթե ոչ Լեւոնը, ապա ո՞վ: Սակայն ավելի շատ են մարդիկ, ովքեր չեն ցանկանում նաեւ Տեր-Պետրոսյանին տեսնել նախագահի պաշտոնին: Սակայն Տեր-Պետրոսյանից բացի` ոչ ոք չստանձնեց գործնական պայքար ապօրինությունների դեմ:
– Իսկ Իլհամ Ալիեւ՞ը: Տեր-Պետրոսյանը չի էլ թաքցնում, որ ինքն Իլհամ է: Նա ասում է` ղարաբաղցիները թող չքվեն այստեղից: Սա նորմա՞լ է: Նա ասում է, պետք է Ադրբեջանին կոնտրիբուցիա վճարել, սա նորմա՞լ է: 350.000 Բաքվի հայեր, որ կորցրել են ամեն բան, անգամ ապագան, իսկ նա Ադրբեջանին կոնտրիբուցիա՞ է վճարում: Այդ դեպքում, ինչո՞ւ գնալ ոչ Իլհամ Ալիեւի հետեւից: Նա էլ է շատ գրքեր կարդացել, ընտիր կրթություն է ստացել: Կա միլիոն տարբերակ` քաղաքացիական դիրքորոշում դրսեւորելու: Հավաքվեք այս գյուղում, պահանջեք ձեր պատգամավորից, գնացեք հրապարակ` բայց առանց Լեւոնի:
– Առանց Տեր-Պետրոսյանի են գնում զբոսնելու Հյուսիսային պողոտայում, եւ համատարած ձերբակալում են:
– Այսօ՛ր: Թող դա անեին չորս տարի առաջ: Գնացեք, կուսակցություններ կազմեք, ելույթ ունեցեք, հեռուստատեսություն կա, շատ են ուղիղ եթերները:
– Տպավորությունն այնպիսին է, որ Դուք երեւի երբեւէ առիթ չեք ունեցել դիտելու Հ1-ը:
– Հ1-ն առանձին խոսակցություն է: Դա լատինաամերիկյան ալիք է` զվարճալիքով: Երբ ես այդ մասին խոսում եմ, որպես կանոն` այդ մասը մոնտաժում են` կարծելով, թե ազգակցական կապին ծանր վնաս են հասցնում: Եթե Հ1-ը չունի բավարար պետական բյուջե, որպեսզի տանի պետական քարոզչություն, ուրեմն պետք է բյուջեն ավելացնել: Եթե կա բյուջե, պետք է ամենախիստ տոնով հետաքրքրվել: Բայց ոչ լատինաամերիկյան սերիալները, ոչ այն էժանագին զվարճանքը իրավունք չունեն լինել Հանրային հեռուստատեսության եթերում այդ ժամերին: Եթե Հ1-ը 10 տարի շարունակ կազմակերպեր վերլուծական ծրագրեր, հնարավոր է` կկարողանայինք խուսափել մարտի մեկի բախումներից, այն վիճակից, որը կա երկրում: «Ստրկուհի Իզաուրան»` բացի ամեն ինչից, այնպիսի՜ հրեշավոր ճաշակ է:
– Վերադառնանք մարտի 1-ի իրադարձություններին, երբ առավոտյան Ոստիկանությունը հարձակվեց խաղաղ ցուցարարների վրա:
– Խաղա՞ղ, իսկ ի՞նչ էին անում նրանք հրապարակում:
– Բողոքում էին նախագահական ընտրությունների արդյունքների դեմ:
– Նրանց 10 օր ասում էին` հեռացեք հրապարակից: Այդ դեպքում, ինչի՞ համար է հանրահավաք անցկացնելու մասին կարգը:
– Ցուցարարների` հանրահավաքներ անցկացնելու մասին օրինական բոլոր դիմումները քաղաքապետարանը մերժել էր:
– Եվ լավ էր արել: Թույլ չի տվել` վիճարկիր ՍԴ-ում: 20 տոկոսը բավարար չէ՞: Որտեղի՞ց նա վերցրեց 65 տոկոսը: Սա խուլիգանություն է: Նորմալ երկրում անմիջապես կձերբակալվեր նախագահի տվյալ թեկնածուն:
– Դուք այս շարժումը խիստ անձնավորում եք, տեսնում եք միմիայն Տեր-Պետրոսյանին` չնկատելով մնացած հարյուր-հազարավոր մարդկանց: Նրանց համարում եք տգետ, լյումպեն…
– Միայն լյումպեն, քանի որ Իլհամ Ալիեւի հետեւից կարող է գնալ միայն լյումպենն ու դավաճանը: Լավ, ենթադրենք` հասան իրենց ուզածին, ի՞նչ պիտի լիներ` երկրորդ օրը պիտի ստորագրեին Ղարաբաղի պայմանագիրն, ու՝ քաղաքացիական պատերա՞զմ:
– Դուք այնքան վստահ եք խոսում: Ունե՞ք կոնկրետ փաստեր:
– Իսկ դուք կարծում եք` Լեւոնը կպաշտպաներ Ղարաբաղը մինչեւ վե՞րջ: Գուցե ասեք, որ Ձեզ դուր են գալիս Վանոն, Բագրատյանը:
– Դուք անձնավորում եք հասարակության բողոքն ու դժգոհությունը:
– Միանշանակ, դրանք անգրագետ մարդիկ են:
– Անձամբ Դուք ինչպե՞ս եք պայքարում այն երեւույթների դեմ, որոնք Ձեզ չեն գոհացնում:
– Եթե ես ցանկանայի մեծ աղմուկ բարձրացնել, կզբաղվեի քաղաքականությամբ: Ես կզանգահարեի այն մարդկանց, ում վստահում եմ, Գրողների միությունում կհավաքեինք մարդկանց խումբ, որոնք փոփոխություններ կպահանջեին: Թող հավաքվեն այդ հասարակ, աղքատ մարդիկ: Թվում է` քաջությո՞ւն է գնալ Ոստիկանության դեմ: Բացի ստորությունից` ենթադրենք, թե դա նաեւ քաջություն է: Աշխատում է ամբոխի հոգեբանությունը: Իսկ դու ինքդ միայնակ քա՞ջ ես, կարո՞ղ ես միայն դու թքել քո թաղապետի, գյուղապետի երեսին: Եղել են հզոր գյուղացիական շարժումներ: Ռուսաստանում, երբ բողոքում էր Պյոտր Բոլոտնիկովն, ի՞նչ է, նա անպայման թաթար-մոնղոլական խանի՞ն պետք է կանչի ու նրա հետ ապստամբություն անի:
– Դուք խոսեցիք այլ ուժերին ներգրավելու մասին: Սակայն մի քանի օր առաջ Սերժ Սարգսյանը գնաց Ռուսաստան` իր հավատարմությունը հաստատելու նպատակով: Դա եւ՞ս գնահատում եք որպես թաթար-մոնղոլական խանի դուռը գնալ:
– Չգիտե՞ք` ո՞րն է տարբերությունը: Ռուսաստանը մշտական դավաճան է, բայց միակ իրական մեր գործընկերը: Ամերիկան… Այդ աղջիկը, որ միայն վերջերս է ծառից իջել, նկատի ունեմ Կոնդոլիզա Ռայսին, չի հասկանում` ինչ ասել է՝ պատմական հիշողություն, Ջուղայի խաչքարեր: Մենք կդառնանք Սինգապուր, ուր բոլորը կունենան անգլիական անուններ ու կլինեն երջանիկ: Ուզո՞ւմ են հայերն այդպես ապրել: Չեմ կարծում: Փոքր երկիրը դատապարտված է համագործակցել որեւէ հզոր պետության հետ: Մենք պետք է ընտրենք. կա՛մ այդ անընդհատ ժպտացող Բրայզային, կա՛մ Ռուսաստանը` դավաճան, անփույթ, սակայն հենց նրա անփութության շնորհիվ է, որ մեզ միշտ հանգիստ կթողնեն, կթողնեն իրենց ռազմակայանները: Եթե Ամերիկան ընդուներ ցեղասպանությունը, պարտադրեր վերադարձնել մեր պատմական հողերը, ճանաչեր Ղարաբաղը, ես 100 տոկոսով կընտրեի Ամերիկան: Ասում եմ` քվեարկել Լեւոնի օգտին կա՛մ անբարոյական է, կա՛մ հիմարություն: Դա նշանակում է՝ չիմանալ, որ Հայաստանը երկիր մոլորակի վրա է, որ Բուշն անձնական նավթային շահադիտություն ունի Իրաքում, հետեւաբար եւ՝ Իրանում: Եթե դու այս բաները չես հասկանում, ուրեմն դու ո՞վ ես, որ գնաս ու ընտրություն անես:
– Կարծում եք, իշխանության թեկնածուի օգտին քվեարկողները որպես ելակետ են ընդունել Բուշի նավթային հետաքրքրություննե՞րը:
– Հասկանալի է, որ ոչ:
– Մարտի մեկին եղան զոհեր…
– Ողջ աշխարհում թալանողների, ջարդարարների վրա պետք է կրակել:
– Դուք կկրակեի՞ք:
– Անձամբ ես` ավտոմատով: Հիմա էլ կբռնեի նրանց ու կկրակեի: Երբ տեսնում եմ կոնկրետ մի թափթփուկի` սպորտային հագուստով, մետաղյա ձողը` ձեռքին, հենց այնպես հարվածում է «Ժիգուլուն», ես նրան կգնդակահարեի: Ես ժամանակ չունեմ եւ այդ ապուշի հետ երկար-բարակ քննելու բան չունեմ:
– Դուք կձերբակալեի՞ք նաեւ այն քաղաքացիներին, ովքեր ամսի 20-ից հետո ամեն օր դուրս են գալիս Հյուսիսային պողոտա` զբոսնելու:
– Ոչ, նրանց` ոչ մի պայմանով: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը պետք է բանտում լինի: Միանշանակ: Նա պետք է լինի բանտում: Եթե քրիստոնեական պահանջներ են ներկայացնում իշխանություններին`թողեք բոլորին ազատ, այդ դեպքում եկեք Նաիրի Հունանյանին եւ իր եղբորը բանտից ազատենք: Դե՛, պատահում է, ի վերջո, հայեր են, երիտասարդ են, մի քիչ տաքացել էին: Այդ ինչո՞ւ նրանց չենք խղճում, իսկ խանութից սալաթ գողացող, ցուցափեղկ ջարդող տականքին խղճում ենք:
– Իսկ Դուք ինքներդ բողոք չունե՞ք կատարվածի դեմ, երբ գիշերը գալիս ու ձերբակալում են Մատենադարանի փոխտնօրենին:
– Իսկ գուցե նա այդ ժամին բռնաբարում էր անչափահաս երեխայի: Ես ի՞նչ իմանամ:
– Ձեր արձագանքը դա՞ է:
– Նրան` գուցե սխալ են արել, որ կալանավորել են:
– Զրույցի մեջ ասացիք, որ կոալիցիայի հետ հույսեր, այնուամենայնիվ, կապում եք:
– Թեկուզ միայն Սերժ Սարգսյանի մեծ ցանկության դեպքում, համոզված եմ, այս կոալիցիան կարող է լինել շատ արդյունավետ: Բաղդասարյանի եւ Հովհաննիսյանի մասին ասացի: Գագիկ Ծառուկյանը աշխարհի չեմպիոն է, այսինքն` ունի կամք: Այո՛, ֆեոդալ է, այո՛, ճաշակի հարցում խնդիրներ ունի: Նրա կողքին շատ ինտելիգենտներ կան կարծես, թող խորհուրդ տան փոխել սանրվածքը, վարքը: Նրանք, այդ օլիգարխները, պարզապես դաստիարակված չեն: Մտավորականությունը վախենում է նրանց ներկայությամբ բերանները բացել, իշխանությունն ինքն էլ դաստիարակված չէ եւ չի տեսնում` էթիկետը որտեղ է խախտված: Հետո՞ ինչ, որ ուտելիս չփչփացնում են: Կոռումպացված լինելն էլ նրանց համար մի փոքրիկ թերություն է, ինչպես չփչփացնելը:
– Անկախ Ձեր անձնական վերաբերմունքից` երկրում վիճակը լարված է: Դուք տեսնո՞ւմ եք լարվածության թուլացման որեւէ ճանապարհ:
– Եթե ինձնից կախված լիներ, ես կտայի իշխանություններին երկու տարի` ամենօրյա, 24-ժամյա աշխատանքային ռեժիմով` իրավիճակի լավացման ուղղությամբ: Իսկ եթե նրանք իրենց չարդարացնեին, հաջորդ ընտրություններին, եթե ողջ եղա, միայնակ կգնամ բոլորի դեմ: Լեւոնի հետ` երբեք, սակայն ամեն ինչի դեմ: Եվ վստահ եմ, այդպես կվարվի նաեւ երեք միլիոն մարդ: