Բժիշկ Ռազմիկ Քեշիշյանը ծնվել է Խարկովում: Ավարտել է Մոսկվայի երկրորդ բժշկական ինստիտուտը: Նա Մոսկվայի անհետաձգելի վիրաբուժության եւ վնասվածքաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի գլխավոր բժիշկն է, բժշկական գիտությունների թեկնածու, ավագ գիտաշխատող, Աղետների բժշկագիտության համառուսաստանյան կենտրոնի ամբիոնի դոցենտ, հեղինակ է ավելի քան 100 գիտական աշխատությունների: 1995թ. ռազմական հակամարտությունների ժամանակ տուժած երեխաներին օգնություն ցուցաբերելու համար պարգեւատրվել է «Արիության» շքանշանով:
– Ռազմիկ Արամովիչ, Դուք աշխատում եք հանրահայտ բժիշկ Ռոշալի թիմում: Բժիշկների Ձեր բրիգադն ակտիվ մասնակցություն ունի տարերային եւ տեխնածին աղետներից, ռազմական հակամարտություններից տուժած երեխաներին օգնություն ցույց տալու գործում: Թերեւս երկրի վրա այդպիսի տեղ չկա, որտեղ ձեր բժիշկները չեն եղել: Ինչի՞ց է սկսվել ձեր` որպես միջազգային օգնության բժշկի գործունեությունը:
– Ամեն ինչ սկսվեց 1988թ. Հայաստանում տեղի ունեցած երկրաշարժից: Այն ժամանակ Լեոնիդ Ռոշալը դիմեց բոլորին, թե «Ո՞վ է ինձ հետ գալիս Հայաստան»: Իմ գործընկերներից շատերն արձագանքեցին այդ կոչին, եւ դեկտեմբերի 9-ին մենք արդեն Սպիտակում էինք: Այդ ժամանակից ի վեր մեր բրիգադն օգնում է երեխաներին ողջ աշխարհում` անկախ ազգությունից ու կրոնից, երկրից ու մայրցամաքից: Մենք աշխատել ենք պատերազմող Հարավսլավիայում, Աբխազիայում, Վրաստանում, Իսրայելում եւ Չեչնիայում, երկրաշարժից տուժած Եգիպտոսում եւ Ճապոնիայում, Կալիֆոռնիայում եւ Հնդկաստանում, Պակիստանում եւ Թուրքիայում, եւ այլն, բոլորը չես թվարկի: Բոլորովին վերջերս երկրաշարժից տուժած Ինդոնեզիայում մեկ ամսվա ընթացքում մենք ավելի քան 400 վիրահատություն ենք կատարել:
– Որքան գիտեմ, «Արիության» շքանշանը Դուք ստացել եք հենց թեժ կետերում աշխատելու համար:
– Այո, 1995թ. Ռուսաստանի կառավարությունն ինձ այդ պատվին արժանացրեց ռազմական հակամարտություններից տուժած երեխաներին օգնություն ցուցաբերելու համար: Այն ժամանակ ես Չեչնիայում էի աշխատում:
– Ճի՞շտ է, որ այդ շքանշանը Դուք ավելի վաղ եք ստացել, քան Ռոշալը:
– Այո, ճիշտ է:
– Ձեր առաջին այցը Հայաստան կապված էր երկրաշարժի՞ հետ:
– Ոչ, դա ավելի վաղ է տեղի ունեցել` 1962թ.: Ես վեց տարեկան էի, երբ առաջին անգամ եկա պատմական հայրենիք: Հայրս գործով եկել էր Երեւան եւ ինձ իր հետ էր վերցրել: Մենք ապրում էինք «Արմենիա» հյուրանոցում: Մինչեւ հիմա լավ հիշում եմ Լենինի անվան հրապարակը, որ երեւում էր մեր պատուհանից: Հետո` արդեն պատանի հասակում, երկու անգամ եղել եմ Կիրովականի պիոներական ճամբարներից մեկում, որն «Արտեկ» էր կոչվում: Այնտեղ հայ երեխաներ էին հանգստանում ամբողջ աշխարհից` Ֆրանսիայից, Հոլանդիայից, ԱՄՆ-ից: Այդ ժամանակից ի վեր ես սիրահարված եմ Հայաստանին եւ ամեն անգամ իմ պատմական հայրենիք գալով` զգում եմ, որ այն հարազատ է ինձ, թեեւ երբեք չեմ ապրել այնտեղ: Մինչեւ հիմա էլ տառապում եմ, որ Հայաստանում չեմ ապրում:
– Իսկ հայերեն խոսո՞ւմ եք:
– Այո, չնայած այն բանին, որ ծնողներս միայն ռուսերեն էին խոսում, քանի որ մայրս վրացուհի է: Իսկ լեզուն սովորել եմ տատիս ու պապիս շնորհիվ: Ուրախությամբ պիտի ասեմ, որ հասկանում եմ ցանկացած հայկական բարբառ, սակայն մի տեսակ ամաչում եմ խոսել: Երեւի այն պատճառով, որ միշտ չէ, որ իմ հայերենը հասկանում են: Դրա համար էլ, երբ Հայաստան եմ գալիս, անմիջապես ասում եմ, որ հայերեն գիտեմ, բայց ռուսերեն եմ խոսելու:
Ես բժիշկների ընտանիքից եմ: Մանկական վիրաբույժի մասնագիտությունը պատահաբար չի ընտրվել: Հայրս վիրաբույժ էր, մայրս` մանկաբույժ, ես էլ ընտրեցի թվաբանական միջինը:
– Ճի՞շտ է, որ վատ երեխաներ չեն լինում, կամ կա՞ն արդյոք այնպիսի «տիպեր», որոնց հետ դժվար է աշխատելը:
– Իմ կարծիքով` դժվար երեխաներ չեն լինում, կան այնպիսիները, որոնք սիրո պակաս ունեն, եւ նրանք այդպիսին են դարձել կյանքի ընթացքում: Այդպիսի երեխաներին ընտանիքը, հասարակությունը ինչ-որ բան պակաս են տվել, եւ նրանց վարքը պարզապես պատասխան պաշտպանական ռեակցիա է:
– Երեխաները մեր ապագան են, եւ այնպես է ստացվում, որ այդ ապագայի առողջությունը ձեր ձեռքում է: Ունե՞ք արդյոք առողջ սերունդ մեծացնելու դեղատոմս:
– Փառք աստծո, որ մենք` բժիշկներս, դադարել ենք խոսել այն մասին, որ երեխաների առողջությունը մեր ձեռքերում է: Կա շատ պարզ ու հասարակ դեղատոմս` սիրե՛ք երեխաներին: Ժամանակ մի՛ խնայեք երեխայի համար, առավելագույն ուշադրություն տրամադրեք նրան, հարգե՛ք նրան, ուշադիր եղեք նրա կարիքների հանդեպ, նրա համար դարձեք ընկեր, պարզ ասած` ձեր վարքով նրան հոգեկան ցավ մի պատճառեք: Հիմա Ռուսաստանը շրջվում է դեպի առողջ սերունդը: Հիշենք, թե ինչ էր կատարվում 90-ականների սկզբին: Նրանք ուղղակի զրկված էին ծնողական ուշադրությունից, քանի որ հայրերն ու մայրերն առավոտից իրիկուն աշխատում էին` օրվա հացը վաստակելու համար: Բացի այդ, որպեսզի սերունդն առողջ մեծանա, հարկավոր է հատուկ պետական քաղաքականություն:
– Իսկ ո՞ր մանկական հիվանդություններն են հիմա շատացել նախորդ 10-20 տարիների համեմատ:
– Այսօր մանկական վիրաբուժության բնագավառում առաջին տեղում վնասվածքներն են, ընդ որում` շատ ծանր: Եթե համեմատենք նախորդ տարիների հետ, դրանք այսօր ավելի ծանր են: Շատացել են ճանապարհատրանսպորտային վնասվածքները, մեխանիկական վնասվածքները, ցավոք, նաեւ ի հայտ են եկել հրազենային, ականի պայթյունից առաջացած վնասվածքները: Ավելացել են խոցային հիվանդություններով, գաստրիտով հիվանդ երեխաները: Դա ամենից առաջ կապված է սննդի եւ կենսակերպի հետ: Հիմա երեխաները դպրոցում չափազանց ծանրաբեռնված են: Թերեւս արժե մի քիչ փոփոխել ուսուցման մեթոդիկան, ավելի քիչ ծանրաբեռնել երեխաներին: Քիչ չեն նաեւ բնածին արատներով երեխաները:
– Ձեր ինստիտուտում, որքան գիտեմ, հսկայական հաջողությունների եք հասել մանկական վնասվածքաբանության ասպարեզում, Մոսկվայից եւ Մոսկվայի մարզերից ամենածանր հիվանդներին հենց ձեզ մոտ են բերում:
– Այո, մենք բուժման ենք ընդունում այն երեխաներին, որոնցից ուրիշ տեղերում հրաժարվել են: Բարեբախտաբար, այսօր հնարավոր է բուժել նրանց, ովքեր նախկինում պարզապես դատապարտված էին: Սակայն այստեղ մի ուրիշ խնդիր կա. նրանք չեն մեռնում, բայց մնում են հաշմանդամ: Այդ պատճառով հարցը, որն անհրաժեշտ է լուծել, նրանց ռեաբիլիտացիայի հարցն է, նրանց հետագա կյանքի որակի ապահովման հարցը:
– Դուք լայնորեն կիրառում եք լապարասկոպիայի մեթոդը, որ հիմա մեծ տարածում ունի: Կարո՞ղ եք ավելի մանրամասն խոսել այդ մասին:
– Այդ մեթոդը մեզ մոտ մեծ տարածում գտավ 1980-ական թվականներին: Լապարասկոպիան որովայնի հատվածի զննումն է էնդոսկոպի միջոցով, որը որովայնի պատի վրա բացված փոքրիկ կտրվածքի միջով ներս է մտցվում: Լապարասկոպիան ռուսներն են հնարել: Սկզբում այն երկար ժամանակ օգտագործում էին ախտորոշման համար, ապա դրա միջոցով մենք սկսեցինք բուժել պերիտոնիտը: Այդ մեթոդը 96%-ի դեպքում թույլ է տալիս կույր աղիքը հեռացնել առանց բժշկական գործիքների օգնության: Արդյունքում ոչ մի սպի չի մնում, իսկ ամենակարեւորը` հետվիրահատական բարդություններ չեն առաջանում: Բացի այդ, այս մեթոդն ավելի պակաս տրավմատիկ է, քան սովորական վիրահատությունը:
– Որպես բազմամյա փորձ ունեցող վիրաբույժ, ասացեք, ժամանակի հետ ուրիշի ցավի նկատմամբ կարեկցանքի զգացումը բթանո՞ւմ է:
– Կարեկցանքը կամ կա, կամ չկա, այն չի կարող բթանալ: Ինձ թվում է` մարդն ինչպիսին որ գալիս է բժշկության մեջ, այնպիսին էլ մնում է մինչեւ վերջ: Իմ մասին կարող եմ ասել, որ տարիների հետ ավելի պակաս հուզական եմ սկսել վերաբերվել ամեն ինչին, քանի որ լինում են իրավիճակներ, երբ հույզերի համար ժամանակ պարզապես չկա, հարկավոր է անմիջապես որոշում կայացնել եւ շտապ գործել: Դրա փոխարեն ավելի շատ հանդուրժողականություն է առաջացել ոչ միայն երեխաների, այլեւ ծնողների նկատմամբ: Իսկ կարեկցանքը մնացել է այնպիսին, ինչպիսին եղել է: Հավատացեք, որքան էլ որ վիրաբույժը սովորի տեսնել ուրիշի ցավը, անհնար է չկարեկցել, երբ տեսնում ես երեխային, որը ձեռք կամ ոտք չունի, կամ էլ ծնողին, որին պիտի ասես, որ իր երեխան մահացել է կամ հաշմանդամ է մնալու:
– Իսկ Աստծուն հավատո՞ւմ եք:
– Վերջին տարիներս ես ինձ հաճախ եմ այդ հարցը տալիս: Ցավոք, իմ սերնդակիցները դաստիարակված են աթեիզմի ոգով, եւ մեզնից շատերը մինչեւ հիմա չեն կարողանում հասկանալ` հավատո՞ւմ են, թե՞ ոչ: Իմ պրակտիկայում եղել են դեպքեր, երբ կյանքի ու մահվան միջեւ գտնվող, բացարձակ անհույս հիվանդ երեխան ապրում էր` շնորհիվ ինչ-որ հրաշքի: Այդպիսի պահերին ես գիտակցում էի, որ ոչ միայն իմ պրոֆեսիոնալիզմն է, այլ ինչ-որ վերին ուժ ինձ օգնում է փրկել այդ երեխային: Էլ ինչպե՞ս դրանից հետո չհավատաս Աստծուն: Տարիների հետ ես ավելի ու ավելի եմ համոզվում, որ կյանքում շատ քիչ պատահականություն կա, ամեն ինչ փոխկապակցված է:
– Եթե լինեիք Ռուսաստանի առողջապահության նախարարը, բուժօգնություն ցուցաբերելու ի՞նչ համակարգ կառաջարկեիք:
– 1997թ. ես ԱՄՆ-ում էի: Ինձ ու իմ գործընկերներին ցուցադրեցին տեղի կլինիկաների աշխատանքի սկզբունքները: Մենք այն ժամանակ եկանք այն եզրակացության, որ մեզ մոտ ավելի լավ է, բայց լավն են մեր բժիշկները` որպես ինդիվիդումներ, իսկ նրանց համակարգը մրցակցությունից դուրս է: Սկզբունքը շատ պարզ է. Ամերիկայում բժշկի համար գոյություն ունի գործողությունների որոշակի ալգորիթմ: Իսկ մեզ մոտ ամեն ինչ կախված է այն բանից, թե որ բժիշկն է այսօր հերթապահում, եւ արդյոք նա գլխի՞ է ընկել, թե ուր ուղարկի հիվանդին` դեպի ա՞ջ դուռը, թե՞ ձախ: Իսկ նրանց մոտ այսպես է. ստացար անալիզի պատասխանը, ուրեմն պիտի գնաս աջ, ոչ թե ձախ: Եվ եթե անգամ բժիշկը սխալվում է, սարսափելի չէ, քանի որ այնտեղ գործում է վերահսկողության բազմաստիճան համակարգ, եւ դրա շնորհիվ նվազագույնի է հասցվում ախտորոշման եւ բուժման սխալը: Մեր հիվանդանոցում, որպես առանձին պետություն, արդեն շարժվում ենք այդ ուղղությամբ: Ասեմ, որ դա շատ ավելի դժվար է, քան կարելի էր պատկերացնել, չէ՞ որ մեր բժիշկներից շատերի մենթալիտետը դեռ խորհրդային է, եւ այդ մտածելակերպը ջարդելը հեշտ չի լինելու: Պատկերացրեք այսպիսի տիպիկ իրավիճակ. հիվանդն ընկնում է ընդունարան որոշակի գանգատներով: Բժիշկը նրան զննում է, ինչպես որ հարկն է, սակայն արյան ճնշումը չի չափում. մոռանում է կամ հարկ չի համարում: ԱՄՆ-ում, օրինակ, այդ հիվանդն ընդունարանից դուրս չէր գա, իսկ մեզ մոտ նրան կզննեն, դիագնոզ կդնեն, եւ եթե բժշկական եզրակացությունը սխալ լինի, միայն այդ դեպքում բժշկին կհարցնեն, թե ինչո՞ւ է մոռացել ճնշումը չափել: Նման դեպքերում ամենատարածված պատասխանն է՝ «Ես մտածում էի, թե…»: Իսկ մտածել պետք չէր, պետք էր ճնշումը չափել, հետո մտածել: Սա մեր խորհրդային բժշկության սխալն է, մի բան, որ մենք փորձում ենք արմատախիլ անել մեր ինստիտուտում: Մի խոսքով, բուժօգնություն ցույց տալու իդեալական համակարգն այն է, որտեղ բժշկի համար գոյություն ունի գործողությունների ալգորիթմ: Ահա սրան եմ ես ձգտում:
– Դուք հաճախ եք գործի բերումով լինում Հայաստանում, մասնակցում եք տարբեր համաժողովների եւ գիտաժողովների: Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանում մանկական վիրաբուժության մակարդակը:
– Բավականին բարձր: Այն ոլորտներում, որտեղ ես կոմպետենտ եմ` մանկական վիրաբուժության եւ նեյրովնասվածքաբանության, բավականին բարձր է մակարդակը: Վատ չէ զարգացած նաեւ նեոնաթոլիգիան: Դա ոչ միայն իմ կարծիքն է, այլեւ իմ մոսկովյան գործընկերների: Ընդհանրապես հայ բժիշկների մակարդակը եղել է եւ մնում է շատ բարձր: Վերջին տարիներին որոշ բնագավառներում լավացել է նաեւ բուժօգնության համակարգը: Այդ իմաստով Հայաստանը նկատելիորեն առաջ է նախկին խորհրդային հանրապետություններից: Ինձ դուր են գալիս այն դրական փոփոխությունները, որ տեղի են ունենում Հայաստանի առողջապահության ոլորտում:
– Իսկ ի՞նչ կասեք բացահայտ «մինուսների» մասին:
– Դրանք, անկասկած, կան եւ քիչ չեն, ինչպես եւ այլ տեղերում: Ամենահիմնականը բուժօգնության մատչելիության խնդիրն է հասարակ մարդու համար: Սակայն չէի ցանկանա խոսել մինուսների մասին, քանի որ դրանք օբյեկտիվ պատճառներ ունեն: Եկեք նայենք ճշմարտության աչքերին: Երկիրն ապրել է այնպիսի սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամ, որից դեռ կարգին դուրս չի եկել, դրա համար ժամանակ է պետք։ Այս ամռանը Երեւանում էի, եւ հիացած եմ, թե ինչ շինարարություն է գնում: Հյուրանոցի պատուհանից ես հաշվեցի 21 վերամբարձ կռունկ մի թիզ հողի վրա: Մի տեղ կարդացել եմ, որ երկրի զարգացումը որոշվում է որոշակի տարածության վրա վերամբարձ կռունկների թվով: Հնարավոր է` դա փոքր քայլ է մեր հայրենիքի զարգացման ճանապարհին, բայց այդ քայլն արված է: Դա խոսում է այն մասին, որ ապագա կա: Եվ սա ամենակարեւորն է: Ինձ շատ է դուր գալիս այն, ինչ կատարվում է Հայաստանում:
– Ռազմիկ Արամովիչ, իսկ հայ բժիշկների հետ պրոֆեսիոնալ կապեր ունե՞ք:
– Ես եւ մեր ինստիտուտի իմ գործընկերները մասնակցում ենք Երեւանում տեղի ունեցող գիտաժողովներին: Մենք սերտ կապեր ունենք հայ բժիշկների հետ: Դրանց ակտիվ կերպով նպաստում է իմ գործընկեր եւ լավ բարեկամ, մեր ինստիտուտի գլխավոր բժշկի` գիտական գծով տեղակալ Հովհաննես Սարուխանյանը: Նա ավարտել է Երեւանի բժշկական ինստիտուտը, բժշկական գիտությունների դոկտոր է: Սակայն այդ կապերը, ցավոք, հիմնված են միայն անձնական կապերի վրա: Կցանկանայի, որ մեր համագործակցությունը նոր որակ ձեռք բերեր: Շատ հետաքրքիր կլիներ համատեղ գիտական ծրագրեր իրականացնել: Մենք իրարից շատ բան ունենք սովորելու, քանի որ մեր հայ գործընկերների փորձը հսկայական է: