ԱՄՆ Գյուղդեպարտամենտի (USDA) հովանավորությամբ CARD հիմնադրամն ու Լուիզիանայի պետական համալսարանն արդեն մեկ տարի Հայաստանում իրականացնում են «Տեխնիկական օժանդակություն Հայաստանի սննդի անվտանգության համակարգին» ծրագիրը: Ծրագրի կազմակերպիչների համար շահառուներ են համարվում ՀՀ Առեւտրի եւ տնտեսական զարգացման, Գյուղատնտեսության, Առողջապահության նախարարությունները, հասարակական կազմակերպությունները եւ սնունդ արտադրողները: CARD հիմնադրամում սննդի անվտանգության քաղաքականության գծով մասնագետ Մխիթար Հակոբյանից տեղեկացանք, որ ծրագիրը ենթադրում է տեխնիկական աջակցություն շահառուներին: CARD հիմնադրամը մինչ սեմինարներ անցկացնելը, բնականաբար, տիրապետել է այս կամ այն սննդամթերքի հետազոտության արդյունքներին, սակայն պահպանում է արտադրողի մասին տեղեկատվության տրամադրման գաղտնիության սկզբունքը: Այս տարի ուժի մեջ մտած «Սննդի անվտանգության մասին» նոր օրենքը նախատեսում է, որ տեղական սնունդ արտադրողները մինչեւ 2015 թ. պետք է ունենան, այսպես կոչված` վտանգների վերլուծության եւ հսկման կրիտիկական կետերի համակարգ (HACCP): HACCP-ի սկզբունքները` կրիտիկական կետերի հայտնաբերումը, արձանագրությունների պատշաճ վարումը պահպանելու դեպքում տվյալ կազմակերպությունները կունենան առավելություններ անվտանգ սննդի արտադրման եւ արտահանման հարցում:
CARD հիմնադրամի սննդի անվտանգության տեխնիկական գծով մասնագետ Զարուհի Դավթյանն եւ Մխիթար Հակոբյանն էլ ներկայացրեցին, թե ինչ է առաջարկում դրսի փորձը:
– Սննդի անվտանգության մասին օրենքում ինչպիսի՞ էական փոփոխություններ են կատարվել, որի նախաձեռնողը եղել է ձեր հիմնադրամը:
– Օրենքում էական էր HACCP-ի ներառումը, սակայն դեռեւս մեծ բաց է օրենքից ածանցվող նորմատիվային դաշտի կարգավորումը: Այս տեսանկյունից օրենքը լիարժեք չի համապատասխանում եվրոպական չափորոշիչներին: Մենք մշակել ենք նաեւ սննդի անվտանգության մասով «Ազգային հայեցակարգ», որն արդեն քննարկվել է գերատեսչությունների հետ: Հայեցակարգում նշված է, թե ինչ պետք է անի պետությունն արտակարգ իրավիճակներում: Օրինակ, «Ջերմուկ» հանքային ջրի նախադեպի ժամանակ չկար համակարգված աշխատանք: Գաղափարն այն է, որ լինի մի կառույց, որն էլ կհամակարգի եւ առաջադրանքներ կտա նման իրավիճակներում:
– Միջազգային պրակտիկայում ո՞վ է համարվում տվյալ սննդի երաշխավորը:
– Բոլորը` կառավարությունը, արտադրողները, սպառողները: Եթե այս կամ այն սննդի պատճառով հիվանդանալու նախադեպ է գրանցվել, ապա իրավասուները նախ հայտնաբերում են վարակի աղբյուրը եւ իրականացնում համապատասխան գործողություններ օրենքով սահմանված կարգով, որը կարող է նույնիսկ բերել տվյալ գործարանի փակմանը:
– Հայտնի են դեպքեր, երբ անալիզների արդյունքում պարզվել է, որ տեղական արտադրության պաստերիզացված կաթում խախտվել է համապատասխան տեխնոլոգիան, եւ նման կարգի սննդամթերքի օգտագործումը հատկապես վտանգավոր է երեխաների համար:
– Կաթը պաստերիզացնելու համար պետք է ապահովել, որպեսզի կաթը կաթսայում պաստերիզացվի կես ժամ, 63 աստիճան ջերմաստիճանում: Թերեւս չեն կարողացել պահպանել անհրաժեշտ նվազագույն ջերմաստիճանը, կամ տեւողությունը, որն էլ խախտել է տեխնոլոգիան: Արտադրողների համար շատ դժվար է ստաբիլ պահպանել նշյալ ջերմաստիճանը, քանի որ չունեն վերահսկման ձեւեր:
– Սննդի անվտանգության ծրագրի առաջին փուլի աշխատանքները ենթադրում են ճիշտ մատուցման ուսուցանում: Ի՞նչ քայլեր եք կատարել այս ուղղությամբ:
– Մենք արդեն սկսել ենք սեմինարներ անցկացնել սննդի մատուցման ոլորտի (ռեստորաններ, խանութներ, ճաշարաններ) աշխատակիցների համար: Օրինակ, ռեստորանի խոհարարի համար շատ կարեւոր է իմանալ, թե որքան ժամանակ կարող է միսը թողնել դրսում կամ որքան ժամանակում կարող է սառեցնել ճաշը: Բնականաբար, նրանք ամեն ինչը կատարում են աչքաչափով: Հիմնականում այցելել ենք առաջատար ռեստորաններն ու խանութները:
– Հայաստանյան խանութներում եւ անգամ սուպերմարկետներում միեւնույն տարածքում վաճառվում է գրեթե ամեն ինչ` լվացքի պարագաներից՝ մինչեւ հաց: Ինչպիսի՞ն են չափանիշներն այս հարցում:
– Ընդհանրապես արգելվում է մի խանութում օճառն ու հացը կողք կողքի վաճառելը:
– HACCP-ի համակարգը որքանո՞վ է նպաստելու հայկական արտադրանքի՝ դեպի Եվրոպա արտահանմանը:
– Այս համակարգը ներդնելուց հետո արտադրողը կարող է դիմել միջազգային սերտիֆիկատ ստանալու համար: Միջազգային փորձաքննությունն անցնելուց հետո, նա դառնում է իր ապրանքի երաշխավորը եվրոպական շուկայում: Կառավարությանն առաջարկել ենք նաեւ ստեղծել «արբիտոր լաբորատորիա», որը հագեցած կլինի նորագույն տեխնոլոգիաներով եւ, որի կողմից կատարված անալիզներն էլ կհամարվեն վերջնական:
– Նշանակում է՝ մեր լաբորատորիաների կատարած անալիզների արդյունքները ներկայումս այնքա՞ն էլ վերջնական չեն:
– Վերջերս դրսի մասնագետներն այցելել են տեղական 22 լաբորատորիաներ եւ խորհուրդներ են տվել, թե ինչ ուղղությամբ պետք է աշխատեն եւ ինչպիսի ֆունկցիա պետք է ունենան համակարգի տարբեր լաբորատորիաները: Անշուշտ, տեղական լաբորատորիաներն իրենց անալիզներն անելիս չեն օգտագործում այն նյութերը կամ տեխնոլոգիաներն, ինչը ենթադրում է միջազգային փորձը: Մեր լաբորատորիաներից եւ ոչ մեկը չունի ISO 17025 միջազգային ստանդարտ: Այստեղ դեռ շատ անելիքներ կան: Առավել եւս, եվրոպական երկրներում շուկա գտնելու համար ողջ համակարգը պետք է համապատասխանեցվի միջազգային չափորոշիչներին:
Հ.Գ. Թեպետ մեր զրուցակիցներն անուններ չեն նշում, սակայն փաստ է, որ այսօր անգամ արտահանվող սննդամթերքը չի համապատասխանում դրսի ընկալումներին: Նման մի միջադեպ էլ պատահել էր մեղրի արտահանման հետ կապված, երբ մեր լաբորատորիաների անալիզների համաձայն՝ հայկական մեղրն ամենալավն էր, մինչդեռ արտերկրում կատարված փորձաքննության արդյունքում պարզվել էր, որ մեղրի մեջ «անտիբիոտիկների» քանակն ավելին է, քան ընդունված է միջազգային չափորոշիչներով: Տեղական անալիզների համաձայն՝ իրենց որակական հատկանիշները չեն արդարացնում նաեւ տեղական երշիկները: Այս մասին առայժմ չեն ցանկանում բարձրաձայնել լաբորատորիաները, միջազգային կառույցները եւ անգամ հասարակության շահերի պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպությունները: