ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԻ ՄԱՍԻՆ
Բանաստեղծը հակվում է սեփական բանաստեղծությունների վրա, որոնք քսանն են: Նա դարձնում է էջն էջի հետեւից ու հասկանում, որ յուրաքանչյուր բանաստեղծություն իր մեջ միանգամայն յուրահատուկ զգացում է ծնում: Աներեւակայելի ջանքեր գործադրելով, նա գլուխ է ջարդում Անիմանալի Գաղտնիքի վրա, որ ճախրում է իր եւ իր ստեղծագործությունների վրա: Նա սեղմում է, բայց բան դուրս չի գալիս, նա ցնցում է, բայց ապարդյուն, նա ձգում է, բայց ամեն բան առաջվանն է մնում եւ հատկապես` խավար: Ձեռքերը խաչելով, նա պառկում է բաց գրքի վրա ու լալիս է: Իսկ ես` խաբեբա-հրատարակիչս, նայում եմ նրա մեջքի հետեւից եւ անպարագրելի թեթեւությամբ լուծում եմ հանելուկը: Քսան բանաստեղծություն, ոչ ավելին: Դրանցից մեկը` պարզ է, մեկը` պերճաշուք, մեկը` կախարդական, մեկը` տաղտկալի, մեկը` հուզիչ, մեկը` աստվածային, մեկը` երեխայական, մեկը` շատ վատը, մեկը` գազանային, մեկը` երկչոտ, մեկը` անթույլատրելի, մեկը` անհասկանալի, մեկը` վանող, մեկը`դյութիչ, մեկը`համաչափ, մեկը`հիասքանչ, մեկը` բարեկանոն, մեկը` ոչինչ արժեցող, մեկը` աղքատիկ, մեկը` անարտահայտելի, իսկ եւս մեկը պարզապես չէր կարող լինել, քանի որ բանաստեղծություններն ընդամենը քսանն էին, եւ նրանք ստացան իմ շուրթերից, եթե ոչ չափազանց արդար, ապա արագ գնահատանք, որն իմ կողմից երբեք չի հապաղի: Սակայն մի բան ես հաստատ գիտեմ, բանաստեղծը, ով դրանք գրել էր, դեռեւս լալիս է, գրքի վրա հակված, նրա գլխավերեւում շողում է արեւը, իսկ իմ ծիծաղը` քամին է, սառն ու ուժգին, որ ծածանում է նրա գանգուրները:
2. ՀՆՉՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ես նվագում եմ հիշողության հնչյունի վրա: Այդ աննկատ գործիքը հար միանման է հնչում: Նրա հնչյունը մեկ երկար է, մեկ կարճ, մեկ դանդաղկոտ, մեկ փութկոտ: Նա համաչափ է շնչում, եւ մեկ էլ անակնկալ ցատկով ինքն իրենից առաջ է անցնում: Նա տրտում է եւ զվարթ: Միայն տարօրինակ է, որ երբ նա տրտում է հնչում, ստիպում է ինձ ծիծաղել, իսկ երբ ուրախ է ու անդադար, ես ուզում եմ արտասվել: Հնարավո՞ր էր արդյոք երբեւէ նման հնչողություն: Նվագե՞լ է որեւէ մեկն արդյոք այդպիսի կախարդական գործիքով: Եվ հազիվ թե ձեռքդ վերցնես այդ գործիքը. նույնիսկ ամենանուրբ եւ ամենաթրթռուն ձեռքերը չափազանց կոպիտ են նրա համար: Նա անասելի նուրբ եւ քնքուշ լարեր ունի: Մազերը դրանց հետ համեմատած` սանձեր են: Կա մի տղա, ով կարողանում է նվագել, եւ ես, երբ լրտեսելու ժամանակ է լինում, լսում եմ նրան: Նա գիշեր ու զօր նվագում է՝ չմտածելով հաց ու ջրի մասին, օրնիբուն: Առավոտից գիշեր եւ գիշերից մինչեւ լույս: Ժամանակը պետք է նրան միայն այն բանի համար, որ կողքանց թռչի, հանց հնչյուն: Ճիշտ այնպես, ինչպես ես եմ լսում նրան` նվագողին, այնպես էլ լսում է եւ ինքը` նվագողը, անընդհատ իր սիրելիին, իր գործիքի նվագը: Դեռեւս ոչ ոք եւ ոչ մեկին այդպես հավատարիմ եւ թրթռուն չի դարանել: Ինչ քաղցր է դարանողին դարանակալելը, սիրահարին տեսնելը, լքյալին զգալը քո կողքին: Տղան` արվեստագետն է, հիշողությունը` նրա գործիքը, գիշերը` նրա տարածությունը, երազանքը` նրա ժամանակը: Հնչյունները, որոնք նա կյանքի է կոչում, իր փութաջան ծառաներն են, որոնք պատմում են նրա մասին աշխարհի ծարավի ականջներին: Ես գեթ միայն ականջ եմ, անասելի հուզախռով ականջ:
3. ԴԱՇՆԱՄՈՒՐԸ
Ես չգիտեմ, թե ինչպես է անունն այն տղայի, ում բախտ է վիճակվել վայելք ապրել դաշնամուր նվագելու դասից` այդպիսի հիասքանչ եւ վեհապանծ ուսուցչուհու մոտ: Այ հենց հիմա երկրի հիասքանչ ձեռքերը փորձում են նրան սովորեցնել ստեղների վրա շարժման թեթեւությունը: Տիկնոջ ձեռքերը սահում են ստեղների վրայով, ինչպես ճերմակ կարապները մթին ջրերի վրայով: Եվ մեծագույն նազանքով առաջինն են արտաբերում այն, ինչը հետո կրկնում են շուրթերը: Տղան հափշտակված է անտարբերությամբ, որն ուսուցչուհին, թվում է, թե չի կամենում նկատել: «Նվագեք սա»` բայց նա աներեւակայելի վատ է նվագում` «Նվագեք եւս մեկ անգամ», բայց նա շատ ավելի վատ է նվագում: Այդ ժամանակ նա եւս մի անգամ պետք է նվագի, բայց նա դարձյալ վատ է նվագում: «Դուք ծույլ եք»: Նա լալիս է, նա, ում դա ասել են: Նա ժպտում է, նա, ով այդ ասում է: Նա գլուխը դնում է դաշնամուրին, նա, ով ստիպված է թույլ տալ այդ ասել: Նա շոյում է նրա շագանակագույն մազերը, նա, ով պետք է այդպես ասեր: Ահա տղան համբուրում է` քնքշանքով վանելով ամոթը, նրբին ձեռքը, բավական ազնվական եւ ճերմակ: Ահա տիկինը գրկում է տղայի վիզն իր հիասքանչ ձեռքերով, որոնք բավական փափուկ են, եւ գրկախառնումի համար աքցանի տեսք են առնում: Ահա տիկինը թույլատրում է իրեն համբուրել, եւ ահա քնքուշ տղայի շուրթերը զոհաբերվում են բարեհաճ տիկնոջ համբույրին: Ահա համբույրով շնորհվածի ծնկներն ավելի փութկոտ բան չեն գտնում, քան ծալվելը կոտրված եղեգների պես, իսկ ցած իջնող ձեռքերը` ավելի պարզ բան, քան կրկին տիկնոջ ծնկները գրկելը: Տիկնոջ ծնկներն էլ անհաստատ են, եւ ահա նրանք երկուսը` բարի հիասքանչ տիկինը եւ հասարակ խեղճ տղան` գրկախառնում, համբույր, կործանում, արցունք` բայց ամենակարեւորը` սարսափելի անակնկալ նրա համար, ով հենց այդ պահին բացում է սենյակի դուռը` ինչով եւ վերջ է դնում, ինչպես ակնթարթաբար հատվող-երկուստեք սիրային խոնջանքին, այնպես էլ պատմությանը դրա մասին:
4.
Ես մտաբերում եմ, որ ժամանակին ապրում էր աղքատ, տրամադրությունների տակ կքած մի բանաստեղծ, ով կշտացած լինելով ազատ աստվածային բնությունից, որոշեց ստեղծագործել բացառապես սեփական երեւակայությունից ելնելով: Մի անգամ երեկոյան, կեսօրին թե առավոտյան, ութին, տասներկուսին թե երկուսին նա նստած էր իր սենյակի մթին տարածության մեջ ու պատին հետեւյալն էր ասում` պատ, դու իմ գլխում ես: Չփորձես ինձ խաբել քո հանգիստ տարօրինակ կերպարանքով: Այս պահից ի վեր դու իմ երեւակայության գերին ես: Այնուհետեւ նա դա ասաց պատուհաններին եւ խոժոռ տեսարանին, որը նրանք ամեն օր իրեն առաջարկում էին: Հետո արկածների ծարավով տարված նա զբոսանք ձեռնարկեց, որ տանում էր նրան դաշտերով, անտառներով, քաղաքներով, գետերով, ծովերով` անընդհատ հիասքանչ երկնքի տակ: Բայց դաշտերին, մարգագետիններին, ճանապարհներին, անտառներին, գյուղերին, քաղաքներին ու գետերին նա շարունակում էր ասել` տղերք, դուք պինդ նստել եք գլխումս: Դուք, մարդիկ, չերեւակայեք, թե ինձ վրա տպավորություն եք գործում: Նա տուն դարձավ եւ անընդհատ ծիծաղում էր` նրանք բոլորն իմ մեջ են, նրանք բոլորն իմ գլխում են: Ինչո՞ւ չենթադրել, որ նրանք հիմա էլ իր մեջ այնտեղ են, եւ արդեն այնտեղից (ինչպես ես կուզենայի նրանց օգնել) նրանք երբեք դուրս չեն գա: Մի՞թե այս պատմությունը երեւակայությամբ լեցուն չէ:
5.
Կար-չկար մի բանաստեղծ, ով այնքան էր սիրահարված իր սենյակին, որ ամբողջ օրը նստում էր բազկաթոռին ու նայում պատերին, որոնք իր աչքի առջեւ էին: Նա այդ պատերից հավաքեց նկարները, որպեսզի որեւէ ուշադրություն շեղող առարկա չխանգարեր իրեն եւ չգայթակղեր ինչ-որ բան զննելու, այդ փոքրիկ, անբարեհամբույր, կեղտաբծերով պատից բացի: Չասենք, թե իբր նա դիտավորյալ էր բնակատեղին ուսումնասիրում, հարկ է խոստովանել` անառիթ երազայնության կապանքների մեջ նա կենում էր առանց որեւէ հետին մտքի, եւ հենց այն ժամանակ, երբ նրա տրամադրությունը ոչ ուրախ, ոչ առույգ, ոչ էլ մելամաղձոտ էր, այլ այնքան պաղ ու անտարբեր, ինչպիսին որ լինում է ցնորվածի մեջ: Այդ վիճակում նա երեք ամիս անցկացրեց, եւ այն օրը, երբ պիտի սկսվեր չորրորդը, այլեւս չէր կարողանում տեղից վեր ելնել: Նա պինդ կպել էր: Դա անսովոր է, եւ պատմողի խոստումը, որ վստահեցնում էր, թե իսկույն կհետեւի ավելի անսովոր մի բան, առավել անհավանական է թվում: Հենց այդ ժամանակ իր սենյակում մեր բանաստեղծին այցելեց նրա մի ընկերը եւ, հենց մտավ այնտեղ, ընկավ նույն վհատ կամ թե ծիծաղելի երազկոտության գիրկը, որով տարված էր առաջինը: Որոշ ժամանակ անց նույն դժբախտությունը պատահեց երրորդ բանաստեղծա- կամ վիպա-գրի հետ, ով եկել էր իր ընկերոջ հետեւից. դժբախտություն, որի մեջ իրար ետեւից ընկան վեց բանաստեղծներ, ովքեր բոլորը եկել էին, որ իմանան իրենց ընկերների մասին: Եվ հիմա յոթն էլ նստած են փոքրիկ, մթին, մռայլ, անբարեհամբույր, պաղ, տկլոր շինության մեջ, իսկ փողոցում ձյուն է տեղում: Նրանք սոսնձվել են իրենց աթոռներին, եւ թվում է, այլեւս երբեք դուրս չեն գա զբոսնելու: Նրանք նստել ու նայում են, եւ ուրախ ծիծաղը` պարգեւն այս պատմության համար, ի վիճակի չէ ազատելու նրանց տրտում գերությունից: