Դերասանուհի Արսինե Խանջյանը ծանոթ եւ սիրված հյուր է Հայաստանում: Նա հաճախ է այցելում իր պատմական հայրենիք` փորձելով հայկական եւ համաշխարհային մշակույթների միջեւ կապեր ստեղծել: Իր ամուսնու հայտնի կինոռեժիսոր Ատոմ Էգոյանի հետ նա այս տարի մասնակցեց «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի աշխատանքներին եւ գլխավորեց «Հայկական համայնապատկեր» մրցույթի ժյուրին: Վերջին տարվա ընթացքում ստեղծված հայկական ֆիլմերը դիտելով, նա ծանոթացավ նաեւ մեր կյանքի, խնդիրների եւ սպասելիքների հետ:
– Դուք հաճախ եք լինում Հայաստանում, լավ ծանոթ եք հայկական միջավայրին, հայ մշակույթին: Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ն պետք է լինի այսօրվա մեր մշակութային քաղաքականությունը, որպեսզի հնարավոր լինի զարգացնել արվեստի տարբեր ճյուղերը:
– Արվեստը ամենազորավոր եւ ստրատեգիայի առումով ամենահեշտ եւ դյուրին ճանապարհ հարթող ուժն է: Մեր նպատակը՝ մեր արվեստը աշխարհին ամենալավ ձեւով ներկայացնելն է, եւ ոչ միայն ներկայացնելը, այլեւ` արվեստի ընդհանուր համաշխարհային համակարգում տեղ ապահովելն է: Դրա համար պետք է, որ պետությունը եւ ժողովուրդը սովորեն ունեցած տաղանդները գնահատել: Մենք տաղանդը մշակելու պետք չունենք, արդեն իսկ արվեստի շատ ճյուղերում տաղանդներ ունենք: Հիանալի նկարիչներ, երաժիշտներ ունենք, հետաքրքիր գործեր են արտադրվում հայ կինոյում: Մեր բոլոր տաղանդները դարերի ընթացքում են մշակվել: Բայց Հայաստանի մեջ որոշակի թուլություն, հետաքրքրության պակաս եւ նույնիսկ, կարող եմ ասել, անտարբերություն կա: Մենք երազում ենք եւ երեւակայում, որ կարող ենք հաջողության հասնել միայն այն դեպքում, եթե ամերիկյան կամ եվրոպական մշակույթների օրինակին հետեւենք: Եվ այդ մոտեցումը միայն Հայաստանի ցավը չէ, այլեւ` ողջ Սփյուռքի: Վերջին 100-150 տարիների ընթացքում չենք կարողացել լրջորեն հասկանալ, որ մեր ուժը արվեստի մեջ է: Ողջ պատմության ընթացքում մեր տառապանքները, չարչարանքները, մեր ինքնության հարցը մենք կարողացել ենք ավելի լավ ներկայացնել ներքին երեւակայական աշխարհի միջոցով: Մեծ եւ փոքր ազգերը, եթե կարողանում են իրենց ուզածը պարտադրել, ապա դա առաջին հերթին մշակութային ակնարկների միջոցով են անում: Պետք է անընդհատ անդրադառնալ մեզ հուզող հարցերին: Եվ, վերջիվերջո, մշակույթը թանկ միջոց չէ, դա զենքեր գնելու նման չէ:
– Տաղանդավոր արվեստագետներն իրենք են սեփական ստեղծագործությունների ճակատագրով մտահոգվում:
– Տաղանդը, միեւնույն է, աճելու է, պարզապես նրան ջրել է պետք: Մենք դժբախտաբար մոռանում ենք մեր այդ պարտականության մասին: Ինձ հաճախ են քննադատում եւ ասում, որ Հայաստանի պարագայում, ներքին տնտեսական խնդիրների եւ ժողովրդի դժվարությունների հողի վրա արվեստի մասին մտածելու ժամանակը չէ: Ես համաձայն եմ, որ Հայաստանում կյանքը դժվար է, բայց այսուհանդերձ, մենք իրավունք չունենք ոգու մասին մոռանալ: Ոգին է, որ մեզ կապրեցնի: Մարմինը կարող ենք տեխնիկական որեւէ սարքով առողջացնել, բայց եթե տկարանում է հոգեկան առողջությունը, ապա այն վերականգնելը շատ բարդ բան է:
– Լինելով Երեւանում, դուք տեսել եք, թե ինչպես են մարդիկ հագնվում, խոսում իրար հետ, ինչ երաժշտություն են լսում… Այսօրվա հայ երիտասարդների մասին ի՞նչ տպավորություն եք կազմել:
– Ողջ աշխարհում շատ բնական իրողություն է դարձել, երբ երիտասարդները հագնվում են եւ լսում այն երաժշտությունը, որը համաշխարհային «թրենդ»` նորույթներ է համարվում: Բայց ասեմ, որ ես շատ ուշադիր հետեւել եմ «Ոսկե ծիրանի» հանդիսատեսին եւ տեսել եմ, որ սրահներում շատ երիտասարդներ կան: Ինքս ինձ հարց եմ տվել` իսկ ո՞վ է մղել նրանց, որպեսզի գան եւ համաշխարհային կինոյի հետ ծանոթանան:
– Գուցե արվեստի ծարա՞վ կա:
– Հենց դա է կարեւոր: Իսկ եթե ծարավ կա, ուրեմն, այդ ծարավը հագեցնել, «ջրել» է պետք: Մեր ամենամեծ պրոբլեմները ոչ թե տնտեսական են, այլ` տրամաբանական: Շատ մեծ կարողությունների տեր անհատներ եւ բիզնեսմեններ ունենք, որոնք հաջող աշխատում են Ամերիկայում, Եվրոպայում, Ռուսաստանում եւ Հայաստանում, բայց նրանք հավատ չունեն, որ արվեստը հաջողության ամենագեղեցիկ, արդյունավետ եւ ազատամիտ միջոցն է: Պետք է մեր պետությունը եւ կառավորությունը վստահ լինեն եւ կարողանան համոզել նրանց, որ արվեստը արդյունավետ միջոց է: Առանց այդ վստահության արվեստը չի կարողանա շնչել: Իսկ դրա համար մշակութային ստրատեգիային պետք է առաջնային կարեւորություն տալ: Մեր արվեստագետները շատ են տառապում, որ այդ իմաստով բավարար վստահության չեն արժանանում:
– Մարդկանց մեծածավալ արտագաղթը հենց այդպիսի չհասկացվելուց է սկիզբ առնում: Շատերը հեռանում են Հայրենիքից, քանի որ այստեղ ապագա չեն տեսնում:
– Իհարկե, երկրում շատ են տնտեսական դժվարությունները, որոնք քաղաքական իրողության պատճառով ավելի են բարդանում: Արտագաղթողներին պետք չէ քննադատորեն վերաբերվել, քանի որ նրանք մի օր կարող են եւ վերադառնալ: Ես ինքս Սփյուռքի զավակ եմ, օտար երկրներում եմ ապրել, բայց ծնողներիս շնորհիվ իմ շուրջը այնպիսի կրոնական, մշակութային միջավայր է եղել, որ երազել եմ տեսնել այն օրը, երբ կարելի կլինի կապ ստեղծել Հայաստանի հետ: Լիբանանում ապրող ծնողներիս համար անկարելի էր Հայաստան գալը, բայց ահավասիկ, հիմա, երբ Հայաստանն անկախացել է, ես կարողացել եմ ետ վերադառնալ եւ կապեր հաստատելՀայրենիքիս հետ: Ազգային եւ մշակութային իմ հետաքրքրությունները հիմա Հայաստանի հետ են կապված: Հեռավորությունը չի կարող լուրջ խնդիր լինել, ես կապված եմ Հայաստանի հետ: Կարծում եմ, որ արտագաղթը չպիտի մտահոգության առիթ լինի: Մենք միշտ էլ այլ երկրներում գաղութներ ենք ունեցել: Ես վերջերս վերադարձա Բուլղարիայից, շատ էի զարմացել` տեսնելով, թե որքան մեծ հայկական գաղութ կա Պլովդիվ քաղաքում, որն ընդ որում մինչեւ ցեղասպանությունն է հաստատվել: Օտար ափերում էլ կարողացել ենք հայի հոգեբանությունը պահպանել:
– Ի՞նչը կարելի է անվանել հայրենասիրություն:
– Ես ինքս շատ ընկերներ եւ բարեկամներ ունեմ, որոնք Կանադայում կամ Ամերիկայում են ապրել, բայց որոշել են Հայաստան գալ եւ այստեղ ապրել: Ի՞նչն է նրանց ստիպել Հայրենիք գալ: Կարծում եմ՝ հպարտությունը, այն հպարտությունը, որի հիմքում մշակույթն ու արվեստն են: Ոչ մի երիտասարդի հայրենասեր չես դարձնի, եթե միայն պարտադրես հայկական բանակում ծառայել: Պետք է մշակութային օրինակներ լինեն: Դպրոցներում ազգայնություն սովորեցնելը ոչ մի դեպքում քաղաքական դասեր սովորեցնել չի նշանակում: Երեխաներին հայրենասեր է դարձնում արվեստի աշխարհի ազատությունը, որը երեխաներին է հանձնում հաջողության ձգտելու երազային իրավունքը: Մշակույթից ավելի զորավոր զենք չկա աշխարհում: 
– Հայ կանանց հոգեվիճակը ինչպե՞ս եք գնահատում: Համեստ լինելու ու երկրորդական դեր խաղալու ժամանակը դեռ չի՞ անցել:
– Համեստությունը ինձ համար շատ կեղծ բառ է, որն այսօր աշխարհի չորս կողմում ապրող կանանց է պարտադրվում: Իսկ ինչո՞ւ դա այր մարդկանց չի պարտադրվում: Համեստությունը սազում է եւ թագավորին, եւ ամենաաղքատ որբին: Համեստությունը այն մարդկային արժեքն է, որը բոլորս էլ պիտի ունենանք, եւ այն որպես միայն կանանց ուղղված ճնշիչ պարտադրանք գործածելը շատ անտեղի է: Մենք` կին լինելով, ամեն ոլորտում էլ տղամարդկանց հետ հավասար դիրքեր ունենք: Կանանց մտային եւ գործնական կարողությունները ոչնչով չեն զիջում: Մենք այսօր տուն ենք պահում եւ զավակներ ենք մեծացնում, իսկ դա շատ հմուտ աշխատանք է պահանջում: Մեր եկեղեցին եւ այլ հասարակական ստրուկտուրաները մայր լինելը բնական բան են համարում, իսկ ես դա շատ սխալ եւ ոչ երախտապարտ մոտեցում եմ համարում: Եթե կինը իր մարմնով է մարդ արարածին լույս աշխարհ բերում, ուրեմն պետք է նրա նկատմամբ հարգանք ունենալ եւ բոլոր հարցերում նրա կարծիքը գնահատել: Վերջիվերջո, կինը երկու կամ երեք զավակ բերող անոթ չէ միայն: Ես չեմ ուզում մեր այր մարդկանց զրպարտել, բայց համոզված եմ, որ հենց կանայք են կարողանում մեր իրողությունը նորոգել եւ այն ավելի հավասարակշռված դարձնել: Հիմա, դժբախտաբար, այնպիսի գաղափարակետ է ստեղծվել, որ ամեն ինչի գլուխը տղամարդն է: Այն երկրսներում, որտեղ կանայք իրենց ընկճված են զգում, ընկճված է նաեւ ստեղծագործական ուժը: Կինը պետք է իբրեւ քաղաքացի, իբրեւ մարդ արարած կարողանա վայելել իր իրավունքները: Շատ մի հետաքրքիր ֆիլմ եմ դիտել, որը մասնակցում էր «Հայկական համայնապատկեր» մրցույթին: Կարինե Վերդյանի «Խաղ մի դարպասին» վավերագրական ֆիլմն էր դա, որը շատ գեղեցիկ եւ հումորով անդրադառնում էր հայ կանանց նկատմամբ կիրառվող դոգմաներին: Ես լավ ծանոթ եմ հայ կանանց վիճակին եւ հստակ գիտեմ, որ անհավասարություն կա, որը տեղ չպիտի ունենա մեր երկրում: Այդ մոտեցումից Հայաստանը ոչինչ չի շահում եւ միայն տկարանում է:
Լուս.` Շաքե Ա. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ եւ Ն. ՀԱԽՎԵՐԴՅԱՆԻ
Հ.Գ. Հարցազրույցը տեղի ունեցավ «Ոսկե ծիրանի» եւ «Վիվա Սելլի» աջակցությամբ: