Սկսած 2008 թվականից` միջնակարգ դպրոցի շրջանավարտը պետական ավարտական եւ բուհերի ընդունելության քննությունները կհանձնի նոր` միասնական համակարգով: Այսինքն` այլեւս ստիպված չի լինի դպրոցն ավարտելիս եւ բուհ ընդունվելիս հանձնել հայոց լեզվի, մաթեմատիկայի եւ օտար լեզվի քննությունները:
Դիմորդների հայտագրումը սկսվել է փետրվարի 1-ից եւ ավարտվել է մարտի 16-ին, եւ շրջանավարտը դիմում-հայտում փոփոխություններ կարող է կատարել մինչեւ ապրիլի 30-ը: Հարցեր առաջանալու դեպքում դիմորդները կարող են դիմել քաղաքապետարանի կրթության վարչություններ կամ դպրոցներում գործող տեղեկատվության բաժիններ, ինչպես նաեւ՝ Գնահատման եւ թեստավորման կենտրոն (ԳԹԿ):
Ավարտական քննության առաջադրանքները կլինեն դպրոցի առարկայական ծրագրով սահմանված նվազագույն եւ միջին` Ա մակարդակի բարդության: Միասնական քննության առաջադրանքները կլինեն դպրոցի առարկայական ծրագրով սահմանված նվազագույն, միջին եւ միջինից բարձր բարդության` Ա եւ Բ մակարդակներ: Այն շրջանավարտը, որը դպրոցն ավարտելուց հետո չի շարունակելու ուսումը` ատեստատ ստանալու համար հանձնում է պետական ավարտական քննություն` պարտադիր եւ ընտրովի առարկաների ցանկից, իսկ եթե ցանկանում է ընդունվել բուհ, ապա հանձնում է միասնական քննություն իր նախընտրած մասնագիտության մրցութային առարկաներից, որն անցկացվելու է հատուկ ընտրված դպրոցներում, ուսումնական այլ հաստատություններում, որոնք համապատասխանում են քննության պահանջներին: Օրինակ, այդ հաստատությունը պետք է ունենա մեծ, լուսավոր դահլիճներ, որոնք ծառայելու են որպես քննական սենյակներ: Նախ դպրոցներում կազմակերպվելու է շրջանավարտների հայտագրում, որտեղ շրջանավարտը կլրացնի դիմում-հայտ` նշելով, թե որ քննություններն է հանձնելու: Ի տարբերություն միասնական քննության` ավարտական քննությունը շրջանավարտը հանձնելու է իր դպրոցում: Միասնական քննությունները կկազմակերպվեն միասնական քննական կետերում, որից անմիջապես հետո եւ ավարտական, եւ միասնական քննական աշխատանքները կտարվեն Գնահատման եւ թեստավորման կենտրոն, որտեղ գնահատումը կիրականացվի համակարգչային ծրագրով` նվազագույնի հասցնելով սուբյեկտի միջամտությունը:
Պետական ավարտական եւ միասնական քննությունների Ա մակարդակի առաջադրանքների արդյունքները կտրամադրվեն շրջանավարտի դպրոցին` ատեստատում գրանցելու համար: Միասնական քննության` Ա եւ Բ մակարդակների առաջադրանքների արդյունքների հիման վրա շրջանավարտին Գնահատման եւ թեստավորման կենտրոնը տալու է վկայագիր, որում գրանցված կլինի միասնական քննության արդյունքը, որով շրջանավարտը կարող է մասնակցել բարձրագույն ուսումնական հաստատության ընդունելության մրցույթին:
Հաճախ ԳԹԿ են ահազանգում` բողոքելով, որ դպրոցում պահանջում են նշել, թե որտեղ է պատրաստվում շրջանավարտն ընդունվել, սակայն դա ԳԹԿ-ին չի հետաքրքրում: Նրա պարտականությունների մեջ է մտնում կազմակերպված եւ միասնական քննություններ անցկացնելը: ԳԹԿ-ի մամուլի քարտուղար Գայանե Մանուկյանը նշեց, որ դիմում-հայտի վրա ո՛չ համապատասխան հատված կա, որպեսզի դիմորդը նշի բուհի անունը, որտեղ պատրաստվում է ընդունվել, ո՛չ էլ դրա անհրաժեշտությունն է զգացվում:
Դիմում-հայտում դիմորդը նշում է իր անունը, ազգանունը, հայրանունը, ծննդյան տարեթիվը, դպրոցն ավարտելու տարեթիվը, հանձնվող քննությունները, ապա դիմում-հայտին է կցում անձնագրի կամ ծննդյան վկայականի պատճենը եւ ՎՏԲ բանկում յուրաքանչյուր քննության համար մուծած 1500-ական դրամի անդորրագիրը:
Ի դեպ, ինչպես նշեց Մշակումների եւ կազմակերպչական բաժնի պետ Կարո Նասիպյանը, եթե շրջանավարտը վճարել է երեք քննության գումար, սակայն հետո որոշել է հանձնել երկու քննություն, ապա ԳԹԿ-ն նրան է վերադարձնում 1500 դրամը: Սակայն, եթե դիմորդը չի ներկայացել քննությանը, ապա այդ դեպքում գումարը չի վերադարձվում, քանի որ այն ծախսվել է քննության ընթացակարգի համար: Եթե դիմորդն այս տարվա շրջանավարտ չէ, ապա դիմում է բնակության վայրին մոտ գտնվող միասնական քննության համար առանձնացված հաստատություն եւ լրացնում համապատասխան դիմում-հայտ: Դպրոցներին փոխանցվել են ընթացակարգին ծանոթացնող փաթեթներ, որոնցում ամեն ինչ նշված է:
Յուրաքանչյուր դիմորդի մասին տեղեկությունը ԳԹԿ-ն ստանում է նաեւ կրիչների միջոցով, իսկ դիմումների ընդունումն ավարտվում է առաջին քննությունից 75 օր առաջ: Դիմորդի մասին տեղեկությունը, նրա լրացրած, փոփոխած հայտը ԳԹԿ-ն ստանում է Կրթության վարչության կողմից, որը ստացվել է դպրոցից: Դիմում-հայտը փոփոխման ենթակա է այն ստեղծելուց հետո 40 օրվա ընթացքում: Եթե փոփոխության հարց է առաջացել, ապա դիմորդը նախ դիմում է դպրոցի տնօրենին, եւ համապատասխան ցուցակում կատարվում է ճշգրտում եւ արդեն ստուգված, ճշգրտված հայտերն ուղարկվում են ԳԹԿ, որտեղ կատարվում է համապատասխան փոփոխություններ, եթե, իհարկե, նախկինում ստացված հայտը ենթարկվել է նման փոփոխությունների: Հայտերը ստանալուց հետո ԳԹԿ-ն դիմորդների ցուցակը խմբավորում է ըստ քննական առարկաների եւ քննական կենտրոնների:
Համապատասխան տեղեկությունների հիման վրա յուրաքանչյուր դիմորդի համար ստեղծվում է անցաթուղթ, որով մուտք է ունենում քննասենյակ` ժամանակակից տեխնիկական միջոցների կիրառմամբ: Անցաթուղթը տրվում է այն դպրոցից, որտեղ լրացվել է դիմում-հայտը: Իսկ շրջանավարտների ստուգված տվյալները փոխանցվում են Կրթության եւ գիտության նախարարություն, որից հետո ցանկացած փոփոխություն բացառվում է, քանի-որ տվյալները պահվում են ԳԹԿ-ում, ԿԳ նախարարությունում, եւ կեղծիքները բացահայտելը հեշտ կլինի անգամ 5 տարի հետո: «Ըստ ԳԹԿ-ի ընթացակարգի` արգելվում է, որ ինչպես տվյալ առարկայի, այնպես էլ հարակից առարկայի մասնագետը լինի կազմակերպիչ եւ գտնվի քննասենյակում: Ենթադրենք` հանձնում ենք հայոց լեզվի քննություն, ապա ո՛չ հայերենի, ո՛չ անգլերենի, ո՛չ այլ լեզվի մասնագետը քննասենյակում լինելու իրավունք չունի»,- ասաց Գայանե Մանուկյանը:
ԳԹԿ-ն սկսելու է կազմակերպիչների վերապատրաստման գործընթացը, որից հետո իրենք քննություն են հանձնելու եւ ստանալու են համապատասխան վկայական, որով կարող են մասնակցել քննությունների գործընթացին որպես կազմակերպիչ: Այս դեպքում եւս տվյալ առարկայի մասնագետը չի կարող ներկա լինել համապատասխան քննության անցկացմանը: ԳԹԿ-ն հաշվի է առել նաեւ այն հանգամանքը, որ կարող են լինել դիմորդներ, ովքեր վճարունակ չեն եւ ազատվում են միասնական քննության համար մուծվող գումարից: Նրանք այն դիմորդներն են, ովքեր զորացրվել են պարտադիր զինվորական ծառայությունից, առաջին եւ երկրորդ խմբերի մինչեւ 18 տարեկան հաշմանդամները, զոհված ազատամարտիկների երեխաները, առանց ծնողական խնամքի մնացած մինչեւ 23 տարեկան անձինք, ոչ վճարունակ ծնողների երեխաները, ովքեր դիմում են ներկայացնում ԳԹԿ` կցելով անապահովությունը հաստատող փաստաթղթի պատճեն:
ԳԹԿ-ն ահազանգ էր ստացել այն մասին, թե դպրոցի տնօրենի կողմից հաշմանդամ աշակերտը չէր հաշվառվել որպես այդպիսին, ինչը տնօրենի սխալն էր, եւ այս դեպքում եւս պետք է դիմորդը համապատասխան դիմում եւ հաշմանդամությունը հաստատող փաստաթուղթ ներկայացնի ԳԹԿ, որից հետո իրավունք կստանա մասնակցել միասնական քննություններին՝ առանց գումար մուծելու, իսկ դիմումը կցվում է դիմում-հայտին: Եղել է նաեւ մեկ այլ տիպի ահազանգ, երբ բանկը չի ընդունել երկրորդ օտար լեզվի վճարը: Պարոն Նասիպյանի ասելով` այդ դիմորդը ցանկանում էր ընդունվել ԵՊՀ ռոմանագերմանական ֆակուլտետի անգլերենի բաժին եւ պետք է հանձներ եւ՛ անգլերեն, եւ՛ ռուսերեն քննություններ: Եղել է դեպք, երբ դիմորդը սխալ մուծում է կատարել` վճարելով եւ՛ անգլերենի, եւ՛ ռուսերենի համար, այնուհետեւ ետ ուզել գումարը: Պատճառը, թերեւս, դա է, ինչն էլ հիմք է հանդիսացել, որպեսզի բանկը թյուրիմացություն համարի երկու օտար լեզվի համար մուծվող գումարը: Ըստ նրա` դա բանկի խնդիրը չէ, իսկ դիմորդը պարզապես պետք է բանկում ասեր, որ ցանկանում է վճարել, օրինակ, երեք քննության համար, եւ ոչ թե նշի քննությունները, քանի որ ԳԹԿ-ն բանկին նման պահանջ չի ներկայացնում:
Ե՛վ ավարտական, եւ՛ միասնական քննություններն անցկացվելու են նույն օրը: Ավարտական քննություն հանձնած շրջանավարտը մտափոխվելու դեպքում միասնական քննություն կարող է հանձնել արդեն մեկ տարի հետո:
Լինում են նաեւ դեպքեր, երբ սխալ տեղեկություն ստանալու հետեւանքով դիմորդները իրավիճակը հստակեցնելու համար զանգահարում են ԳԹԿ: Կ. Նասիպյանը նշեց, որ տարբեր դպրոցներից հետաքրքրվել են, թե ինչի համար է պետք երկրորդ լուսանկարը: Սակայն դիմում-հայտի համար պետք է միայն մեկ լուսանկար, իսկ երկրորդի մասին լուրերն իրականությանը չեն համապատասխանում: Նման խոսակցությունների պատճառն այն է, որ ծրագիրը նոր է եւ ժամանակ է պետք ընկալելու համար:
Իսկ ինչ վերաբերում է ավարտական քննություն հանձնողների ցուցակին, ապա այն ԳԹԿ-ին անհրաժեշտ է նրա համար, որպեսզի իմանան, թե տվյալ առարկայից քանի շրջանավարտ է հանձնելու քննություններ, որպեսզի համապատասխան քանակով թեստ ուղարկվի դպրոց:
Չի բացառվում նաեւ, որ այս տարի փոփոխվի նաեւ քննությունների տեւողությունը, ինչը, սակայն, հայտնի կդառնա ավելի ուշ: Ավարտական քննությունների թեստերը տպագրվելու են Հայաստանում, իսկ միասնականինը, ինչպես նախորդ տարվա հայոց լեզվի թեստերը՝ Անգլիայում, որպեսզի բովանդակության արտահոսք չլինի: