– Որպես իրավապաշտպան` հասկանալի է, թե ինչու եք պաշտպանում Ժիրայր Սէֆիլյանին, սակայն, այնուամենայնիվ, հետաքրքիր է՝ դուք համաձա՞յն եք նրա եւ Վարդան Մալխասյանի կողմից հնչեցված կոչերին եւ իսկապե՞ս դուք այնտեղ բռնության կոչեր չեք տեսնում:
– Որպես իրավապաշտպան, պաշտպանում եմ բոլորին՝ սկսած ամենածանր քրեական հանցագործից: Ես հասարակական դաշտում այսօր հանդես եմ գալիս հիմնականում որպես իրավապաշտպան, եւ իմ ամբողջ գործունեությունը հարկավոր է դիտարկել հենց այդ տեսանկյունից: Պաշտպանում եմ, անկախ նրանից, թե ինչ կոչեր է հնչեցրել եւ ինչ գաղափարներ ունի Սէֆիլյանը: Շատ հնարավոր է, որ եւ Սէֆիլյանի, եւ ցանկացած ձերբակալված մեկի քաղաքական հայացքները, գաղափարները, գործելաոճը ես չկիսեմ: Որպես կանոն, հիմնականում չեմ էլ կիսում (խոսքը միայն Սէֆիլյանին չի վերաբերում), բայց որպես իրավապաշտպան` պաշտպանում եմ նրանց: Ես, օրինակ, պաշտպանել եմ նաեւ Նաիրի Հունանյանի իրավունքները, եւ դա չի նշանակում, թե ես նրա գաղափարակիցն եմ: Այնպես որ՝ ես չեմ էլ խորանում, թե Սէֆիլյանն ու Մալխասյանն ինչ են արել եւ ինչի համար են կալանավորվել: Դա ինձ համար դառնում է երրորդական: Նրանք մարդիկ են, ովքեր պաշտպանության կարիք ունեն, իսկ ես՝ որպես իրավապաշտպան, զբաղվում եմ իմ գործով: Ինչ վերաբերում է նրանց կողմից հնչեցված կոչերին, ապա ես չեմ դրանց գնահատողը: Կլինի դատավարություն, եւ դատարանն իր վճիռը կտա, ես իրավաբան չեմ եւ չեմ կարող իրավաբանական գնահատականներ տալ: Իսկ թե որքանով մեր դատարանը կարող է արդար ու անաչառ լինել այս գործում՝ չեմ կարող ասել, չնայած ցմահ դատապարտված երեք զինվորների ազատ արձակման դեպքը ցույց տվեց, որ ծայրահեղ իրավիճակներում դատարանները կարող են նաեւ լինել օբյեկտիվ: Որքան գիտեմ՝ Սէֆիլյանը նացիոնալիստական գաղափարներով տոգորված անձ է, իսկ այդ գաղափարներն ինձ համար ի սկզբանե խորթ են եղել: Ինքս հեռու եմ նացիոնալիզմից եւ հայրենասիրության ցանկացած ծայրահեղ դրսեւորումներից:
– «Հոկտեմբերի 27»-ից հետո բոլորը մեղադրում էին ԱԱԾ-ին, որն անտեսել էր Ն. Հունանյանի՝ տարբեր վայրերում արած հայտարարությունները, թե «մորթելու» է այս իշխանություններին եւ այլն: Կոնկրետ Սէֆիլյանի եւ Մալխասյանի ձերբակալման պարագայում հնարավո՞ր չեք համարում, որ իշխանությունները ռեալ վտանգ են տեսել եւ իսկապես կանխել են հերթական ահաբեկչությունը: Թե՞ այս իշխանությունների կողմից արված ցանկացած քայլ, թեկուզ դրական, այլեւս դատապարտված է քննադատության:
– Հենց միայն այն, որ Ն. Հունանյանի նախաձեռնած եւ իրականացրած հանցագործությունը պատկան մարմինները չկարողացան կանխել՝ չնայած Ն. Հունանյանն այդ մասին խոսել էր անթաքույց, բոլոր հնարավոր անկյուններում, արդեն մեծ հիմք է տալիս ինձ պնդելու, որ ԱԱԾ-ն եւ մնացած այն ծառայությունները, որոնք կոչված են նման դեպքերը կանխելու՝ աշխատունակ չեն: Դա բավարար հիմք է տալիս ինձ պնդելու, որ իրենց աշխատունակությունն ապացուցելու համար նրանք կարող են այսօր կալանավորել նաեւ ինձ կամ ձեզ՝ հենց նույն 301 հոդվածով, միայն ցույց տան, թե իրենք պետք են պետությանը եւ գործ են անում: Իսկ 301 հոդվածի սահմաններն այնքան լայն են, որ շատ հասարակական կամ քաղաքական ակտիվություն դրսեւորող մարդկանց կարելի է այդ սահմաններում որպես մեղադրյալի ներկայացնել: Չեմ ուզում այսօր հանդես գալ ո՛չ այս իշխանությունների, ո՛չ էլ առավել եւս՝ ԱԱԾ օգտին: Հակառակը՝ ուզում եմ հանդես գալ ընդդեմ: Այդ հենց նրանք պետք է այսօր ապացուցեն, որ Սէֆիլյանը կամ Մալխասյանը պատրաստվում էին իշխանությունը բռնի տապալել: Նրանք պետք է կարողանան ապացուցել իրենց առաջ քաշած մեղադրանքները: Ի սկզբանե այս իշխանությունների եւ ԱԱԾ-ի նկատմամբ ես հավատի խիստ պակաս ունեմ, որն ինձ հնարավորություն է տալիս կասկածի տակ առնելու նրանց գործունեությունն իրավական դաշտում:
– Համամիտ չե՞ք «Հասարակությունն ընդդեմ ահաբեկչության» հասարակական կազմակերպության վարչության նախագահ Տիգրան Հակոբյանի այն դիտարկմանը, որ, եթե այս իշխանությունները չեն կարողանում պայքարել կոռուպցիայի եւ այլ անօրինականությունների դեմ, ապա դա չի նշանակում, որ նրանք չպետք է արձագանքեին նաեւ ահաբեկչական կոչերին:
– Ես, իհարկե, կիսում եմ Տ. Հակոբյանի այն կարծիքը, որ իշխանությունները պարտավոր են ոչ միայն ահաբեկչական ցանկացած հայտարարությանն արձագանքել, այլեւ՝ կանխել կամ նախականխել՝ պրոֆիլակտիկ աշխատանքներ տանել, որպեսզի անգամ տնային գողություններ չլինեն: Ցանկացած մեկը կարող է դիտարկվել որպես պոտենցիալ գող, բայց դա չի նշանակում, որ նման վերացական պատճառներով կարող են որեւէ մեկին ձերբակալել: Պնդել, թե Սէֆիլյանը կարող էր երբեւէ ահաբեկչությամբ զբաղվել, եւ նրան կալանավորել դրա համար, այնքան էլ տրամաբանական չէ: Որքան ես եմ հասկանում, նա հայտարարում էր, որ թույլ չի տա որեւէ մեկին ազատագրված հողերը վերադարձնել՝ ասելով, թե՝ «հողեր տվողների գլուխը կջարդեմ»: Հայաստանում ես շատ քիչ մարդ գիտեմ, ովքեր պատրաստ են փոխզիջման գաղափարին: Ես, օրինակ, պատրաստ եմ եւ հայտարարում եմ, որ փոխզիջումներ պետք է լինեն: Սէֆիլյանը դեմ է դրան եւ կարող է ասել, որ ինքը ջարդելու է Վարդան Հարությունյանի գլուխը, եթե նա ասի, որ հողերը պետք է վերադարձնենք: Եթե այդ հայտարարությունների համար են նրան ձերբակալել, ապա ՀՀ քաղաքական դաշտը ծայրեծայր լցված է չտվողներով, եւ նրանք էլ պետք է կալանավորվեն:
– Բայց խոսքը միայն հողերի վերադարձման մասին չի եղել. նա հայտարարություններ է արել նաեւ ընտրությունների մասին՝ կոչ անելով կազմակերպվել եւ ամեն ինչ շատ արագ՝ մեկ-երկու ամսում վերջացնել, չսպասելով հերթական ընտրություններին:
– Նա ասում էր՝ հավաքենք մարդկանց, դուրս բերենք փողոցները, որպեսզի ժողովրդական ճնշմամբ մեկ-երկու ամսվա ընթացքում թույլ չտանք իշխանություններին` ընտրությունները կեղծելով վերարտադրվել: Մի քիչ այլ շեշտադրումներով եւ ես, եւ շատ ուրիշներ, այդ մասին հոդվածներում եւ տարբեր ելույթներում արտահայտել ենք: Օրինակ` ես գրել եմ, որ օրենքի, միջազգային ընդունված նորմերի սահմաններում ամեն ինչ պետք է արվի, որպեսզի կանխվի այս իշխանությունների վերարտադրումը: Այդ գաղափարն արծարծվում է ամենուր, բոլորը խոսում են դրանից, եւ դա քրեորեն հետապնդելի արարք չէ: Իսկ որպես քաղաքական գործիչ` Սէֆիլյանը պետք է ցանկանար իր այդ ծրագիրն արագ իրականացնել` յուրայիններին կազմակերպելով եւ ստանալով ժողովրդի աջակցությունը:
– Նրա կոչերում՝ ժողովրդի միջոցով իշխանափոխության հասնելու մասին խոսք չկա: Նրա ելույթն ուղղված էր իր ակտիվիստներին, որոնց նա կազմակերպման կոչ էր անում՝ ասելով. «Ինչքան մենք կազմակերպվենք, այնքան մենք ընդդիմությանը խոսք կարող ենք հասկացնել՝ սկզբում խոսքով, եթե պետք լինի` նաեւ վախեցնելով, պարտադրելով»: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
– Հիմա ինձ տալիս եք հարցերը, որոնք պետք է ուղղեիք Սէֆիլյանի պաշտպանին: Ես նրա փաստաբանը չեմ, ես իրավապաշտպան եմ, բայց իմ մասնավոր կարծիքը կարող եմ ասել: Որքան ես այդ ելույթից հասկացա, նրանք պատրաստվում էին կազմակերպվելով ուժ դառնալ, որի հետ հաշվի կնստի մեր ընդդիմությունը: Սէֆիլյանն ուզում էր իր կազմակերպվածությամբ ու թվաշատությամբ ստիպել ընդդիմությանն ավելի ակտիվ գործողությունների գնալ: Ես այստեղ նույնպես դատապարտելի բան չեմ տեսնում: Իրավաբանական նրբությունների մեջ ես եւ չեմ կարող, եւ չեմ ուզում մտնել: Ասում են, նա առնչվել է «Դրո» գործին: Բայց, եթե օրվա իշխանությունները հայտարարեին, թե նրան կալանավորել են «Դրո» գործի կապակցությամբ, այլ կերպ այդ ամենը կընկալվեր: Ես, իհարկե, որպես իրավապաշտպան` նորից նրան կպաշտպանեի, բայց նաեւ կհասկանայի, թե ինչու է նա բանտում: Այսօր ես հասկանում եմ, որ նա բանտում է, որովհետեւ զբաղվել է իշխանությունների համար ոչ ցանկալի հասարակական գործունեությամբ: Սէֆիլյանը հասարակական, քաղաքական ակտիվությամբ օժտված մարդ է եւ ձերբակալվել է իր հրապարակային գործունեության համար: Նա գաղտնի, երեք հոգանոց ժողով չի արել, եւ ինչքան հայտնի է` զենքով զինված չեն եղել:
– Համաժողովը, որտեղ հնչել են այդ կոչերը՝ փակ է եղել:
– Մի քանի հարյուր մարդով եւ հրավիրված հյուրերով փակ ժողովներ չեն լինում: Մենք կուսակցություն ունենք, որը փակ ժողովներ է անցկացնում, բայց նրանց չեն կալանավորում: Հակառակը՝ նրանք օրենսդիր մարմնում են եւ մեզ համար օրենքներ են գրում: Իսկ Սէֆիլյանը չէ՞ր կարող իր համախոհներով հավաքվել: Դահլիճում բազմաթիվ մարդիկ են եղել, եւ չգիտեմ, թե որքանով այն կարող է որպես փակ դիտարկվել:
– Չե՞ք կարծում, որ պասիվ կամ ակտիվ լինելն ընդդիմության իրավունքն է, եւ Ժ. Սէֆիլյանն իրավունք չունի նրանց վախեցնելով ինչ-որ քայլեր պարտադրել:
– Չեմ կարող ասել, թե ինչ է նկատի ունեցել Սէֆիլյանը: Ընդդիմությունը, որքան գիտեմ, չի բողոքում իրեն ուղղված սպառնալիքների համար: Ընդհակառակը` պաշտպանում է Սէֆիլյանին: Կարծում եմ` շատ ավելի նորմալ է զբաղվել պաշտպանության կարիքն ունեցողի պաշտպանությամբ, իսկ մեղադրանքներ, վստահ եղեք, առանց աջակցության էլ իրավապահ մարմինները կառաջադրեն: Այդ գործում նրանք հմուտ են: Թող նրանք ապացուցեն, որ Սէֆիլյանի հայտարարությունների մեջ բռնության կոչեր կան, ու դատապարտեն նրան: Ես պարտավոր չեմ զբաղվել ԱԱԾ գործառույթով, պարտավոր չեմ ասել, որ, ասենք, Կիրակոսը գող է: Գող է՝ ապացուցեք եւ այնպես ապացուցեք, որ մարդկանց մոտ կասկած չմնա:
– Կարող են ասել, որ ձերբակալել են:
– Ինձ նրանք հավատ չեն ներշնչում: Երեք տարի առաջ 3 անմեղ երիտասարդի էին ձերբակալել եւ խոշտանգումներով՝ երեք ատյաններով ապացուցում էին, որ նրանք մարդասպան են, բայց այսօր պարզվեց, որ՝ ոչ, նրանք մարդասպան չեն: Ես այնքան հաճախ եմ շփվում կալանավորվածների հետ եւ այնքան լավ գիտեմ, թե ինչքան «ակտիվ ու լավ» են աշխատում մեր իրավապահ մարմինները, որ ինձ իրավունք եմ վերապահում նրանց չհավատալ: