Երաժիշտ եւ երգիչ Գեորգի Մանգասարյանը շատ տաղանդավոր եւ համեստ մարդ է: Մեծ դիապազոնի երգացանկ ունի, կատարում է ջազային, ռոքային եւ հայկական կոմպոզիցիաներ: Մասնագիտությամբ ֆիզիկոս երաժիշտն իր գործում պրոֆեսիոնալ է, երաժշտության միջոցով հրավիրում է խորհելու եւ հիանալու: Ժամանակին մի հետաքրքիր օրինաչափություն կար. ԽՍՀՄ-ում ամենաառաջադեմ երաժշտությունը լսում եւ կատարում էին հենց ֆիզիկոսները: Նրանք ավելի ազատ էին…
Գ. Մանգասարյանի կինը` Մարինան, հիշում է, որ երբ իր ամուսինը հայկական երգեր է կատարել, շատերը զարմացած հարցրել են. «Ինչո՞ւ է այդպես լինում, որ երբ նույն երգն ուրիշներն են կատարում, մենք պարել ենք ուզում, իսկ երբ Ժորան է կատարում` մտածմունքների գիրկն ենք ընկնում»: Պատասխանը շատ սովորական է` Գ.Մանգասարյանին լսում են: Նա իր յուրաքանչյուր կատարումով, լինի ջազային «Նյու Յորք, Նյու Յորք»-ը, հայկական էստրադային, թե Ֆրենկ Սինատրայի երգերը, մեծ էներգիա է փոխանցում: Կյանքի փորձն ու երաժշտության մեջ գիտակ լինելը նրա կատարումներն անմոռաց են դարձնում: Սակայն Գ. Մանգասարովի երգերը հազվադեպ են հնչում հեռուստատեսությամբ եւ համերգային բեմերից: Նրա կատարումներին ավելի երիտասարդ սերունդը ծանոթացավ՝ «Երգում է 70-ականների Երեւանը» համերգային շարքի շնորհիվ:
– 70-ականներին հիպիական շարժում սկսվեց, երաժշտական նոր հովեր եկան, որոնք ինչ-որ տեղ մեզ էլ էին հասնում: Սովետական Հայաստանում նորն իմանալու մեծ պահանջ կար: Իսկ երաժշտությունն ամենաազատ արվեստներից մեկն է: Երիտասարդ ժամանակ ինձ համար երաժշտությունը միշտ, այսպես ասած, «կողքից գնացել է», բայց երկրորդական էր, քանի որ առաջնահերթը ֆիզիկան էր: Մենք միշտ հավաքվում էինք, լավ երաժշտություն լսում եւ կատարում: Իսկ Օրբելյանի ղեկավարած էստրադային նվագախմբին ուշ միացա` 1985-ին, վերջին երեք տարիների ընթացքում միայն: Մինչ դա աշխատել եմ «Սերպանտին» խմբում, կիթառահար էի: Օրբելյանն ինձ որպես հնչյունային ռեժիսոր հրավիրեց: Ճիշտն ասած, վաղուց էր ինձ հրավիրում, բայց այդ նվագախմբի գրաֆիկով աշխատել չէի կարողանա, քանի որ իմ հիմնական գործն ունեի, ռադիոինժեներ էի: Իսկ երգեցի շատ պատահական. Կիսլովոդսկում հյուրախաղերի էինք, երբ Օրբելյանն ասաց` պիտի երգես: Նվագախմբում ավելի շատ հենց Օրբելյանի գրած գործերն էին նվագում ու երգում:
– Իսկ ինչո՞ւ գիտությամբ զբաղվելու ցանկությունը զիջեց երաժշտությանը:
– Կյանքն այդպես դասավորվեց: Գիտությունների ակադեմիայում Հաշվիչ կենտրոն կար, որտեղ ես որպես ինժեներ էի աշխատում: Բայց 80-ականներին, երբ սկսեցին պրոբլեմներ առաջանալ, լաբորատորիան փակվեց: Մեր հրեա ղեկավարին, որը որոշել էր Ամերիկա գնալ, աշխատանքից հեռացրին, կուսակցությունից հանեցին, լաբորատորիան ցրեցին, մեզ էլ ասացին` սպասեք: Ութ ամիս սպասեցինք, բայց աշխատանքային պրոցեսն ու մեր լաբորատորիան չվերականգնվեց: Դա շատ վատ ազդեց ինձ վրա, ես պատրաստվում էի թեկնածուական դիսերտացիա գրել: Ասեմ, որ մեր լաբորատորիայի սարքավորումներն այն ժամանակի համար շատ ժամանակակից ու արդիական էին: Սարսափելի էր տեսնել, թե ինչպես էին կործանվում Նյուպորտից ստացված լազերային օպտիկական սարքավորումները, որոնց նմանն աշխարհում չկար:
– Գուցե հարցը շատ սիրողական է, սակայն հետաքրքիր է` ի՞նչ էիք անում լազերի օգնությամբ:
– Քվանտային էլեկտրոնիկայի ճյուղը զբաղվում է օբսերվատորիաներից ստացված նեգատիվների մշակումով: Մենք Բյուրականի աստղադիտարանի տվյալներն էինք մշակում: Պարզ ասեմ` աստղադիտակի օգնությամբ այն ժամանակ կարելի էր միայն 18-րդ չափսի աստղեր տեսնել եւ լուսանկարել: Դրանից ավելի փոքր աստղերն աստղադիտակը տեսնել չէր կարող: Ամերիկացիները մի քայլ առաջ էին, կարող էին 23-րդ չափսի աստղեր տեսնել: Մենք էլ փորձեցինք լուսանկարների նեգատիվից ավելի շատ ինֆորմացիա ստանալ` արդեն նեգատիվի մշակման շնորհիվ: Եվ օգտագործելով լազերն ու օպտիկան, այդ նույն 23-րդ չափի աստղերը տեսանք: Մեր աշխատանքը շատ նուրբ ու դժվար աշխատանք էր, պետք է լիակատար անշարժություն լիներ, որպեսզի նույնիսկ աննշան վիբրացիան բացառվեր: Մենք ստացանք շատ ծանր` մի քանի տոննայանոց հսկայական սեղան, որի ոտքերը հատուկ գազային հեղուկով էին լցված` ամորտիզացիայի համար: Եթե նույնիսկ բարձրանայիք եւ սկսեիք թռվռալ այդ սեղանի վրա, նա տեղից չէր շարժվի: Լազերային ճառագայթների փունջն այդ սեղանի շնորհիվ չէր տատանվում: Մենք շատ լավ արդյունքի էինք հասել, մեր բազմաշերտ հոլոգրամաների մշակումների որակին դեռ ոչ ոք աշխարհում չէր հասել: Մեզանից հինգ-վեց տարի հետո միայն տարբեր երկրներում արեցին այն, ինչը մենք արդեն անում էինք: Իսկ մեր տեխնիկական սարքավորումներն Ամերիկայից մեզ նվեր էին ուղարկել:
– Իսկ որտե՞ղ են հիմա այդ սարքավորումները:
– Երբ մեզ ժամանակավորապես Աշտարակ ուղարկեցին, օպտիկան մաս-մաս բաժանեցին Համալսարանի ու տարբեր ինստիտուտների միջեւ, սեղանն էլ դրեցին բակում: Եվ ամեն ինչ վերջացավ: Լաբորատորիայի ցրումը նշանակում է, որ ամեն ինչ ցիրուցան է արվում: Ես էլ սկսեցի միայն երաժշտությամբ զբաղվել եւ ընդունվեցի Կոնսերվատորիայի ուդի բաժին:
– Իսկ ինչո՞ւ` ուդի:
– Ես կիթառ էի նվագում, իսկ ուդը կիթառին ամենամոտ գործիքն էր: Հետո պայմանագրեր կնքեցի, երկու տարի աշխատեցի Նյու Յորքում, երգում էի ակումբներում ու ռեստորաններում: Մի քանի տարի էլ Մարսելի ռեստորանում էի երգում: Դժվարն 90-ականներն էին. Հայաստանում երաժշտական կյանքը սառել էր, իսկ երաժշտին հարկավոր է միշտ ֆորմայի մեջ լինել: Ես, օրինակ, եթե տասը օր շարունակ չերգեմ, միանգամից լավ եւ մաքուր երգել չեմ կարողանա, վերականգնվելու համար ժամանակ է պետք:
– Հիմա ավելի շատ կարծեք երիտասարդներն են երգում: Ինչո՞ւ են ավելի մեծ սերնդի, փորձառու վարպետները հազվադեպ բեմ դուրս գալիս:
– Քաղաքում աշխատելը հիմա շատ դժվար է, նորմալ երգեր չեն կատարվում: Կարծում եմ, դրանց պահանջն էլ չկա: Երբ մենք էինք սկսում երգել, նվագել, հենվում էինք լավերի վրա: Իսկ հիմա ո՞վ է, ասենք, «Բիթլզ» լսում: Հետո այն ժամանակ յուրաքանչյուր երաժշտություն ֆիլտրվում էր, նոր էր մեզ հասնում: Մենք լսում էինք Ջիմի Հենդրիքսին, Ջեյմս Բրաունին, Էլլա Ֆիցջերալդին, Թոմ Ջոնսին: Ախմախ բաներ մեզ չէին հասնում:
– Ֆիլտրը լա՞վ բան է:
– Շատ լավ բան է: Այսօր հեռուստատեսությամբ հազվադեպ կարող ես ինչ-որ լավ կատարում տեսնել, հիմնականում դատարկ բաներ են: Հայաստանում կարծես դիտմամբ են ցուցադրում ամենավատ կլիպերն ու վատթարագույն ֆիլմերը: Բայց ինչո՞ւ՝ չէ՞ որ լավերն էլ կան: Երգը պետք է խելոք լինի, կատարումը` նույնպես: Հիմիկվա երգերը միայն ձեւ անելով էլ կարելի է կատարել:
– Հիմա մարդիկ ամեն ինչ գիտեն, ասենք, Անդրեի մասին, իսկ Ակսել Բակունցի նման երաժշտի մասին լավագույն դեպքում միայն լսել են:
– Դա նման է քաղաքականությանը: Անդրեին գովազդելն ինչ-որ մեկին ձեռնտու է, եւ նա դա անում է: Ընդհանրապես ինչ-որ վտանգավոր տենդենց եմ տեսնում. մենք ամեն հին բան ցիրուցան ենք անում, բայց տեղը չենք լցնում: Ոչ մի նոր լավ բան միանգամից չի ծնվում: Կոնսերվատորիայում ես հիմա կիթառի դասարան ունեմ, որտեղ հիմնականում պարսիկներն են սովորում, տասնմեկ հոգուց միայն մեկն է տեղացի: Կոնսերվատորիայի դիպլոմը հիմա ոչ մեկին պետք չի:
– «Երգում է 70-ականների Երեւանը» նախագիծը շարունակություն ունենալո՞ւ է:
– Դա Վազգեն Ասատրյանի նախագիծն է, բայց ես գիտեմ, որ յուրաքանչյուր համերգ ադմինիստրատիվ խնդիրների է հանդիպում: Ծախսերն են շատ, փորձեր անցկացնելու համար տեղ է պետք գտնել, լավ սարքավորումներ են պետք, ինչը հիմնականում վարձվում է: Ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է, թե ամեն ինչ փողն է որոշում: Ոչ ոք ոչինչ անել չի ուզում: Մտածում են` այսօր ի՞նչ կարող եմ անել, որ իմ փողը «հանեմ», իսկ ի՞նչ կլինի վաղը կամ վաղը չէ մյուս օրը՝ նշանակություն չունի: Դա հայկական բիզնեսի մոդել է, որը բոլոր ոլորտներում է աշխատում: Ֆիզիկային էլ են այդպես վերաբերվում: Մինչդեռ մշակույթն ու գիտությունը պետք է պետականորեն վերահսկվեն: Իհարկե, բոլորն էլ երգելու ու նվագելու իրավունք ունեն, բայց լավը պետք է անջատել վատից: Նոր սերունդը շատ է երաժշտություն լսում, բայց չի զարգանում:
– Այդ իրավիճակը շտկելու համար ի՞նչ է պետք անել:
– Լավ երաժիշտների է պետք աշխատանքի վերցնել: Սովետական ժամանակ, երբ ծաղկում էր կաշառակերությունը, ղեկավարներից մեկն ինձ ասաց` միեւնույն է, փողով եմ աշխատանքի ընդունելու, ինչո՞ւ վատին ընդունեմ, թող լավն աշխատի: Հիմա ոչ ոք այդպես չի մտածում, մեծ գումարներ են ներդնում, «ռասկրուտկա» են անում, է՜` թող լավին անեն: Այդպես գոնե ազգի մշակույթը կբարձրացնեն: Արվեստում դեմոկրատիա լինել չի կարող, դա անբնական երեւույթ է: Եթե երեխային չես սովորեցնում, թե ինչն է լավը եւ ինչը վատը, նա պատասխանում է` ինչ ուզեմ` կլսեմ: Եվ հետեւաբար, ինչ ուզեմ` կանեմ: Նրան պետք է գոնե ակնարկել, որ սա է լավը, որպեսզի հետագայում նա ճիշտ զարգանա ու ճաշակը տարբերի անճաշակությունից: Պրոպագանդա անող, մասսայական ճաշակ ձեւավորող լրատվամիջոցները չեն կարող լիակատար ազատության մատնվել: Մարդիկ միշտ էլ լավը կհամարեն այն, ինչը տեսել են հեռուստացույցով: