– Փաստահավաք առաքելությունն իր զեկույցում արձանագրել էր, որ ազատագրված տարածքներում վերաբնակեցում գրեթե չի կատարվել, ինչը ՀՀ ԱԳՆ-ն համարում էր դրական փաստ: Դուք եւ՞ս այդ կարծիքին եք:
– Ո՛չ, իհարկե: Չնայած տարածքներ կան, որոնք վերաբնակեցվում են՝ Քալբաջարի ուղղությամբ, Դադիվանքի շրջակայքում, Լաչինում: Ազատագրված տարածքները բնականաբար պետք է վերաբնակեցվեին, բայց ոչ բոլորը:
– Երկրապահները, ինչպես նաեւ` մի շարք քաղաքական ուժեր, շարունակ պնդում էին, թե «ոչ մի թիզ հող» չեն զիջելու թշնամուն, սակայն վերջերս Ալբերտ Բազեյանը հայտարարել է, թե միայն փոխզիջումների պարագայում է հնարավոր լուծել ԼՂՀ հիմնահարցը: Համամի՞տ եք:
– Ես գտնում եմ, որ փոխզիջումային տարբերակն այսօրվա դրությամբ ոչ մի լավ բանի չի բերի մեր պետությանը: ԼՂՀ հարցը, կարծես, ուրիշ փուլ է մտել, ու ես չեմ տեսնում փոխզիջման որեւէ տարբերակ, որը հօգուտ Հայաստանի կլինի:
– Ձեր կարծիքով, ո՞րն է Հայաստանի համար փոքր-ինչ արդյունավետ քայլը:
– Հետագան ցույց կտա: Այս տարիների ընթացքում մենք պետք է կարողանայինք արտաքին քաղաքականության հարցում ճշգրիտ քաղաքականություն վարել ու որպես փոքր պետություն` պետք է կարողանայինք մեծ քաղաքականության զարկերակին մոտ լինել ու մեր ուրույն տեղն ունենալ:
– Երբեւէ մտածե՞լ եք՝ ինչի՞ համար եք ազատագրել այդ տարածքները, եթե այսքան տարիներ հետո չեն վերաբնակեցվում:
– Բնական է՝ պատերազմ է եղել եւ պատմությունը, անցյալը իմանալով, մենք ազատագրել ենք մեր տարածքները, որոնք հայերից վերցրել էին: Մենք գնացել էինք այդ տարածքներն ազատագրելու, եւ, բնականաբար, Ադրբեջանին պատկանող տարածքներ եղան, որոնք մենք այդ ընթացքում պահի, ալիքի տակ վերցրել ենք: Օրինակ, Աղդամը հայկական չի եղել: Եթե ասում են` փոխզիջման պիտի գնանք, մենք պետք է ռեալ իմանանք, թե ինչի մասին է խոսքը: Բայց այսօր Ադրբեջանը փոխզիջում չի ուզում: Նրանք ուզում են նախ` իրենց փախստականների վերաբնակեցման հարցը լուծել, հետո՝ փոխզիջման մասին խոսել: Իսկ դա մեզ օգուտ չէ:
– Չե՞ք գտնում, որ միայն այն հանգամանքը, որ դեռեւս այդ տարածքներում վերաբնակեցման պետական որեւէ ծրագիր գոյություն չունի, կարող է լուրջ հիմք հանդիսանալ միջազգային ատյաններում Ադրբեջանի հաղթանակի համար: Դա չի՞ վկայում այն մասին, որ մեզ այդ տարածքներն ամենեւին էլ պետք չեն:
– Ո՛չ, դուք էլ գիտեք, որ մեր պետությունը՝ ելնելով երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակից, այդքան մեծ հնարավորություն չունի վերաբնակեցնելու այդ տարածքները: Բայց եկեք չանտեսենք, որ տարածքներ կան, որոնք պետականորեն վերաբնակեցվել են: Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, որ ադրբեջանցիները կասեն, թե մեզ այդ տարածքները պետք չեն, ապա իրենք նման բան չեն կարող ասել, որովհետեւ մենք զավթող չենք, որ ասենք, եկել-վերցրել ենք ու պետք է անպայման վերաբնակեցնենք: Այս խնդիրը պետք է տարիների ընթացքում կարգավորվի:
– Այսինքն՝ մենք ինչ ուզենք՝ կանե՞նք:
– Մե՞նք: Չէ, ո՞նց ինչ կուզենանք՝ կանենք: Դա մեծ քաղաքականության հարց է, ժամանակը ցույց կտա, թե մենք ինչ կարող ենք անել: Օրինակ, Ֆիզուլին ի՞նչ իմաստ ունի վերաբնակեցնել: Իսկ այն տարածքները, որտեղ իմաստ ունի վերաբնակեցնել, մեր պետությունն անում է: Եկեք ընդդիմություն-իշխանություն չխաղանք, որովհետեւ լուրջ փուլ է մտել ԼՂՀ հարցը: Ամեն մեկս պետք է կարողանանք ճիշտ կողմնորոշվել ու ազգովի ճիշտ ուղի բռնենք: Այստեղ արդեն անձնական շահերը պիտի լրիվ մոռանանք: Այսօր մեզ համախմբել է պետք. ոչ մի բան այս երկրում անձով չի եղել, ազգովի է եղել: Դրա համար մենք այսօր պետք է շատ լուրջ լինենք: Այսօր մարդիկ կան, ովքեր իրենց անձնական շահի կամ վրդովմունքի համար վատ խոսքեր կասեն նախագահին կամ ուրիշ մարդկանց, բայց հիմա պետք է սառնասիրտ ու լուրջ նայենք այս ամենին, որովհետեւ հետագայում չի բացառվում, որ նորից պատերազմ լինի, ու մենք պետք է կարողանանք խելամիտ ձեւով, տղերքի թափած արյունը պաշտպանենք:
– Երբ այսօր «արյան գնով» ազատագրված տարածքներում որեւէ պետական ծրագիր չի իրականացվել, տարածքները նույն վիճակում են, ինչպիսին եղել են, չե՞ք փոշմանել, որ ազատագրել եք:
– Չի կարելի այդպես «չորով» ասել, որ պետական ծրագիր չի մշակվել: Արվել է, ես ականատես եմ, միշտ լինում եմ ԼՂՀ-ում ու տեսնում եմ: Եթե մեր բյուջեն նայեք, կտեսնեք, որ մենք այդքան հնարավորություն չունենք, որ դրանք վերաբնակեցնենք: Չի կարելի այդ ամենն անտեսել: Ինչի՞ց պիտի փոշմանեմ: Ես երբեք չեմ փոշմանել: Եթե պատերազմ լինի` մենք նորից պատրաստ ենք հայտնվել ֆրոնտում:
– Դուք պնդում եք, որ ընդդիմությունը պիտի համախմբվի իշխանության շուրջը, սակայն փաստահավաք առաքելության զեկույցից հետո ընդդիմությունը դարձյալ հանգեց այն համոզմանը, որ ԼՂՀ հարցում դրական լուծում կարելի է ակնկալել միայն իշխանափոխության պարագայում:
– Մարդ՝ նախագահ փոխելով ես ոչ մի հաջողություն չեմ տեսնում այս երկրում: Եթե մենք նույն ձեւով ենք մարդ բերում իշխանության, ապա մարդուն փոխելով` մենք երբեք լավ բանի չենք հասնի: 1997թ. այս երկրում այդ գործընթացը եղավ: Կյանքն էլ, տարիների ընթացքում փորձն էլ ապացուցեց, որ եթե իշխանափոխություն է լինում միայն մարդ փոխելու համար՝ անիմաստ է: Ես այսօր էլ եմ դեմ նման կարգով իշխանափոխություն անելուն: Մենք ոչ քաղաքակիրթ ճանապարհով ենք իշխանափոխություն արել եւ արդյունքները մենք արդեն քաղում ենք: Մենք պիտի հասկանանք, որ այս երկրում պետք է քաղաքակիրթ ընտրություններ անցկացնենք: Իշխանափոխության համար մեծ լեգիտիմություն է պետք: Այսօր ընդդիմություն-իշխանություն ինստիտուտը մեզ մոտ նորմալ չի գործում: Այստեղ եւ՛ ընդդիմության, եւ՛ իշխանության մեղքը կա: Հենց ԱԺ ամբիոնից մեկ-մեկ այնպիսի հարցեր են բարձրացվում, ոնց որ անձնական խնդիր լինի, բայց չի կարելի: Իշխանությունն էլ թույլ չտվեց այս տարիների ընթացքում, որ ընդդիմություն կայանա: Թերի բան եմ տեսնում ես այստեղ: Բայց միակողմանի մի նայեք: Ընդհանուր քննարկման հարցեր կան, իրար չեն զիջել: Պետք է հաշվի նստել ու ԼՂՀ համար ճիշտ լուծում գտնել:
– Իշխանության տարբեր ներկայացուցիչներ տարբեր առիթներով հայտարարել են, որ ԼՂՀ հիմնահարցը հնարավոր է լուծել միայն փոխզիջումային տարբերակով, այսինքն՝ ինչ-ինչ տարածքներ վերադարձնելով: Ինչպիսի՞ն է ձեր դիրքորոշումը:
– Մենք դեմ ենք: Եթե ռեալ բացատրվի, թե ինչ փոխզիջման են գնում, ինչի դիմաց՝ ինչ, հետո կարծիք կհայտնենք: Գիտեք՝ մենք ունեցել ենք Արեւմտյան Հայաստան ու տեսանք, թե ինչ բախտի արժանացավ: Ալիեւն ասում է՝ պետք է վերաբնակեցման հարց լուծենք, հետո: Եթե մենք թույլ տանք, որ նրանք վերաբնակվեն, երեւի Հայաստանը Նախիջեւանի բախտին արժանանա: Նրանց բնական աճը, ֆինանսական հնարավորությունները գիտենք, կստիպեն մեր ժողովրդին այդ տարածքներից դուրս գալ ու իրենք կամաց-կամաց կընդլայնվեն: Ոչ մի ձեւով փոխզիջում մենք չենք տեսնում, ռեալ տարբերակ էլ չկա փոխզիջման: Մութ սենյակի մեջ կատու ենք ուզում բռնել: Որեւէ մեկը գիտի՞, թե ինչ փոխզիջման տարբերակ կա: Միայն ասում են: Եթե նախագահը կամ մեկ ուրիշը հայտարարի, որ մենք այս տարբերակով գնում ենք փոխզիջման, ու ժողովուրդն էլ կասի՝ այո, մենք կհամաձայնենք: Ոչ թե որոշ անհատներ իրենց ցանկությամբ որոշեն, որ պետք է այսինչ-այսինչ տարածքները զիջենք: Ո՛չ, այդպես չի լինի: Նաեւ պիտի բացատրեն, թե այդ փոխզիջումը մեզ ինչ է տալու: