Մանուկ հասակում ծնողներս ինձ զգուշացնում էին չկարդալ պատերին գրված բառերը, որովհետեւ դրանք շատ հաճախ անպարկեշտ էին եւ չէին համապատասխանում սովետական մանուկների դաստիարակության նորմերին:
Դե, ես էլ չէի կարդում, կամ այնպես էի կարդում, որ ոչ ոք չտեսներ: Համենայնդեպս, այդ ժամանակներից մնացած բարդույթ է, թե ինչ. հիմա կարդում եմ ամեն ինչ, որ գրված է ամեն տեղ:
Կանգառի մոտ գտնվող ծառի բնին հաստ մեխով ստվարաթղթի մի կտոր է փակցված: Վրան գրված է. «Կպարապեմ աշխարհագրություն ցանկացած տարիքի մարդու հետ»: Հեռախոսի համար, անուն… Մնում է, միայն զանգ տաս, եւ 6-8 ամիս հետո փայլուն աշխարհագրություն կիմանաս: Իսկ աշխարհագրական գիտելիքներ, հավատացեք, մեզ շատ են պետք: Չէ՞ որ մենք շրջափակման մեջ ենք: Բա չիմանա՞նք, թե ով է մեզ շրջափակել եւ ինչու:
Մի քիչ էլ որ քայլում ես, մի այլ հայտարարություն է պատահում. «Կատարում եմ ամեն տեսակի քանդման աշխատանքներ` կոմպրեսորով, ամունալով եւ այլն»: Նորից հեռախոս, նորից անուն: Սա արդեն լուրջ հայտ է: Ամեն ինչ քանդելու պատրաստակամությունը (փողի մուննաթ) ինձ դարձյալ տանում է իմ սովետական մանկության գիրկը, երբ երգի դասերին, քնարական ստեղծագործություններին զուգահեռ, երգում էինք «Ինտերնացիոնալ» եւ ամեն անգամ` «Այս հին աշխարհը կքանդենք մենք մինչեւ հիմքերը» տողը երգելիս, չէինք հասկանում, թե տվյալ պահի մեր ոգեւորությունը ո՞ր հին աշխարհին էր վերաբերում: Իսկ երգի դասատուն, իրեն դիրիժորի տեղ դրած, ձեռքի դողդոջուն փայտիկը վեր բարձրացնելով՝ հորդորում էր մեզ ավելի վճռական երգել: Այնքան վճռական, որքան այս մարդու հայտարարությունն է` կատարում եմ ամեն տեսակի քանդման աշխատանքներ` հին աշխարհի, նոր աշխարհի… մինչեւ հիմքերը եւ հետո…
Իսկ հետո գալիս է հայտարարություններից հերթականը. «Վաճառում եմ երեքսենյականոց դարձրած մեկ սենյականոց բնակարան: Ջուր, հեռախոս, երկաթե դուռ: Գինը պայմանագրային»: Այս հայտարարությունը կարդալուց հետո դարձյալ տեղափոխվում ես դեպի մանկություն` հեքիաթներ, մուլտֆիլմեր, «Վ գոստյախ ու սկազկի» կիրակնօրյա մանկական հաղորդաշար: Միտդ են գալիս բոլոր հեքիաթների բարի կախարդները, թզուկները, դեւերի հափշտակած արքայադուստրերն ու արքայազնները, ովքեր վերջում կախարդական փայտիկով կարողանում էին… սովետական միսենյականոցը դարձնել երեքսենյականոց:
Թերեւս այս ոլորտին է վերաբերում նաեւ բախտագուշակ տիկին Մարիետայի հայտարարությունը, որով նա «սպառնում է» բացահայտել ամեն ինչ: Այս հայտարարությունը կարդացողն ուզում է անմիջապես վազել տիկին Մարիետայի մոտ, բացել ափը, մեկնել սուրճի բաժակն ու խնդրել բացատրել, թե ո՞ւմ թուղթուգրով է հնարավոր մեկսենյականոցը դարձնել երեքսենյականոց: Բայց տիկին Մարիետան նման հարցերի չի պատասխանում: Նա կարող է ասել, թե ինչու չես պսակվում կամ, եթե պսակված ես, ինչու չես բաժանվում: Նա կարող է ասել նաեւ, թե ինչու ես ճաղատանում կամ, եթե ճաղատ չես, ինչո՞ւ մազերդ հաճախ չես կտրում:
Տիկին Մարիետան բնակարանի մասին խոսել խուսափում է, երեւի մտածելով, թե ինքը ԲՇՏ-ի աշխատող չէ, այլ բարձրակարգ բախտագուշակ, բայց չի էլ հասկանում, որ եթե կարողանայիր միսենյականոցդ երեքսենյականոց դարձնել, անպայման կպսակվեիր կամ կբաժանվեիր, եթե իմանայիր՝ միսենյականոցիդ ո՞ր սենյակն ես տալու կնոջդ: Իսկ ինչ վերաբերում է մազերը հաճախ չկտրելուն, դա, իհարկե, ոչ մի կապ չունի բնակմակերեսի հետ, այլ ուղղակիորեն առնչվում է ռադիոընդունիչից հնչող մի այլ հայտարարության. «էլիտար վարսավիրանոց: Արագ սպասարկում, մատչելի գներ»: Եթե հետեւենք տրամաբանությանը, ապա էլիտար վարսավիրանոց հաճախելու համար պետք է լինես էլիտայի, այսինքն` վերնախավի ներկայացուցիչ: Եթե էլիտայի ներկայացուցիչ ես, ուրեմն անպայման պետք է ունենաս բավականաչափ ողորկ գլուխ, ինչն արագ սպասարկում կապահովի: Իսկ մատչելի գները… սրանք միանգամայն անհասկանալի են… Ինչի՞ համեմատ մատչելի` պետության սահմանած միջին աշխատավարձի՞, Ամերիկայից ազգականիդ ուղարկած 100 դոլարի՞, թե՞ հենց նոր վերցրած կլորիկ կաշառքի, որից մի տասը դոլար վարսավիրի գրպանը խոթելն ամենեւին էլ շռայլություն չէ:
Ավելորդ չէ նաեւ մի տասը-քսան դոլար եվրոպսակի վրա ծախսելը, եթե պատրաստվում ես հանդիպել եվրոսիրուհուդ եւ նրա հետ ժամանակ անցկացնել եվրոպական բարձր կարգի ռեստորանում, որտեղ նույնպես գործում են մատչելի գներ: Ամեն ինչ պարզ է, միայն չես հասկանում, թե այդ մատչելի գներն ինչպե՞ս են գործում, ի՞նչ գործ են անում այդ ռեստորանում, որտեղ պահանջվում են 18-30 տարեկան բարեկազմ մատուցողուհիներ:
«Անգլերենի իմացությունը պարտադիր է» արտահայտությամբ են ավարտվում ինձ հայտնի գրեթե բոլոր հայտարարությունները: Պահանջվում է մատուցող` անգլերենը պարտադիր է, պահանջվում է գործավար` անգլերենը պարտադիր է, պահանջվում է հաշվապահ` անգլերենը պարտադիր է: Մատուցողի հմտություններն, օրինակ, պարտադիր չեն, բայց անգլերենը պարտադիր է: Դրա համար էլ, երբ երկու հատ սուրճ ես ուզում, քեզ բերում են երկու հատ սոկ (հյութ): Ասում ես` սուրճ եմ ուզել, ամոթից աչքերը կախում է. «Oh, my God. Sorry»: Դե, հա, պարզ է, չի ասում այդպես, բայց հաստատ մտածում է, որովհետեւ նրան գործի ընդունելիս անգլերենի պարտադիր իմացությունն են հաշվի առել: Այդպես գլխիկոր գնում է ու վերադառնում ընկույզով կապուչինոն ձեռքին, որովհետեւ նրան գործի են ընդունել, որ օրերից մի օր այդ օբյեկտը մտնող որեւէ մոլորյալ արտասահմանցու հետ խոսի հասկանալի լեզվով:
Արտասահմանցիների սպասումը մեզանում դարձել է Գոդոյին սպասելու պես մի բան: Սյունիքի հեռավոր գյուղերից մեկի կենտրոնում, մետաղյա անհրապույր կրպակի վրա, ոչ ավել, ոչ պակաս, գրված է SHOP, իսկ մի այլ գյուղում նախկին ունիվերմագը դարձել է SUPPER MARKET: Այո՛, այո՛, ոչ ավել, ոչ պակաս եւ այն էլ՝ երկու P-ով, ինչն այդ անհրապույր խանութը դարձնում է «Ընթրիք շուկա»: Այս գյուղերի ուսյալ մարդիկ ինձ բացատրում էին, որ դա կանխում է արտագաղթը, քանի որ երազածը հայտնվում է իրականության մեջ: Գավառական մի օբյեկտի մուտքի մոտ էլ գրված էր MAK DONALD եւ ոչ թե Mc Donalds: Ես, որ տանել չեմ կարողանում այդ բազմահարկ ու բազմապրոֆիլ կերակուրը, նետվում եմ դեպի նշյալ օբյեկտն ու կասկածով հարցնում` ուտելու ի՞նչ կա: «Խորոված, քյաբաբ»,- հարցս ավելորդ համարելով՝ անտարբեր պատասխանում են: Պատասխանողն էլ մեկն է, ում առնվազն երկու շաբաթ չլվացված շապիկին գրված է. «BOSS»։
Այսպես իմ խորհրդային մանկության տարիներին մարդիկ MARLBORO-ի տուփի մեջ լցնում էին «Սալյուտի» գլանակներ ու երեւակայում, թե նստած են, ասենք, Ֆլորիդայում, ծովափին եւ վիսկի են խմում, անպայման սառույցով:
