Արմեն Խոջոյանն ու Լեւոն Ասլանյանը լավ ընկերներ են, ունեն «նկարիչ»
մասնագիտությունը, որը ոչ մի բանի հետ չեն փոխի, թեեւ ինչպե՞ս կարելի է
ազատ նկարչի կարգավիճակում ապրել, իրենք էլ են դժվարությամբ հասկանում:
Բայց ստացվում է եւ՛ ապրելը, եւ՛ նկարելը: Եվ նույնիսկ՝ նկարելով ապրելը:
Զրույցն արվեստի, արվեստի գնահատման, արվեստը վաճառելու, դրա գնման ու
պահպանման մասին է:
Ա.Խ. – Արվեստը նույն կյանքն է, բայց մի քայլ առաջ: Մի քիչ շնորհք, տաղանդ
ես տալիս ու տեսնում ես, որ արվեստն ինքն իր ուղիով է գնում: Նկարին պիտի
նայես ու տպավորություն ստեղծվի, որ դա դու գիտես ու միաժամանակ դա
անակնկալ է: Բառերով բացատրելը նկարչի համար շատ բարդ է: Ամեն դիտորդ
ցանկանում է տեսնել այն, ինչ ինքն է ուզում: Նկարչությունը բնազդի պես բան
է՝ չես էլ մտածում, ինչո՞ւ ես այնպես նկարում: Ես հատուկ գնման համար չեմ
նկարում, ինչպես վերնիսաժում են անում: Բայց իմ ձեռքը, մտածողությունը եւ
ընդհանրապես ամեն ինչն էլ գնման ենթակա է: Ֆինանսական արժեւորումը մի կողմ
դնենք, առաջ գնալ, շփվել, աճել է պետք: Արվեստի, գրականության,
երաժշտության կամ ընկերների հետ շփվելով միշտ պետք է ինչ-որ բան փոխվի:
Իսկ մենք առաջ չենք գնում, չէ՞ որ նույն ակունքներից սնվելն էլ է
ձանձրացնում: Երեւանը փոքր է, իսկ արվեստագետների շարանները՝ շատ:
Լ.Ա. – Դրսում էլ է էդպես: Յուրաքանչյուր երկրում բնակչության թվի հետ
համեմատած՝ արվեստի մարդիկ շատ են. ամեն երկրորդը ստեղծագործում է: Մեկի
համար արվեստը հոբբի է, մյուսի համար՝ փախուստի միջոց:
– Նկարիչները կարծես ավելի շահեկան վիճակում են, քան, ասենք, դերասանները.
նույնիսկ եթե հիմա չճանաչվեցին, կարող է վաղը գնահատվեն, ժամանակը կտավի
վրա գրեթե չի ազդում: Կարող են նկուղում պահվել ու տարիներ հետո հանվել:
Ա.Խ. – Ոչ, նկարը կոնտակտ է ուզում: Ինչպես բույսն է ջուր ուզում, այդպես էլ նկարը հայացքներ է ուզում:
Լ.Ա. – Ինչպիսի՞ն կլինի այսօրվա կոնտակտը՝ կարելի է կռահել, բայց ի՞նչ
կլինի տարիներ հետո, դա է հետաքրքիր: Բոլոր նկարիչներն էլ ուզում են, որ
իրենց գործերը թանգարաններում հայտնվեն, քանի որ թանգարանն արվեստը
փոխանցելու միակ միջոցն է:
– Հիմա թանգարանները ժամանակակից նկարիչների աշխատանքներ գնո՞ւմ են:
Ա.Խ. – Պետությունը հիմա հազվադեպ ու նեղ շրջանակներում է գնում:
Պատկերասրահը գնել է իմ գործերից, պահոցում է պահվում, Ժամանակակից
արվեստի թանգարանում էլ կան: Բայց հիմնական գնորդներն անհատներ են,
արտասահմանցիներ:
Լ.Ա. – Ես հավակնություն չունեմ Պատկերասրահում ցուցադրվել, բայց շատ եմ
ափսոսում, որ հիմնականում նկարները Հայաստանից դուրս են վաճառվում:
– Եթե չի ստացվում նկար վաճառել, ինչպե՞ս եք ապրում:
Ա.Խ.- Սոված նստում ես, պարտք ես անում՝ մինչեւ նկար ծախվի: Ամիսներով
կարող է չվաճառվի: Մի մոռացեք, որ մի նկարի վրա այնքան ներկ, կտավ է
ծախսվում, որ եթե չվաճառես, չես կարող նկարել:
Լ.Ա. – Այսօր ես չեմ պատկերացնում՝ ինչպե՞ս պետք է երեխան նկարել սովորի:
Պրոցեսում այնքան նյութ ես փչացնում, ճիշտ կլինի ասել՝ պարտավոր ես
փչացնել, որ մի բան սովորես: Որքան շատ նյութ օգտագործես, այնքան շատ բան
ես ձեռք բերում: Արմենի երեխան նկարչական ուսումնարանում է սովորում: Նա
գիտի, ինչ վիճակ է: Մենք ուսանող ժամանակ օրը տասը կտավ էինք փչացնում,
բայց ունեինք այդ հնարավորությունը՝ թոշակով կարելի էր գնել: Այսօր
ամսական ինչքա՞ն է պետք ուսանող լինելու համար՝ 50 դոլա՞ր:
Ա.Խ. – Դեռ ավելին: Մոտ 100:
– Այսօր Երեւանում ցուցասրահները շատ են, եւ եթե նույնիսկ մարդիկ նկարներ չեն գնում, կարող են ծանոթանալ ձեր գործերի հետ:
Լ.Ա.- Այսօրվա գալերեաներն ընտրում են, ասենք, չորս հոգի ու փորձում են
նրանց համար անուն սարքել եւ փող աշխատել: Եվ չեն ուզում, որ հինգերորդն
իրենց լրացնի: Նրան չեն ցուցադրում ոչ թե՝ որ վատն է, այլ պետք չէ՝ քանի
որ «ռասկրուտկա» են անում որոշակի մարդկանց: Իսկ դա գումարներ են, բիզնես
է: Այսօրվա բիզնեսն է: Դա վատ չէ, ամեն ցուցասրահ իրեն հատուկ ոճի
նկարիչների աշխատանքներ է վաճառում: Հիմա ասում են, որ ցուցասրահները շատ
են, բայց կասեմ, որ ընդհակառակը՝ շատ քիչ են: Ամստերդամում 100-ից ավելի
ցուցասրահ կա:
– Բայց դրանք մասնավոր են: Իսկ Ժամանակակից արվեստի պետական թանգարանում, օրինակ, ցուցադրվո՞ւմ եք:
Ա.Խ.- Այդ թանգարանը պետական է, բայց սեփականության հիմունքներով է
աշխատում: Իգիթյանն ինքն է բացել այդ թանգարանը եւ տնօրեն է: Ո՞ւմ
նկարները գնել՝ որոշում է Հենրիկ Սուրենովիչը: Մենք իր ոճի մեջ չենք
մտնում: Նա իր թիմն ունի: Եթե նրա թիմում չես, նկարդ չի ցուցադրվի: Ես
չգիտեմ, դա լա՞վ է, թե՞ վատ, ճի՞շտ է, թե՞ սխալ: Բայց արվեստում թիմը ո՞րն
է: Եթե ես մտածում եմ այսպես, իսկ դու՝ այլ կերպ, մենք իրար չենք կարող
խանգարել, մենք իրար լրացնում ենք: Դիտորդի համար թիմում լինելն ի՞նչ
նշանակություն ունի: Իհարկե, բոլոր նկարիչներն էլ ուզում են թանգարանում
ցուցադրվել: Նկարիչների միությունում մեկ-մեկ խմբակային ցուցադրություններ
են լինում՝ մասնակցում ենք: Մենք Միության անդամ ենք, անդամավճար ենք
տալիս:
Լ.Ա. – Քանի որ հիմնականում նկարները Հայաստանից դուրս են գալիս, վաղը կամ
մյուս օրը, երբ մենք մեռնենք, մեզանից ոչ մի բան չի մնա: Իսկ Իգիթյանի մոտ
գոնե նկարիչների ինչ-որ գործեր կմնան, կպահպանվեն, թեեւ այնտեղ
ընտրությունը սուբյեկտիվ է:
Ա.Խ- Մեկի համար սա է լավ, մյուսի համար՝ սա: Հնում նկարիչը ճանապարհ
կգտներ, կգնվեր, կցուցադրվեր: Օրինակ, նախկին սովետական ժամանակ արվեստի
մարդկանց հետ աշխատելու կոնստրուկցիա կար: Ցուցադրություն էր լինում, որը
եթե 18 հոգանոց հանձնաժողովն ընդունեց, պետության կողմից գնվում էր եւ
փողը փոխանցվում էր: Ու նկարիչն իրեն գոնե մի քիչ ապահովված էր զգում:
Լ.Ա. – Բայց Սովետի այդ կոնստրուկցիան ավելի հնուց է գալիս: Դրա ավելի
մշակված տարբերակը եղել է Լեոնարդոյի, Միքելանջելոյի ժամանակ: Անհատները
գնահատել են, գնել են, պատվիրել են եւ այդ պատճառով՝ շատ գործեր մինչեւ
մեր օրերն են հասել: Սովետի Գեղխորհուրդը երբ գնում էր, կարող էր նկարները
պահեստներում փտեցնել ու չհետեւել՝ ինչպե՞ս են պահպանվում: Իսկ հնում՝
թագավորների կողմից գնվածը փոխանցվել է պատմությանը: Համաշխարհային
արվեստի պահպանումը գնահատողների, հարուստների շնորհիվ է եղել: 5000 տարվա
արվեստը Լուվրում ինչպե՞ս է հայտնվել: Թագավորների շնորհիվ:
– Ինտերնետի միջոցով կարելի՞ է ճանաչվել ու նկար վաճառել:
Ա.Խ. – Ես Նյու Յորքի web site-ում կամ, բայց դա չի աշխատում: Նկարչին
ինտերնետում ներկայացնելը մի քիչ սուտ է: Պետք է տեսնես, հավանես ու գնես:
Ինֆորմացիան ինտերնետում հաճախ օրիգինալին չի համապատասխանում: Ինտերնետն
ավելի առողջ ու չքնաղ է ցույց տալիս, բայց իրականում պատկերը կարող է ճիշտ
հակառակը լինել: Գնորդը չի գնում մոնիտորին նայելով:
Լ.Ա. – Ես Երեւանում նստած, իմ երկու գործերը վաճառեցի: Մի ամերիկացի
նկարներս ինտերնետում տեսավ ու զանգահարեց ինձ: Հարցրեցի՝ կարող է նկարը
տեսնի ու չհավանի, պատասխանեց՝ ոչ, ուղարկիր: Երկու նկար գնեց: Բայց դա
հաճախ չի լինում: Ընդհանրապես շատ դժվար է նկարը սրտից պոկել ու վաճառել:
Գործեր կան, որ կարելի է փոխզիջում անել, մտածել՝ լավ, էժան վաճառեմ,
ներկի փողը հանեմ: Բայց գործեր էլ կան, որոնցից մեծ դժվարությամբ եմ
բաժանվում:
– Ինչպե՞ս է ստացվում՝ կյանքին հարմարվել:
Լ.Ա. – Արվեստը հարմարվող բան չէ: Պատվերներով նկարում ենք իհարկե: Ես
պատրաստ եմ ամեն ինչ անել, միայն թե նկարեմ: Արտաքին կյանքն այնպիսի
դիսկոմֆորտ է, որ նկարելով ինձ ներդաշնակ մարդ եմ զգում: Եթե դա չլինի,
արտաքին կյանքը կխեղդի: Կարծում եմ, շատ նկարիչներ են դա զգում: Ու եթե
նկարները դրսում են վաճառվում, ուզես-չուզես՝ մտածում ես, գուցե ճիշտը
դրսում ապրելն է:
Ա.Խ. – Մենք մեկ-երկու ամսով ապրել ենք արտասահմանում, երբ ցուցահանդեսներ
ենք ունեցել, բայց կարծում եմ, ուր էլ գնաս, ինքդ քեզանից չես փախչի: