– Պարոն Ասատրյան, հատկապես նախագահական ընտրություններից առաջ ՀՀ ԱԱ-ում հավաքվում են տարեց, անգամ զառամյալ գիտնականներ, ակադեմիկոսներ, եւ գործարարների՛ց ակնկալում արժանապատիվ ծերություն երաշխավորող մի գումար: Տարիներ առաջ այդ գործարարը Հրանտ Վարդանյանն էր, այժմ՝ Գագիկ Ծառուկյանը: Գիտության մարդկանց համար սա, կարծես, սովորական վիճակ է:
– Մարդկանց չի կարելի մեղադրել. գիտության մարդու վիճակն այսօր այնպիսին է, որ քչերն են կարողանում ապրել իրենց մասնագիտությամբ: Չնայած, պետք է խոստովանել, Ձեր նշած ակադեմիկոսներն ու այլք, ընդհանուր առմամբ, ապահովված մարդիկ են: Բացի այդ, գիտնական ասելով՝ չպետք է հասկանալ՝ միայն Ակադեմիայի նոմենկլատուրան: Հայաստանի գիտական պրոդուկցիան այլ տեղ է արտադրվում, համենայն դեպս, ոչ Ակադեմիայի նախագահության շենքում: Ինչ վերաբերում է գիտնականների ընդգրկմանը քաղաքականության մեջ, ապա սա եւս բնական երեւույթ է: Մեր հասարակությունը, ելնելով երկրի` վերջին 18 տարիների ոչ միանշանակ իրավիճակից, բավական քաղաքականացված է: Բնականաբար, մարդիկ, ովքեր մտածելու ունակ են` լինեն մտավորական կամ ոչ մտավորական, ակամայից ներքաշվում են քաղաքականության մեջ` ակտիվ կամ պասիվ ձեւով: Սա ոչ ապահով հասարակություններին հատուկ երեւույթ է: Բարեկեցիկ կյանքով ապրող երկրներում քիչ կհանդիպեք գիտնականների կամ ինչ-որ գործով լուրջ զբաղված մարդկանց (գործարարների եւ այլն), որոնք իմանան անգամ իրենց կառավարության անդամների անունները: Մեր այսօրվա կյանքի առանձնահատկությունն է քաղաքականության մեջ լինելը: Եվ հետո, նայած, թե ինչն եք համարում քաղաքականություն: Մեզանում քաղաքականությունը առհասարակ տնտեսական երանգներ է ունեցել միշտ, կապված է եղել ֆինանսների եւ համապատասխան լծակների հետ: Ի նկատի ունեմ անկախության ժամանակաշրջանը, իհարկե:
– Դուք գուցե քաղաքականությամբ ակտիվորեն չեք զբաղվում, սակայն, վստահ եմ` ակտիվորեն հետեւում եք ներքաղաքական զարգացումներին: Ձեզ ընկալելի՞ են այն կանոնները, որոնցով խաղում են, դիցուք, նախագահի թեկնածուները:
– Երկրում այսօր, ընդհանուր առմամբ, կայուն վիճակ է: Ինձ համար ամենակարեւորն անվտանգության խնդիրներն են, որոնք, ինչքան ինձ հայտնի է, լուրջ պետական ուշադրության կենտրոնում են: Ճիշտ է, տնտեսությունը բարվոք վիճակում չէ, եւ Հայաստանը դուրս է մնացել տարածաշրջանային կոմունիկացիոն գործընթացներից, սակայն որոշակի դրական տեղաշարժեր մեզանում չի կարելի չնկատել: Ցավոք, մենք ընդդիմադիր դաշտ, ըստ էության, չունենք. հրապարակում առկա ուժերն իրականում ոչ լուրջ կառույցներ են` առանց հստակ գաղափարախոսության, եւ ծառայում են առանձին անձերի ներկայությունը քաղաքական դաշտում հաստատագրելուն: Իրականում, դրանց զգալի մասը բառիս իսկական իմաստով քաղաքական կառույցներ չեն: Եվ ոչ էլ նախագահական հավակնություն ունեցողները` քաղաքական գործիչներ: Դրանցից մի քանիսի անունները նախագահացուների ցանկում անգամ վիրավորական է յուրաքանչյուր պատվախնդիր հայի ազգային արժանապատվության համար:
– Սակայն ընդդիմադիր դաշտից կարող են Ձեզ առարկել Վազգեն Մանուկյանը, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, Արթուր Բաղդասարյանը, Րաֆֆի Հովհաննիսյանը եւ մյուսները:
– Ձեր թվարկածներից, ես, թերեւս, կառանձնացնեի միայն Վազգեն Մանուկյանին:
– Վերջերս, երբ զրուցում էի գրող Ռուբեն Անգալադյանի հետ, հարցին` իր համար նախագահի մտավորակա՞ն մոդելն է նախընտրելի, թե՞ հակառակը, պատասխանեց, թե ցանկալին ո՛չ մտավորականի տարբերակն է:
– Գիտեք, խնդիրը նախագահի մտավորական կամ ոչ մտավորական լինելու մեջ չէ, եթե մտավորական ասելով ի նկատի ունեք ինչ-որ լեզուների իմացությունը: Նա կարող է ընդհանրապես որեւէ օտար լեզու չիմանալ: Նախագահը, ըստ իս, պետք է լինի ժողովրդի հայրը` առանց խմբակային հակումների, քինախնդրության, բարդույթների, նեղմտության. նա պետք է ապրի ժողովրդի հոգսերով եւ երկրի շահերը դիտի իր առաջնային խնդիրը: Հիմա կարողանում է որեւէ լեզվով կիսատ-պռատ բլբլալ, կարդացել է Պրուստ կամ այլ մոդայիկ գրողների, սիրում է դասական երաժշտություն, թե ոչ, էական չէ: Երկրի նախագահի պաշտոնը եւ, այսպես ասած, վունդերկինդի կերպարը հակոտնյա երեւույթներ են, եթե կուզեք իմանալ: Նման մի վունդերկինդ այսօր իշխում է Վրաստանում. տեսնում ենք` ինչ է տեղի ունենում այնտեղ:
– Մեր քաղաքական դաշտում այսօր Ձեզ տեսանելի՞ է այն թեկնածուն, որը կարող է գոհացնել Ձեր քաղաքական ճաշակը:
– Կարծում եմ, գործող դաշտում ամենահարմար թեկնածուն Սերժ Սարգսյանն է, նա ունի պետական կառավարման փորձ, միջազգային լուրջ կապեր, տիրապետում է քաղաքական վարքի արվեստին եւ, ինչպես երեւում է, սթափ մարդ է: Իհարկե, նա պետք է ձերբազատվի քաղաքական ու մերձքաղաքական այն բացասական բեռից, որը ակամայից նրա հետ են կապում: Լավ նախագահ կարող էր լինել նաեւ Վազգեն Մանուկյանը, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով նրա շանսերն այսօր շատ չեն` համենայն դեպս առաջիկա ընտրություններում:
– Դուք ասացիք, որ նախ եւ առաջ կարեւորում եք երկրի անվտանգությունը: Չե՞ք կարծում, սակայն, որ ծաղկող կոռուպցիան, հովանավորչությունը երկրի անվտանգության համար ամենանպաստավոր գործոնները չեն: Եվ հետո, որոշ վերլուծաբաններ հակված են պնդելու, որ Հայաստանի եւ ԼՂՀ-ի անվտանգության երաշխիքներից մեկն էլ այն է, որ Հայաստանի նախագահը ծագումով ղարաբաղցի չլինի:
– Նախ, այս բոլոր բացասական երեւույթները այսօր չէ, որ առաջացել են. դրանք սկզբնավորվել, ինստիտուցիոն ձեւավորում եւ, եթե կուզեք, անգամ «գաղափարախոսական» հիմնավորում (օրինակ` «մեղր արտադրողը մատը պետք է լիզի») են ստացել ՀՀՇ-ի ժամանակ: Հակառակը, թալանի ու անօրինականությունների վակխանալիան այսօր գոնե ինչ-որ չափով սաստվել է, չնայած դեռեւս հեռու է վերանալուց: Ինչ վերաբերում է նախագահի` ծագումով ղարաբաղցի լինել-չլինելուն, պետք է նշեմ, որ տեղայնական մոտեցումն անհարիր է նման խնդրի դեպքում: Ավելին, նման հարցադրումը ինձ՝ որպես հայի, խորապես վիրավորում է, մանավանդ, երբ խոսքը գնում է Արցախի մասին, որը մշտապես եղել է հայ պետական եւ ռազմական մտքի կենտրոնատեղին: Ղարաբաղից են սկսվել Հայաստանի նոր պատմության ամբողջ քաղաքական-
մշակութային զարգացումները. մեր պետական ինստիտուտների ձեւավորման սկզբնավորողներն ու տեսաբանները եղել են ղարաբաղցիները, հայ ռազմական խոշոր գործիչների զգալի մասը եղել են ղարաբաղյան ծագում ունեցող անձինք, եւ այլն: Իհարկե, ղարաբաղցի լինելը դեռեւս պետական բարձր պաշտոն զբաղեցնելու հավակնության հիմք չէ, բայց դա բնականաբար չի նշանակում նաեւ, որ ղարաբաղյան ծագումը կարող է խոչընդոտ լինել նախագահ դառնալու համար: Եվ հետո, ղարաբաղցիներն ունեն մի հատկանիշ, որ Հայաստանի մյուս բնակիչների մեծ մասի մոտ բացակայում է: Դա պետականության սուր զգացողությունն է: Ղարաբաղցիները պետականակերտ ժողովուրդ են:
– Այսինքն,Դուք ցանկանում եք ասել, որ Ռոբերտ Քոչարյանը, Սերժ Սարգսյանը պետականակերտ գործիչնե՞ր են:
– Մի՛ անձնավորեք: Դուք հարցը տալիս եք` անձնավորման համար:
– Ես չեմ անձնավորում: Դուք ասում եք` ղարաբաղցիներն ունեն պետականության զգացում: Իմ նշած մարդիկ ղարաբաղցի են, հետեւաբար՝ ունեն պետականության զգացողություն:
– Ուզում եք ասել, որ ընդդիմադիր գործիչների մեջ կան մարդիկ, որոնք ավելի արժանավոր են, քան Սերժ Սարգսյանն ու Ռոբերտ Քոչարյա՞նը:
-Դո՛ւք տվեցիք Վազգեն Մանուկյանի անունը:
– Այո՛, ես կարծում եմ, Վազգեն Մանուկյանը լուրջ պետական-քաղաքական գործիչ է, եւ համոզված եմ, որ նա ցանկացած դեպքում պետք է իր տեղն ունենա մեր պետական կառույցներում: Բայց դա բնավ չի հակասում իմ ասածին։ Ես պնդում եմ, որ ղարաբաղցի-հայաստանցի հակադրությունը շինծու եւ մտացածին է եւ պետք է վերանա մեր քաղաքական դիսկուրսից եւ, առհասարակ, սա վտանգավոր երեւույթ է:
– Դուք շրջանցում եք Տեր-Պետրոսյանին:
– ՀՀՇ-ի վերակենդանացմանը ես լուրջ չեմ վերաբերվում: Դրա համար չկան ոչ հասարակական պահանջ (եթե չասենք հակառակը), ոչ էլ բարոյական կամ պատմական նախադրյալներ: Ինչպես ասացի, մեզանում առկա բոլոր հոռի երեւույթների սկզբնավորողը եղել է այդ կազմակերպությունը: Այսօր խոսում են ինչ-որ սխալների մասին, իրականում, սակայն, կատարվել են լուրջ հանցագործություններ` կաշառակերությունից ու անօրինականությունից զատ, բոլոր ընտրությունների տոտալ կեղծումը, կեղծարարության մեխանիզմների ստեղծումը (կարուսել, ընտրակաշառք, լցոնում եւ հազար ու մի այլ խարդախություններ), ընդդիմախոսների հետապնդում եւ ահաբեկում, ժողովրդի հանդեպ ցինիկ ու ամբարտավան վարքի դրսեւորում, ապազգային գաղափարների քարոզչության, կադրերի ընտրության հստակ բացասական սելեկցիա, եւ այլն: Այդ կառույցի ամենամեծ հանցագործությունը, այդուհանդերձ, մնում է 1996 թ. նախագահական ընտրությունների կեղծումը, որն իսպառ օտարեց ժողովրդին պետականությունից եւ արտագաղթի հուժկու մի ալիքի պատճառ դարձավ: Մեզ պատմական եզակի հնարավորություն էր ընձեռվել՝ ընտրություններով փոխել իշխանությունը, եւ մենք դառնում էինք ամբողջ արեւելյան բլոկի առաջնեկը դեմոկրատական գործընթացներում: Ստեղծվում էր նախադեպ, եւ այդ նախադեպը տապալեց ՀՀՇ-ն, որն այսօր վերստին իշխանության հայտ է ներկայացնում: Առավել արգահատելին այն էր, որ այդ հիրավի ազգադավ քայլն ուղեկցվում էր ցինիկ զեղումներով, իբր, մեկ է, 100% ձայնի դեպքում էլ իշխանությունը չենք հանձնի եւ որ` «մեր դեմ խաղ չկա»: 1996թ. սեպտեմբերը, անտարակույս, Հայաստանի նորագույն պատմության ամենադժնդակ էջն է. հայ ժողովուրդը բաց թողեց իր աստեղային ժամը, եւ 10-15 տարի մեր երկիրը ետ նետվեց պատմական բնականոն ընթացքից: Այսօր միայն անհույս միամիտը կամ ակնհայտ քաղաքական-տնտեսական շահեր հետապնդող մարդը կարող է հավատալ, որ ՀՀՇ-ն, եթե, Աստված մի արասցե, իշխանության գա, ինչ-որ բան կարող է փոխել մեր կյանքում: Այս կազմակերպությունն ինչ-որ դրական բան ձեռնարկելու ո՛չ քաղաքական կամք ունի, ո՛չ ձեռնահասություն, եւ ո՛չ էլ, մանավանդ, մտավորական ներուժ: Եվ հետո, ակներեւ է, որ մի անգամ արդեն հաջողություն բերած մեծ քաղաքականություն մտնելու «տրյուկներն» ու հնարքները երկրորդ անգամ չեն կարող գործուն լինել: Ի վերջո, նույն գետը երկու անգամ մտնել հնարավոր չէ: