Վերջերս Կանն քաղաքի հիվանդանոցներից մեկում 85 տարեկան հասակում մահացավ, այսպես կոչված, «նոր վեպի» հիմնադիրներից մեկը` Ալեն Ռոբ Գրիեն: Վլադիմիր Նաբոկովն իր «Սուր կարծիքներ» գրքում ասում էր, որ ոչ մի «նոր վեպ» էլ գոյություն չունի, այլ կա մի մեծ ֆրանսիացի գրող` Ալեն Ռոբ Գրիեն (իհարկե, դժվար է դրան համաձայնելը, քանի որ «նոր վեպի» ներկայացուցիչներից են նաեւ, ի թիվս այլոց, Միշել Բյուտորը եւ Կլոդ Սիմոնը` երկուսն էլ հիանալի գրողներ):
Գյուստավ Ֆլոբերից հետո համաշխարհային գրականության մեջ չի եղել մեկը, ով այնքան ջանար գրականությունից վտարել սեփական «ես»-ը եւ հասնել բացարձակ օբյեկտիվության, որքան Ալեն Ռոբ Գրիեն: Իհարկե, դա նրան, ինչպես եւ Ֆլոբերին, չհաջողվեց: Հիշենք Ֆլոբերի հայտնի խոսքը` «Էմմա Բովարին ես եմ»:
Իր վերջին ինքնակենսագրական գրքերից մեկում Ալեն Ռոբ Գրիեն գրում է. «Ես գրում եմ այն պատճառով, որ չեմ հասկանում, թե ով եմ ես: Ֆիլիպ Լյոժենն ասում է, որ չի կարելի ինքնակենսագրություն գրել, եթե չես հասկանում ապրածդ կյանքի իմաստը: Ըստ իս, դա անհեթեթություն է: Ես հենց այն պատճառով եմ գրում, որ չեմ հասկանում, այլապես ինձ համար անհետաքրքիր կլիներ: Լյոժենն ասում է` գրողը սխալվելու իրավունք ունի, բայց ստելու իրավունք չունի: Սակայն գիտակցաբար ստում է միայն նա, ով հավատում է, որ կարող է գոյություն ունենալ ինչ-որ ճշմարտություն: Իսկ եթե ես չեմ հասկանում, թե ով եմ ես, եւ չգիտեմ ճշմարտությունն իմ մասին, ուրեմն, եւ չեմ կարող իմանալ՝ ստո՞ւմ եմ, թե՞ չեմ ստում»:
Իր վերջին գրքերից մեկում` «Վերադարձի հայելում», կա մի այսպիսի նախադասություն` «Եթե ես կարողանայի հասկանալ, թե ով է Անրի դե Կորինֆը (գրքի հերոսը), ես կարող էի եւ բացատրել, թե ով եմ ես»: Ըստ Ա.Ռոբ Գրիեի, դա ծրագրային նախադասություն է. «Անրի դե Կորինֆ անունով մարդ իրոք գոյություն ուներ, բայց իմ գրքերում նա սկզբից մինչեւ վերջ հորինված կերպար է: Նա ինձ անհրաժեշտ է պատումը կառուցելու համար: Մի անգամ Մարգարետ Դյուրասի տղան Հնդկաչինի ժամանակների լուսանկարների մի ալբոմ գտավ, որտեղ մայրը 14-15 տարեկան է: Նա այդ լուսանկարներն առաջարկեց ֆոտոալբոմներ թողարկող հրատարակչին: «Եթե այնտեղ միայն լուսանկարներ լինեն, ոչ ոք չի գնի: Թող Մարգարետ Դյուրասը դրանց համար տեքստ գրի»: Մարգարետը նայում է լուսանկարներին եւ գրում վիթխարի մի տեքստ: Հրատարակիչը դարձյալ հրաժարվում է` «Քո մայրն աննորմալ է: Ես խնդրել էի մակագրություններ լուսանկարների համար, իսկ նա հարյուր էջ գրել է:» Հետո գիրքն ընկավ մեր ձեռքը` «Մենյուի» հրատարակչությունը: Հրատարակչության տնօրեն Ժերոմ Լենդոնը կարդաց տեքստն ու հիացավ. «Կտպենք, միայն թե լուսանկարները պետք չեն, դրանք այստեղ ավելորդ են»: Բայց ինչն է հետաքրքիր, երբ Դյուրասը դարսդարսում էր լուսանկարները, նա հանկարծ ասաց` «Մեկը չի բավում»: Գաղափարն իր ոգով էր` բացակայող լուսանկարը, որի շուրջն էլ կառուցվում է ամեն ինչ: Եվ ահա հայտնվում է երեւակայական կերպարը` չինացի միլիոնատերն իր հիասքանչ մեքենայով: Եվ ողջ գիրքը կառուցվում է այդ պատրանքային կենտրոնի շուրջ: Դե, ուրեմն, արժե՞ արդյոք ոստիկանական հետախուզությամբ զբաղվել` արդյո՞ք կար չինացին, եւ այլն, եւ այլն:
Ես կարծում եմ, որ ոչ միայն իրավունք ունեմ, այլ պարզապես պետք է ստեմ, իմ մասին պատմելով: Միայն հորինման օգնությամբ ես կարող եմ մոտենալ ինչ-որ իսկական բանի»:
Իր վերջին ամբողջապես ինքնակենսագրական եռերգությունը կառուցված է, ըստ էության, նույն սկզբունքով, որով եւ Մարսել Պրուստի «Ընդդեմ Սենտ Բյովի» գիրքը, որտեղ ինքնակենսագրությունը, հորինվածքը եւ դատողությունները գրականության մասին միախառնվում են: Վերջին գրքերում մեծ տեղ են գրավում խորհրդածությունները գրականության եւ կինոյի մասին: Ասենք, որ Ալեն Ռոբ Գրիեն նաեւ կինոդրամատուրգ եւ կինոբեմադրիչ էր, ով Ալեն Ռենեի հետ համատեղ իր սցենարով նկարահանած «Անցյալ տարի Մարիենբադում» ֆիլմից բացի՝ մի շարք կինոնկարների ռեժիսոր է:
Դեռեւս անցյալ դարի 50-ականների սկզբներին` իր առաջին գրքերում Ա. Ռոբ Գրիեն գտավ իր անկրկնելի ոճը: Գրողի հայացքը երբեմն նմանվում է կինոխցիկի օբյեկտիվի, որը ֆիքսում է իրադարձությունների անորսալի մանրամասները:
2000 եւ 2001թթ. մոսկովյան «Սիմպոզիում» հրատարակչությունը լույս ընծայեց երկու գիրք. առաջինը` «Հանդիպումների տունը», իր մեջ ներառում է` «Լաբիրինթոսում» վեպը, որը Ֆրանց Կաֆկայի «Ամրոցի» յուրատեսակ շարունակությունն է, ինչպես նաեւ՝ «Հանդիպումների տուն», «Անցյալ տարի Մարիենբադում» վեպերը եւ «Ակնթարթային նկարներ» պատմվածքների ժողովածուն եւ 1963 թվականին հրատարակած տեսական հոդվածները «Նոր վեպի համար» գրքից:
Երկրորդ գրքում տեղ են գտել «Լաստիկներ», «Լրտես» եւ «Խանդ» վեպերը, որոնցից երկրորդի մասին փայլուն հոդված ունի Մորիս Բլանշոն:
Ասենք նաեւ, որ մինչ այս երկհատորյակը, 1996 թվականին ռուսերեն տպվել էր «Հեղափոխության նախագիծ Նյու Յորքում» վեպը, որը լույս էր ընծայել Ad Marginem հրատարակչությունը, եւ որը նոր գրականության ամենաուշագրավ երեւույթներից է: Իսկ առաջին անգամ ռուսերեն հեղինակը տպվել էր 1983 թվականին նոր վեպի հեղինակներին նվիրված ժողովածուում, որը լույս էր ընծայել«Խուդոժեստվեննայա լիտերատուրա» մոսկովյան հրատարակչությունը:
Ինչպես ասում էր Ռոլան Բարտը` «Ալեն Ռոբ Գրիեի նախագիծը հումանիստական ուղղվածությունից զուրկ է, նրա աշխարհը շրջապատող աշխարհի հետ համաձայնության մեջ չի կենում: Նրան հետաքրքրում է ժխտողականության արտահայտությունը, շրջանի քառակուսին: Նա առաջինը չէ, որ գնացել է այդ ուղղությամբ: Այժմ մեզ հայտնի են կարեւոր ստեղծագործություններ (դրանք, իհարկե, քիչ են), որոնք կամովին իրենց վրա են վերցրել անհնարինի փառավոր բեկորներ լինելու դերը` այդպիսին է Ստեֆան Մալարմեի եւ Մորիս Բլանշոյի ստեղծագործությունը»:
Ա. Ռոբ Գրիեի ստեղծագործության մեջ, որպես միտում, առկա է հրաժարումը պատմությունից, ֆաբուլայից, հոգեբանական հիմնավորումներից: Այս գրողի ստեղծագործություններում առանձնակի կարեւորություն են ձեռք բերում օպտիկական նկարագրությունները, եթե նա նկարագրում է առարկաները, կեղծ երկրաչափական եղանակով, ապա դա արվում է այն բանի համար, որպեսզի նրանց ազատի մարդկային նշանակությունից, բուժի նրանց փոխաբերություն լինելուց եւ մարդակերպությունից:
Ալեն Ռոբ Գրիեի հայացքի ուժն, ըստ էության, մաքրազերծող վարք է: Եվ, կարծում ենք, որ Մ.Բլանշոն նաեւ դա նկատի ուներ, երբ խոսում էր նրա «Լրտես» վեպի աներեւակայելի թափանցիկության մասին:
Վիպագիր, կինոդրամատուրգ, կինոռեժիսոր եւ տեսաբան Ալեն Ռոբ Գրիեն, ով մեկուսացած ապրում էր իր կալվածքում եւ երբեք չէր հանում իր լեգենդար կարմիր շարֆը` անցյալ հարյուրամյակի վերջում դարձել էր նշանակալից երեւույթ ընթերցող մարդկության համար:
Ալեն Ռոբ Գրիեից հայերեն տպագրվել է ընդամենը մի պատմվածք` «Ակնթարթային նկարներ» գրքից` Գ.Ջանիկյանի թարգմանությամբ` «Արտասահմանյան գրականություն» ամսագրում, երբ գլխավոր խմբագիրն էր բանաստեղծ Աշոտ Խաչատրյանը, իսկ խմբագիրներն էինք բանաստեղծ եւ թարգմանիչ Հրաչյա Բեյլերյանն ու ես: