Սոնյա տատն իր ընկերուհիների հետ անտարբեր նստել է արեւի տակ ու ուշադրությունն ուղղել դեպի անորոշություն: Շուրջ 15 րոպե լուռ կանգնել եմ նրանց կողքին` հասկանալու համար, թե ինչքան կարող են նայել ու չտեսնել, որ ինչ-որ մեկը սպասում է, թե երբ պետք է մտովի վերադառնան իրականություն:
«Վա՞յ,- սթափվելով ասում է Սոնյա տատն ու անսպասելի սկսում ծիծաղել: -Ո՞վ ես դու…»: Ասում եմ` «Լրագրող, եկել եմ, տեսնեմ` ո՞նց եք»: Մի տեսակ հրճվանքով Սոնյա տատն ուզում է մի շնչով իր կենսագրությունից պատմել. «48 տարվա մանկավարժ եմ եղել, բայց էսօր ես այ սենց օրն եմ ընկել: Է՜, աղջիկս, Սիլվա Կապուտիկյան, Շիրազ… ինչպիսի հանդիպումներ…»,- ասում է նա ու ընկնում հիշողությունների գիրկը: Ակամայից լայն ժպտում է, բայց, երբ հիշում է, որ ատամնաշարը շատ աղքատ ու տգեղ տեսք ունի` անմիջապես ժպիտը փոխարինում է զուսպ ծիծաղով: 88 տարեկան Սոնյա տատը Բաքվի փախստականներից է, ով արդեն 7 տարի է` բնակվում է Նոր Նորքի 2-րդ զանգվածի ուսանողական ավանում: Ասում է, երբ 2001 թվականին տեղափոխվել է այս հանրակացարան, սենյակում ոչինչ չի եղել, անգամ ափսե, կամ նույնիսկ աթոռ: Այժմ ինչ էլ ունի` հարեւաններն են տվել: Սենյակում ցուրտ է, խոնավությունից հիվանդանում է, դրա համար էլ լույսը բացվելուն պես իրեն գցում է դուրս` տաքանալու: Երեք տղաների մայրը շատ է տառապում երեխաների համար, որովհետեւ Բաքվի ջարդերի ժամանակ երկու տղաները փախել են Մոսկվա, եւ մինչեւ օրս նրանցից տեղեկություն չկա: «Տեղեկություն էլ չունեմ, անհանգիստ եմ, բալես, սիրտս ահավոր անհանգիստ է»,- խորը թախիծով ասում է նա: Հարցնում եմ` ինչո՞վ ես ապրում: Պատասխանում է` «Ինչո՞վ, թոշակով, ինչո՞վ: 19.000 դրամ թոշակ եմ ստանում: 48 տարվա մանկավարժ եմ»: Սոնյա տատը դժվարանում է նկարագրել, թե 19.000 դրամ թոշակով ինչ հնարքներով է կարողանում լուծել եւ՛ կոմունալ ծախսերի խնդիրը, եւ՛ իր սնվելու: «48 տարվա մանկավարժ եմ եղել, բայց փախստական դառնալուց հետո մարդկությունից զրկվեցինք, ամեն ինչից զրկվեցինք. անունից, հեղինակությունից, պատվից»,- վերհիշելով մանկավարժ Սոնյային՝ զայրանում է ծեր կինը: Սոնյա տատը մասնագիտությամբ բանասեր է եւ թանկ հիշողություններ ունի լավ կյանք ապրած մանկավարժի իր պահոցում: Սկսում է հետաքրքիր պատմություններ պատմել Սիլվա Կապուտիկյանի հետ ունեցած իր շփումներից, Հովհաննես Շիրազի հետ ունեցած հանդիպումներից ու մի տեսակ հպարտ կեցվածք ընդունելով՝ դուրս է գալիս փախստականի խեղճացած կերպարից: «Ո՞ր մեկը պատմեմ, էնքան հուշեր կան գրված մեր գյուղի մասին, իմ մասին, իմ անվան հետ կապված: Կգնաս Մարգո Ղուկասյանի գիրքը կկարդաս ու կիմանաս, թե ով եմ եղել ես: 1941 թվականի շրջանավարտ եմ եղել»,- ասում է նա: Սոնյա տատն ասում է, որ շատ տխուր երազներ է տեսնում: «Քունս չի տանում էդ մտքերից, առողջություն չունեմ, գլխապտույտ ունեմ: Մտքերս ինձ շատ են տանջում. հիշողություններ, վատ երազներ… Դեղորայքով եմ ապրում: Թոշակս լրիվ դեղորայքին ա գնում»,- ասում է նա ու ձեռնափայտը վերցնելով՝ տեղից վեր է կենում, սակայն գլխապտույտից օրորվելով՝ կրկին նստում է քարին: «Արդեն հիշողության կորուստ էլ ունեմ»,- ասում է նա:
Իմ ու Սոնյա տատի խոսակցությանը դժկամությամբ հետեւող Ռոզա տատը չարությամբ նայելով՝ ասում է. «Տենց ա, միշտ էլ ամենավատ ապրողներն անուշադրության են մատնվում»: Ռոզա տատն իմ անուշադրությունից այնպես է վիրավորվել, որ կոկորդը սեղմած ու աչքերը լցրած է խոսում: Հարցերիս պատասխանում է կարճ ու կոնկրետ, կարծես նեղացած լինի: 80 տարեկան Ռոզա տատն, ի տարբերություն Սոնյա տատիկի, ստանում է ընդամենը 7000 դրամ, դրա համար էլ կարծում է, որ Սոնյան իրենից անհամեմատ լավ վիճակում է: 7000 դրամ էլ «Փարոսից» է ստանում, եւ ամբողջ ամսվա նրա եկամուտն այդ 14.000 դրամն է: Ասում եմ` ու վե՞րջ, 14.000 դրա՞մ: Զայրացած պատասխանում է` «Բա՛, ու վերջ, բա ի՞նչ: Խի՞ ես ծիծաղում: Ծիծաղելո՞ւ ա, որ մարդն էդքան գումարով ա ապրում»: «Չէ՛, բնավ,- ասում եմ,- չեմ ծիծաղում, ժպտում եմ, որ ջղայնությունդ անցնի»: Ասում է` «Դե՛ ջանդամ, որ քիչ փող ա, զատո ուրիշից փայ չեմ հավաքում: Էդ ա, ցավդ տանեմ, լույսի, զիբիլի, ջրի փող եմ տալիս, ես էլ սոված նստում եմ: Տակն ինչ մնում ա՝ նրանով էլ ապրում եմ»: Ռոզա տատն ապացուցելու համար, որ ժամանակին կարգին ապրել է՝ սկսում է պատմել Բաքվում ապրած իր տարիների մասին: Ասում է, որ 4 սենյականոց տուն է ունեցել, ֆերմայում է աշխատել, բայց փախստական դառնալուց հետո… «Էս եմ…»,- ասում է նա: Ռոզա տատի կողքին հարմար տեղավորված մյուս տատիկն ասում է` «Աղջի Ռոզ, մի կարգին պատմի վիճակդ, որ էս երեխեն իմանա ինչ ձեւով ես ապրում: Ի՞նչ ես բերանդ ջուր առել, նստել»: Ռոզա տատն ավելի նյարդային է դառնում. «Է՜, ո՞ւր եմ, է, պատմում, ի՞նչ պիտի անի, որ պատմեցի»: Ռոզա տատի ոտքն անշարժացել է, ձեռնափայտով մի կերպ իրեն քարշ է տալիս, սակայն չի համարձակվում բժշկի գնալ: Հարցնում եմ` ինչո՞ւ չեք գնում բժշկի, հա՛մ կօգնեն, հա՛մ էլ հարկ եղած դեպքում՝ հաշմանդամության թոշակ կնշանակեն: Պատասխանում է. «Է՜, ջանդամը լավանամ: Էսօր կամ, վաղը չկամ: Յանի թե ո՞ւմ համար գնամ, ո՞ւմ եմ պետք, որ մի հատ էլ բուժվեմ: Է, ցավդ տանեմ, նեղված եմ, շատ նեղված եմ»: Ռոզա տատն այնքան կոպիտ է, որ յուրաքանչյուր ասածից հետո պարտադիր նշում է՝ «Սիրտս նեղված ա», ու ասես այդպես արդարացնում է իրեն:
Հեռանում եմ… 3 ընկերուհիները դեռ նստած են քարին` թեժ արեւի տակ, ու երեքի հայացքն էլ ուղղված է լայն տեսադաշտով երեւացող գերեզմանատանը: Բլուրի վրա փռված գերեզմանաքարերն ուղիղ նայում են այս երեք ծեր կանանց, իսկ նրանք ենթագիտակցորեն ընտրել են հենց այն անորոշ կետը, որտեղ գերեզմանատունն է: