Պաշտոնական հաղորդագրության մեջ նշված էր, որ որոշման ընդունումը պայմանավորված է կառուցապատող համարվող անհատ ձեռնարկատեր չհանդիսացող՝ ֆիզիկական անձանց հարկման հետ կապված հարցերը կատարելագործելու, այդ անձանց համար «չհարկվող շեմ» սահմանելու, ինչպես նաեւ` շենք-շինությունների հարկվող շրջանառությունը հստակեցնելու անհրաժեշտությամբ։ Պարզաբանումներ ստանալու համար դիմեցինք Հարկային պետական ծառայության պետի տեղակալ Արմեն Ալավերդյանին։ Վերջինս, առաջին հերթին, ընդգծեց, որ փոփոխություններն առնչվում են շինարարությանը, բայց վերաբերում են ոչ թե հենց դրան, այլ կառուցապատմանը։ «Կառուցապատող» ասելիս` այստեղ անհրաժեշտ է հասկանալ այն մարդկանց (կամ ընկերություններին), որոնց միջոցներով իրականացվում է շինարարությունը՝ այսինքն, կառուցվող օբյեկտի սեփականատերերին։ «Շինարարներին մենք հանգիստ ենք թողնում, նրանք շարունակում են հարկվել նույն հարկման ռեժիմներով։ Կատարելագործվում են այն կառուցապատողների հարկման մեխանիզմները, ովքեր իրենց առաջ նպատակ են դրել կառուցապատել եւ իրացնել տվյալ տարածքները»,- նշեց պրն Ալավերդյանը։
Ինչո՞վ է պայմանավորված առաջարկվող փոփոխությունների անհրաժեշտությունը։ Գաղտնիք չէ, որ վերջին տարիներին արձանագրվող երկնիշ տնտեսական աճի մեջ առյուծի բաժինը հասնում է հենց շինարարության ոլորտին։ 2006թ. հունվար-մայիսի շինարարության ծավալները 2005թ. նույն ժամանակաշրջանի համեմատ աճել են 41.7%-ով եւ կազմել 104 մլրդ 524 մլն դրամ, որը կազմում է ՀՆԱ-ի ավելի քան 18%-ը։ Միեւնույն ժամանակ, ստվերայնության ամենամեծ մակարդակը նկատվում է հենց այս ոլորտում։ Սակայն փոփոխություններն այս անգամ ուղղված են ոչ թե բուն շինարարության, այլ այդ ամբողջ շղթայի վերջին օղակին՝ վաճառքին։
Դրսից ժամանող հյուրերին Երեւանի կենտրոնում իրականացվող շինարարության ծավալները շատ են ոգեւորում։ Իսկ ի՞նչ նպատակով են կառուցվում այս շենքերը։ Պարզ է՝ պատվիրատուն ավարտին է հասցնում բազմաբնակարան շենքը եւ բնակարաններն առանձին-առանձին վաճառում համեմատաբար բարձր գնով՝ շահույթ ստանալու նպատակով։ Որտեղ շահույթ՝ այնտեղ, ըստ տրամաբանության, պետք է լինի շահութահարկ։ Սակայն պարզվում է՝ գործող հարկային օրենսդրությունը թույլ է տալիս վաճառքի հետ կապված հարկեր չվճարել, ընդ որում, լիովին օրինական ճանապարհով։
Ինչպե՞ս է դա կատարվում։ Նախ, առքուվաճառքի պայմանագրով վաճառքի արժեքն էականորեն ցածր է ձեւակերպվում շուկայական արժեքից։ Պարզ է, որ դա կատարվում է գնորդի եւ վաճառողի փոխադարձ համաձայնությամբ։ Հարկայինը, համոզված լինելով, որ գործարքի արժեքն իրականում ավելի բարձր է, միեւնույն ժամանակ, գործնականում չի կարող դա ապացուցել։ Եվ այստեղ գտել են մեկ այլ միջոց։ «Նախատեսվում է այնպիսի դրույթներ ընդունել, որ կառուցապատողի կողմից վաճառքի դեպքում ցույց տրվող, վաճառվող մակերեսի արժեքը ցածր չլինի, քան գույքահարկով հարկման նպատակով կադաստրային արժեքը։ Կադաստրային արժեքը մոտ է շուկայական արժեքին։ Կառուցապատողը պետք է միտումնավոր դրանից ցածր չգնահատի»,- ասում է Ա. Ալավերդյանը։
Իհարկե, սա եւս միջոց է ստվերի դեմ պայքարելու համար, թեեւ կարելի է նշել դրա մեկ թերության մասին։ Օրենքի դրույթները դեռ կոնկրետ հայտնի չեն, սակայն դա նշանակում է գնային սահմանափակում։ Շենքի համար, ըստ էության, տարբեր չափորոշիչների հիման վրա կորոշվի նվազագույն արժեք, որից ցածր կառուցապատողը չի կարողանա վաճառք իրականացնել։ Թեեւ, հանուն ճշմարտության, պետք է նշել, որ իրականում ոչ ոք շենքը կադաստրային արժեքից ցածր չի վաճառի, առավել եւս, որ անշարժ գույքի գները կայուն աճի միտում ունեն։ «Կան եւ հաջողված, եւ չհաջողված ձեռնարկներ։ Սա էլ ռիսկի վրա հիմնված գործունեություն է։ Մենք էլ ասում ենք՝ եթե այդ գործունեությունը շահութաբեր է, ապա այդ շահույթներից պետք է որոշ մաս ուղղվի պետական բյուջե»,- ասում է Ա. Ալավերդյանը։
Մյուս փոփոխությունը վերաբերում է կառուցվող շենքերի սեփականության ձեւին։ Բանն այն է, որ գործող հարկային օրենսդրությամբ` անձնական սեփականությունը չի հարկվում։ Սա նշանակում է, որ անհատ քաղաքացիները կարող են սեփական տարածքում բազմաբնակարան շենք կառուցել, վաճառել անձնական սեփականության անվան տակ եւ օրինական կերպով հարկեր չվճարել։ «Դրա համար մեխանիզմներ են առաջարկվում, որ երբ վաճառք է տեղի ունենում, որոշակի շեմից բարձր մակերեսը նախատեսվում է չդիտարկել որպես անձնական սեփականություն եւ հարկել»,- նշում է պրն Ալավերդյանը։ Վերջինս բացթողում է համարում, որ գործող օրենսդրության մեջ վերը նշված դեպքերին առնչվող դրույթներ չկան։ Միեւնույն ժամանակ, ՀՊԾ պետի տեղակալն այս փոփոխությունները ուշացած չի համարում. «Հարկավոր է նկատի ունենալ, որ, այսպես ասած, էլիտար շենքերի իրացումն այն ծավալները չունի, ինչ որ ընթացիկ շինարարությունը։ Մեծ շինարարությունը դեռ ընթացքի մեջ է»։
Սա նշանակում է՝ այն կառուցապատողները, որոնք շենքի կառուցումը ավարտին կհասցնեն եւ բնակարանները կվաճառեն մինչ նախագծի ընդունումը, կլինեն ավելի շահեկան վիճակում, քան ապագա վաճառողները։ Սա, իհարկե, այն դեպքում, եթե աշնանն ԱԺ-ն հավանություն տա առաջարկվող փոփոխություններին։ Հաշվի առնելով, որ նախագիծն արժանացել է Ռոբերտ Քոչարյանի հավանությանը, որը վարել է կառավարության տվյալ նիստը, դժվար է ենթադրել, որ ԱԺ-ն կտապալի այս օրենքը։ Առավել եւս, որ Հարկայինը կարողացել է համոզել նախագահին եւ կառավարությանը, որ առաջարկվող փոփոխությունները կավելացնեն բյուջեի մուտքերը։
«Կառավարության նիստում նախագահի կողմից խնդիր դրվեց ստվերային շրջանառությունների դեմ պայքարել, եւ այդ օրենսդրական փոփոխությունը նաեւ կօժանդակի, որ այդ ոլորտում ստվերի կրճատում տեղի ունենա։ Հարկային մարմնի ղեկավարն էլ՝ պրն Ցոլակյանը, հավաստիացրեց, որ օրենսդրական այս փոփոխություններից հետո հնարավոր կլինի առնվազն 2-3 անգամ ավելի համապատասխան հարկեր հավաքագրել»,- ասաց Ա. Ալավերդյանը։
Համենայնդեպս, հետաքրքիր կլինի լսել օրինագծին կողմ եւ դեմ արտահայտվող պատգամավորների կարծիքները, որոնք այս հարցին մոտենալու են շատ ավելի շահագրգիռ դիրքերից՝ գնորդի կամ վաճառողի։
Հարկ է նշել, որ օրինագիծը շարքային քաղաքացիների հետ որեւէ առնչություն չունի։ Ինչպես նշեց պրն Ալավերդյանը. «Օրինագիծը բացարձակապես չի վերաբերում քաղաքացիներին պատկանող բնակարաններին, առանձնատներին, այսինքն՝ բնակշինարարության ֆոնդի գերակշիռ մասին։ Այսինքն, այն քաղաքացին, որն իր միջոցներով կառուցում է առանձնատուն, հետո ցանկանում է վաճառել, նրա վրա չի տարածվում։ Այն քաղաքացին, որը ցանկանում է իր պայմանները բարելավել, հինը վաճառել՝ նորը ձեռք բերել, նրա վրա չի տարածվում։ Խոսքը վերաբերում է միայն այն կառուցապատողին, որը բազմաբնակարան շենք է կառուցում՝ վաճառքի նպատակով»։
Սա նշանակում է, որ օրինագծին դեմ կարող են արտահայտվել միայն բազմաբնակարան շենքերի սեփականատերերն ու պոտենցիալ գնորդները։ Իսկ Երեւանում կառուցվող գրեթե բոլոր բազմաբնակարան շենքերը գտնվում են կենտրոնում եւ բավական թանկ արժեն։ Այլ կերպ ասած, փոփոխությունները վերաբերելու են «էլիտար» կառուցապատողներին եւ «էլիտար» գնորդներին։ Իսկ թե նրանց փոխհարաբերությունների արդյունքում Պետբյուջեն կհամալրվի՞ «էլիտար» հարկերով, պարզ կդառնա մի քանի ամսից։