– Պարոն Այվազյան, ՀՀ բնապահպանության նախարարության եւ «Արարատի ոսկու արդյունահանման ձեռնարկություն» (ԱՈԱՁ) ու «Գլոբալ Գոլդ Մայնինգ» ընկերությունների հարաբերությունները կարծես թե սրվել են: Ի՞նչ հակասություններ կան Ձեր մեջ:
– Մեր փոխհարաբերությունները չեն կարող ավելի կամ պակաս լինել, քան պարփակված է օրենքով սահմանված կարգի մեջ: Այսինքն, մի կազմակերպություն, որն իրականացնում է ոսկու արդյունահանում, բնականաբար, ունի նաեւ պարտականություններ, եւ պետությունը` որպես կարգավորիչ մարմին, պետք է իրականացնի համապատասխան վերահսկողություն: Հանք շահագործող բոլոր կազմակերպությունները պարտավոր են հարգել այս երկրի օրենքները, հարգել եւ ճիշտ կատարել: Հիմա ԱՈԱՁ-ի մասին ասեմ: Ինչ-ինչ պատճառներով մինչեւ 2002-2003թթ. այդ կազմակերպության մոտ վերահսկողություն չի իրականացվել: 2003 թվականից հետո մենք ուսումնասիրություններ կատարեցինք եւ խախտումներ հայտնաբերեցինք: Կային մոտ 460 գրամ ոսկու թաքցրած պաշարներ: Երկրորդ ակտով կան 1 տոննայի չափ խախտումներ:
– Բայց երկրորդ ակտում 600կգ չափով էր:
– Ոչ, 1 տոննայի չափով է եղել: Մեր ուսումնասիրություններն ու ստուգումները ցույց տվեցին, որ տարբերությունը բնավճարի չվճարած մասով եւ հանքաքարի պակաս լինելու մասով ընդհանուր ծավալային արժողությամբ մոտ 1 տոննայի չափով էր: Ակտը ներկայացրել ենք Հարկային տեսչություն եւ համապատասխան այլ մարմիններ:
– Իսկ ընկերության իրավաբան Արմեն Տեր-Տաճատյանն էլ ասում էր, թե անհնար է 1 տոննա ոսկու հողը թաքցնել:
– Եթե իրենք հանում են հանքի միջի հարուստ հանքամարմինը, որտեղ ոսկու պարունակությունը 8-10 գրամ է, կողքի 1-2 գրամը չեն հանում, դրանով հանքը աղքատացնում են, մարում են հանքավայրը: Հիմա, երբ մենք նրանց վրա հաշվարկում ենք, որ` դու այստեղից անցել ես, բայց 1 գրամը չես հանել, սա էլ պիտի հանեիր, քեզ վրա ենք գրում՝ շատ վատ են ընդունում: Նրանց իրավաբանն ինչ ուզում է, թող ասի: Պետությունը քեզ տրամադրել է պետական հարստություն, դու պարտավոր ես նախագծով իրականացնել: Դու ոչ միայն պարտավոր ես հարուստ հանքաքարը հանել, այլեւ աղքատը: Ոչ ոք թույլ չի տալիս, որ դու ոսկին հանես որտեղից որ ուզես: Հանքը պետք է հավասարաչափ շահագործվի: Նրանք կարող են բանավիճել եւ շատ բան ասել, բայց ես կարող եմ մի փաստ արձանագրել, որ արդեն մեր ձեռքբերումն է, որ եթե 2001-2003թթ. Զոդի 1 տոննա հանքապարում ոսկու պարունակությունը ցուցադրված է եղել 2,4 գրամ, ապա 2003-2005թթ. առաջին ստուգումներից հետո դարձել է 6,8 գրամ: Կան նաեւ այլ բնույթի խախտումներ՝ սկսած ներդրումներից ու ոսկու կորզման համար օգտագործվող ցիանի քանակից: Ես չգիտեմ, թե ինչ ներդրումներ են կատարել: Տեխնիկական մասով իրենք նորագույն սարքավորումները չեն բերել (թեկուզ դա ես երկրորդական եմ համարում): Տեղի են ունեցել բազմաթիվ վթարներ, որի արդյունքում մարդիկ են մահացել եւ քրեական գործեր են հարուցվել: Աշխատանքի միջին վարձատրությունը ցածր է, եւ այլն:
– Դուք մերժեցիք Սեւանի ավազանում նոր գործարան կառուցելու նրանց առաջարկը: ԱՈԱՁ-ի տնօրենն ասում է, որ երկրորդ առաջարկն են ներկայացրել, որը Սեւանից 35 կմ հեռու է: Նրանց ասելով` դուք դա էլ եք մերժել:
– Մենք մերժում ենք այն տեղերը, որոնք վերաբերում են Սեւանի ջրավազանին: Երկու անգամ առաջարկ է եղել Սեւանի ջրավազանի ներսում կառուցելու համար, երկու անգամ էլ մերժվել է, որովհետեւ այն խնդիրները, որ մենք ունենք Սեւանի հետ, շատ ավելին արժեն, քան ոսկին: Հիմա կուզեն, թե չեն ուզի` Հայաստանում են գտնվում եւ պարտավոր են առաջնորդվել մեր օրենքներով: Մենք նաեւ արձանագրել ենք, որ ընդերքի շահագործումը կատարում են շատ կոպիտ ձեւով, այսինքն՝ չեն իրականացնում աշխատանքային նախագծով նախատեսված աշխատանքները: Հետո, երկրորդ տարբերակը, որ իրենք ասում են՝ շատ վատ է, վնասով ենք աշխատում, տեղափոխման ծախսերը մեծ են եւ ոսկու արդյունահանումից եկամուտ չենք ստանում: Է, թող գնան կանաչի ծախեն: Բա եթե ոսկու արդյունահանումից ձեռնարկությունները եկամուտ չեն ստանում, բա ինչի՞ց են ստանում: Եթե վատ է՝ մի աշխատեք, մենք հետ կվերցնենք: Ո՞վ է ասում, որ ղուշ է իջել իրենց վրա, իրենք պետք է շահագործեն:
– ԱՈԱՁ-ի ղեկավարները դիմել են Ձեզ, որ գործարան կառուցելու համար Դուք տեղ առաջարկեք:
– Շատ կներեք, եթե ես առաջարկեմ` գործարանը դնի Դիլիջանի կամ Վարդենիսի մյուս կողմը, որտեղ կոմունիկացիա չկա, գնացքի գիծ չկա, էլեկտրագիծ չկա, կդնի՞: Հետո էլ կասի, թե դիտմամբ է արել, որովհետեւ մեզ որպես ներդրողի չի ուզում ընդառաջել: Գործարանը, երբ մենք վաճառում էինք ու իրենք առնում էին, գտնվում էր Արարատում: Բացի այդ, նրանք հարստացուցիչ ֆաբրիկա պետք է կառուցեին Մեղրաձորում: Կառուցեցի՞ն, այսօրվա դրությամբ չկա, չէ՞, ո՞րն է պատճառը, ինչո՞ւ չկա: Սա պայմանավորվածությունների խախտո՞ւմ է, թե՞ ոչ: Ճիշտ է, հետո մենք ընդառաջ ենք գնացել: Հիմա մի անգամ նրան ասում ենք՝ այ տղա, կարգին աշխատի, վատ են զգում: Եթե իրենց երկրում նման բան անենք, կարող է մեզ պարսատիկով սպանեն:
– Լավ, բա որ այդքան դժգոհ եք ԱՈԱՁ-ից, այդքան խախտումներ եք հայտնաբերել, ինչո՞ւ այսքան ժամանակ համապատասխան միջոցներ չեք ձեռնարկում:
– Ես արդեն առաջարկ եմ ներկայացրել կառավարություն, որ այդ կազմակերպությունը Զոդի տեղամասը շահագործելուց զրկվի: Առել են ոսկու գործարանը՝ թող նորմալ շահագործեն: Այդ գործարանը ես 3 ամիս փակեցի, որովհետեւ ցիանի արտանետումները նորմայից բարձր էին:
– ԱՈԱՁ-ը նախ` համատեղ ձեռնարկություն էր 50-50 տոկոսով, կանոնադրական կապիտալում երկու ընկերությունների բաժինը 11-ական մլն դոլար էր: 2003թ., երբ հնդիկները մեր պետությունից գնեցին մնացած 50 տոկոսը, վճարեցին ընդամենը 3,5 մլն դոլար: Չե՞ք կարծում, որ 14,5 մլն դոլարը 80 տոննա ոսկի խոստացող հանքի համար շատ քիչ է:
– Դա իմ գործը չէ: Իմ կարծիքով, որպես ընդերք շահագործողներ, նրանք իրենց գործը լավ չեն անում, եւ իրենց շատ վատ են զգում, որ դրա համար նկատողություն են ստանում: Ես էլ մի բան գիտեմ՝ նորմալ չաշխատեցին, պատասխան են տալու մինչեւ վերջ: Ի՞նչ կարգի ներդրող ուզում է լինի՝ խոշոր են, պուճուր են, հայտնի են թե անհայտ, կապ չունի: Նորից եմ կրկնում, ես չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչպե՞ս կարելի է ոսկու արդյունահանումից եկամուտ չստանալ: Հիմա Սեւանից ձուկ բռնողին պատժեմ, որ դրանով իր ընտանիքն է պահում, սրան չպատժե՞մ: Բա չե՞ք ասի՝ ոնց եղավ:
– Ձեր խոսքի մեջ ասացիք, որ մինչեւ 2003թ. այդ գործարանում ստուգումներ չեն եղել, ժամանակի ընթացքում շատ ու շատ հնարավորություններ են տրված եղել: Չե՞ք կարծում, որ նրանց տրված լայն հնարավորություններն են պատճառ եղել, որ այդպիսի խախտումներ են արել:
– Միգուցե, բայց հիմա եթե ուզում են աշխատել, պետք է կատարեն իրենց բոլոր պարտականությունները:
– Կարծես թե նույն կարգի հակասություններ ունեք նաեւ «Գլոբալ Գոլդ Մայնինգ» (ԳԳՄ) ընկերության հետ:
– Բնապահպանության նախարարությունում երկրաբանական ուսումնասիրության համար «Գլոբալ Գոլդ Մայնինգ» ընկերություն գրանցված չկա, չեմ ճանաչում: Տվյալ դեպքում հանքային իրավունք հասկացությունը տրված է ՍՀԱ եւ «Աթիլա» ընկերություններին: Այլ բան է, որ տեղական կազմակերպությունը, որ հանքը վերցրել է ուսումնասիրման կամ շահագործման, չունենալով ներդրումային միջոցներ, իր ակտիվները հանձնել է մեկ այլ կազմակերպության, որն էլ դառնում է տվյալ կազմակերպության հիմնադիրը կամ սեփականատերը: Հիմա Բնապահպանության նախարարությունը ՍՀԱ ընկերությանը զրկել է ուսումնասիրման իրավունքից: 2002 թվականին այդ կազմակերպությունը Մարջանի հանքավայրի ուսումնասիրման 5 տարվա հատուկ լիցենզիա է ստացել, իսկ Հանքավանի համար՝ 3 տարվա: Հանքավան հանքավայրի ուսումնասիրության լիցենզիայի ժամկետն ավարտվել է 2005թ. դեկտեմբերին: Իսկ Մարջանի տեղամասում 2002-2006թթ. ոչ մի գործ չի արվել ու զրկվել է լիցենզիայից:
– Ասում են՝ սահմանամերձ է, դրա համար էլ դժվարություններ են ունեցել, եւ հետո թղթաբանական քաշքշուկներն են պատճառ բերում:
– Եթե սահմանամերձ է, ասում ենք՝ հետ տվեք պետությանը, ինչո՞ւ եք գնում, գնաք՝ կարող է խփեն: Իսկ ես գիտեմ, որ իրենք Հայաստանում մի շարք հանքավայրեր գնել եւ վերավաճառել են՝ «Տերտերասարը», «Սիփան 1»-ը: Դա էլ է եկամտաբեր: Հիմա էլ ի լուր աշխարհի հայտարարում են, թե Հայաստանում ուրանի ուսումնասիրություններով են զբաղված: ՀՀ օրենսդրությունը հստակ կարգավորում է, որ ռադիոակտիվ նյութերի որոնումն իրականացվում է կառավարության կողմից մշակած հատուկ կարգով: Դա կանաչի չի, դա ռադիոակտիվ նյութ է: Եվ շատ անհասկանալի է, որ ԳԳՄ-ի կողմից գնված «Աթիլա» ՍՊԸ-ն իր աշխատանքային նախագծի մեջ չի նշում, թե ի՞նչ է ման գալիս:
– Բայց իրենք էլ ասում են, թե` մենք հանքաքարն ուղարկում ենք լաբորատորիա պարզելու, թե մեջն ինչ կա: Հնարավոր է, որ ուրան էլ լինի:
– Հարց չկա, բայց դրա համար պետք է թույլտվություն ունենա:
– Բայց նա ուսումնասիրման լիցենզիա ունի:
– Նա լիցենզիա ունի, որ ոսկի գտնի, ոսկի գտնելու ճանապարհին տեսնում է, որ ռադիոակտիվ նյութ կա: Պետք է ասի՝ պարոն պետություն, ես քո երկրի մեջ աշխատում եմ եւ ռադիոակտիվ նյութ եմ հայտնաբերել, ի՞նչ ես ասում ինձ: Ես էլ դիմում եմ կառավարություն, որն էլ որոշում է, թե ինչ անենք: Ոչ թե ելնում է, ի լուր աշխարհի հայտարարում, թե ուրան եմ գտել: Ես էլ իրեն ասում եմ, «Աթիլա» ՍՊԸ, եթե երեք ամսվա ընթացքում չասեցիր ի՞նչ ես գտել՝ կզրկեմ: Ստացվում է ԳԳՄ-ի աշխատողներն իրենք իրենց պետք է որոշեն՝ Հայաստանում ուրանով զբաղվե՞ն, թե՞ ոչ: Ինձ էլ դրսից հարցնում են՝ էդ ուրանի արդյունահանմա՞մբ եք ուզում զբաղվել: Ես ի՞նչ իմանամ, որ այդ ընկերության արմատները գնում-հասնում են եսիմ ուր: Ես չեմ իմացել, թե ինչ կազմակերպություն է այդ ԳԳՄ-ն, որովհետեւ լիցենզիաները մենք «Աթիլային» ու ՍՀԱ-ին ենք տվել:
– Մարջանի հետ կապված ձեր մասնագետն ասաց, որ նոր առաջարկներ կան:
– Այո, մենք նաեւ մշակում ենք ընդերքի երկրաբանական ուսումնասիրման եւ հանքավայրի շահագործման լիցենզիայի նոր կարգ, որպեսզի նման վերավաճառքներ թույլ չտանք եւ ընդերքի շահագործումը լինի մրցութային կարգով, որպեսզի պետությանը բերեն փող վճարեն:
– Մարջանի համար տեղակա՞ն, թե՞ արտասահմանյան ընկերություն է ներկայացել:
– Ճիշտ ասած, դա ինձ չի հետաքրքրում, կարեւոր է, որ ինքն իր գործերը կատարի: Մենք 139 ուսումնասիրություններ ունենք ձեւակերպած, ես չգիտեմ՝ որո՞նք են տեղականը, որո՞նք՝ դրսի: Բայց ես գիտեմ, որ դրսի կազմակերպությունները շատ լուրջ հետաքրքրվում են մետաղական հանքավայրերով, մասնավորապես՝ գունավոր մետաղներով:
– Պարոն Այվազյան, այդ երկու ընկերությունների ղեկավարներն էլ ակնարկում էին, թե իրենցից Ձեր սպասելիքները մեծացել են, դրա համար էլ հիմա հարաբերությունները սրվել են:
– Ի՞նչ սպասելիքներ, փո՞ղ եմ վերցրել, հիմա էլ ավելի՞ շատ եմ ուզում, հա՞: Բա թող բերեն տան, վերջանա գնա: Դժվարն առաջին անգամ տալն է, հետո հա կտան… Բա խի՞ չեն տալիս: Ես ասել եմ ու կրկնում եմ՝ այդ երկու ընկերություններն էլ պետք է աշխատեն իրենց ստանձնած պարտականությունների եւ ՀՀ օրենքների շրջանակում: