Դասական այդ մոդելը սոցիալական հոլովակներն են, որոնց միջոցով կարելի է ազդել մարդու ենթագիտակցության, զգայարանների վրա: Այն կոմերցիոն նպատակներ չի հետապնդում եւ կոչված է առողջ ապրելակերպ, մաքուր միջավայր, բարոյախրատական գաղափարներ, արժեքներ փոխանցելու համար: Կոնցեպցիան ֆիլմի խտացված, սեղմ տարբերակն է. հոլովակի սկզբում ներկայացվում է առկա խնդիրը, դեպքերի զարգացման փուլը՝ ենթատեքստում թաքնված է նաեւ խնդրի ցավոտ հետեւանքը, իսկ վերջում՝ ֆինալում, առաջարկվում է դրա լուծումը: Ընդ որում՝ պահանջվում է գաղափարների, պերսոնաժների, լուծումների, ասելիքի առավելագույն կոնցենտրացիա, որի եզրակացությունը միանգամայն ընկալելի պետք է լինի: Այս հոլովակները սոցիալական շերտերի դաստիարակչական, արժեքային համակարգի բարձրացման եւ ինքնամաքրման դեղատոմս են առաջարկում եւ մասնավորապես ներկայացվում են ինքնատիպ, խորհրդավոր տողատակերով:
Մեր մտավորականությունն ու հեղինակավոր մարդիկ վերջերս շատ են թմբկահարում այն միտքը, որ մեր հասարակությունը դեգրադացվում է, արժեքային չափանիշներն անկում են ապրում, սակայն այս ամենի հետ մեկտեղ գործնականում որեւէ լուծում չեն առաջարկում: Ինչպես նշեցինք, աշխարհում վերոնշյալ խնդիրներին հասարակական հնչեղություն տալու համար կիրառվում է սոցիալական հոլովակի մեջ դրված ստեղծագործական ներուժը: Հայաստանում, եթե նկատել եք, բացի շահույթ հետապնդող՝ «Զոքանչ» ու «Նանար» գովազդող ցածրաճաշակ ու զուտ կոմերցիոն գովազդային հոլովակներից, մենք հեռուստաեթերում չենք տեսնում սոցիալական հոլովակներ: Պատճառն այն է, որ հեռուստաընկերությունները որքան էլ որ գիտակցում են սերունդ կրթելու մեջ իրենց առաքելությունը, այնուամենայնիվ, պատրաստակամություն չեն հայտնում առանց «փողի» սոցիալական բնույթի հոլովակ պտտել: Սակայն, միեւնույն ժամանակ, շրջանցում են պետական քաղաքականություն կոչվածը, էլ չենք ասում, որ օրենք են խախտում: Ասածը հիմնավորելու համար մեջբերենք «Գովազդի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին կետը. «Գովազդակիրը պարտավոր է բնակչության առողջության եւ առողջապահության, բնության պահպանության, սոցիալական պաշտպանության հարցերով ազգային շահեր ներկայացնող եւ առեւտրային բնույթ չկրող սոցիալական գովազդների համար առաջնահերթ տրամադրել գովազդին հատկացվող տարեկան եթերային ժամանակի (տպագրական մակերեսի) ոչ պակաս, քան 5 տոկոսը»: Սոցիալական գովազդ արտադրողները միանշանակ պնդում են, որ հեռուստաընկերությունները դժկամությամբ են ընդունում հոլովակը պտտելու առաջարկները, քանի որ այն փող չի բերում: Մինչդեռ, ինչպես օրենքն է արձանագրում՝ նրանք պարտավոր են դա անել:
Սոցիալական հոլովակների ինստիտուտ չկա
Մենք փորձեցինք որոշակի մեկնաբանություններ ստանալ «Աուդիովիզուալ լրագրողների ասոցիացիայի» նախագահ, ռեժիսոր Արզուման Հարությունյանից, ով, ի դեպ, 2003-2005թթ. ընթացքում նկարահանել է պրոֆեսիոնալ սոցիալական հոլովակների 30-ից ավելի շարք: 2005-ին Կիեւի միջազգային գովազդի փառատոնում «Աուդիովիզուալ լրագրողների ասոցիացիայի» 3 աշխատանքներ՝ «Կամավորություն», «Թրաֆիկինգ» եւ «ՁԻԱՀ»-ի վերաբերյալ հոլովակներն ընդգրկվել են լավագույն տասնյակի մեջ: «Քո ապագան քո ձեռքում է» հոլովակն արժանացել է ԵԱՀԿ-ի 3-րդ մրցանակին, իսկ այս տարի երիտասարդական «Ես եմ» միջազգային կինոփառատոնին ներկայացված «Կամավորները» շարքը դարձել է գովազդի նոմինացիայի դիպլոմանտ եւ հատուկ մրցանակի արժանացել լավագույն ռեժիսորական աշխատանքի համար: «Սոցիալական հոլովակները միջոց են սոցիալական խնդիրները վեր հանելու համար: Ըստ այդմ՝ լուծվում է 2 հիմնական խնդիր՝ օգնում է հասարակությանն իր իսկ պրոբլեմը վեր հանելու, եւ հասարակական խնդիրները իշխանությունների համար դարձնում է ակնառու, տեսանելի: Ի դեպ, նույն ճանապարհով կարող են նաեւ իշխանություններն իրենց խնդիրները ներկայացնել հասարակությանը: Այսինքն՝ սա մի միջոց է, որով կարելի է ամենակարճ ճանապարհով խնդիր լուծել: Սոցիալական հոլովակը կոնկրետ խնդիրներ է լուծում: Օրինակ, կան մուրացկան երեխաներ կամ գործազուրկ մարդիկ, որոնց պետք է օգնել: Կա թրաֆիկինգ, որը պետք է կանխել, կա քաղաքացիական հասարակություն կառուցելու խնդիր եւ դրանց լուծումները»: Արզուման Հարությունյանի տպավորությամբ՝ սոցիալական հոլովակը, եթե լուծում չի առաջարկում, ապա դառնում է պարզապես դեկլարացիա: Հետեւաբար, պետք է նաեւ լուծումներ առաջարկել, որն, ի դեպ, հաջողությամբ աշխատում է անհատի հետ: Ռեժիսորի կարծիքով՝ Հայաստանը գտնվում է անցումային շրջանում, շատ բաներ վերարժեքավորվում են, եւ շատ ինստիտուտներ ձեւավորված չեն: Հասարակությունը կայացած ինստիտուտներ ունենալու խնդիր ունի, այդ թվում նաեւ՝ սոցիալական հոլովակի կայացած ինստիտուտ. «Կայացած չէ, որովհետեւ դրանք պարբերական բնույթ չեն կրում, հասարակությունը չգիտի սոցիալական հոլովակի տեղը եւ դերը: Մենք այսօր դաշտը չենք լցրել, որպեսզի մարդիկ գիտակցեն, որ՝ ա՛յ, իրեն հուզող այս խնդիրը հոլովակի միջոցով կբարձրացվի հեռուստատեսությամբ: Սոցիալական հոլովակը որպես արտահայտչամիջոց դեռեւս վերարժեւորված չէ, սակայն ոչ պակաս կարեւոր է, քան մնացած հեռուստահաղորդումները կամ հոդվածները»,- ասում է Ա. Հարությունյանը՝ վստահեցնելով, որ այլ երկրներում շատ մեծ նախապատվություն է տրվում սոցիալական հոլովակին, քանի որ դրանք հասարակության ինքնամաքրման համար շատ արդյունավետ են: Ի դեպ, նշենք, որ Հայաստանում բացառիկ դեպքերում սոցիալական հոլովակներն արտադրվում են ֆոնդերի հաշվին եւ այլ երկրների տրամադրած դրամաշնորհներով: Սա նույնպես վկայում է այն բանի մասին, որ մեզանում դեռեւս սոցիալական հոլովակը կարեւորելու գիտակցությունը չկա, եւ հայ պատվիրատուներն, ըստ էության, բացակայում են այս ոլորտում:
«Եղբա՛յր, հեռուստատեսությունը սոցիալական կյանքի արտացոլումն է»
Սոցիալական հոլովակների բացակայությունը, ըստ Ա. Հարությունյանի, նաեւ ֆինանսական միջոցների բացակայությունից է, քանի որ հոլովակի արտադրական պրոցեսը ծախսատար է: «Պետությունը դեռեւս ձեռք չի մեկնում այս հարցում, չնայած նախադեպը կա, որովհետեւ նախագահը հակածխախոտային դրամաշնորհ է հատկացրել: Բայց սա բացառիկ դեպք է եւ լուրջ, մշակված քաղաքականություն դեռեւս չկա»: Միջազգային կազմակերպություններն, ըստ նրա, հոլովակների միջոցով Հայաստանում իրենց լոկալ խնդիրներն են լուծում՝ քաղաքացիական հասարակություն, կոռուպցիայի, համաճարակների դեմ պայքար եւ այլն: Ինստիտուտի կայացման հարցում նաեւ վերահսկող մարմինները պետք է պարտադիր հետեւեն հեռուստաընկերություններին սոցիալական հոլովակների համար նախատեսված չափաբաժնին: Սակայն հեռուստաընկերություններն ընդհանրապես շահագրգռված չեն թե՛ հոլովակները եթերում ցուցադրելու, թե առավել եւս արտադրելու հարցում: Ավելին, չի պրոպագանդվում սոցիալական գովազդը, հետեւաբար մեզանում դեռեւս գոյություն չունեն փառատոներ, որտեղ սոցիալական հոլովակի նոմինացիա կլինի: Իսկ միջազգային փառատոներում, որպես կանոն, իրենց ուրույն տեղն ունեն դրանք: Հիշեցնենք, որ անգամ Կաննի փառատոնում մեծ տեղ է տրամադրված սոցիալական հոլովակներին: «Անցած տարի՝ ինքս լինելով Կիեւի փառատոնի ժյուրիի անդամ, ստացա բոլոր այն աշխատանքները, որոնք պետք է նայեի եւ գնահատեի: Ահռելի չափով, մոտ 270 աշխատանք էր ներկայացվել, այսինքն՝ աշխարհը լուրջ է վերաբերվում եւ գնահատական է տալիս սոցիալական գովազդին»,- վստահեցնում է նա՝ մատնանշելով «Գովազդի մասին» օրենքում ներառված այն փաստը, որ հեռուստաընկերությունները պարտավոր են հեռուստաեթերի 5%-ը տրամադրել այդ հոլովակներին: «Հաճախականությունը տրամադրողները պետք է ասեն, որ, եղբա՛յր, հեռուստաընկերությունը դա սոցիալական, հասարակական կյանքի արտացոլումն է: Հունիսի 1-ին հետեւում էի մեր հանրապետական եթերին եւ մտածում էի՝ մի՞թե չի գտնվի մի հեռուստաընկերություն, որը Երեխաների պաշտպանության օրվա կապակցությամբ մեր հոլովակները կդնի: Ի դեպ, մենք բոլորին նվիրել ենք մեր հոլովակների DVD-ն: Այդպես էլ չտեսա»,- ափսոսանք է հայտնում ռեժիսորն` ասելով, որ այդ հոլովակները մեծ ժամանակ չեն զբաղեցնում, տեւողությունը` մինչեւ 1 րոպեի սահմաններում: Նույն պատկերն էր նաեւ թրաֆիկինգի մասին ԱՄՆ Պետքարտուղարության տարեկան զեկույցի վերաբերյալ քննարկումների ժամանակ: Լրատվական ծառայությունները կամ հաղորդաշարերը, որոնք ներկայացնում էին այդ ռեպորտաժները, չցուցադրեցին սոցիալական հոլովակները, որոնք, նկատենք, շատ ազդեցիկ են, եւ հեռուստադիտողին, բացի մյուս ազդեցություններից, նաեւ գեղագիտական հաճույք կպատճառեին: Ավելին՝ այդ հոլովակները կարելի էր հեռարձակել գոնե միջազգային հանրությանը համոզելու համար, որ մեր երկիրն այնուամենայնիվ թրաֆիկինգի դեմ աշխատանք է տանում: «Հոլովակը նաեւ նյութն է հարստացնում: Բացի դա, այսօր մոտ 3 հեռուստաընկերություն հատուկ գովազդի համար հաղորդումներ են թողարկում: Մեկը չի ասում՝ լավ, իսկ ո՞ւր է մեր սոցիալական գովազդ արտադրողը, թող փորձեն տեղական դաշտն ուսումնասիրել: Պետք է նրանք էլ խթանեն այս դաշտին, որպեսզի ստիմուլ լինի եւ հզորացնեն սոցիալական գովազդի արտադրության շահագրգռման մեխանիզմները»,- ասում է Ա. Հարությունյանը:
Ի՞նչ գովազդ կպատվիրեն չինովնիկները
Առաջիկայում խորհրդարանական ընտրություններն են, իսկ սա նշանակում է, որ պատգամավորական թեկնածուներն իրենց վարկանիշը բարձրացնելու համար գովազդներ են պատվիրելու: Հարցին, թե արդյոք նրանք սոցիալական հոլովակներ կպատվիրե՞ն, Ա. Հարությունյանը պատասխանում է. «Կուսակցությունների համար ոչ այնքան շահեկան կլինի, որ իրենց անձերի կամ կատարած աշխատանքների նկարագիրը ներկայացնեն ժողովրդին՝ համոզելով՝ «ինձ ընտրեք», այլ ներկայացնեն խնդիրները, լուծումներն առաջարկեն ու տակն ընդամենը փոքրիկ ստորագրություն դնեն, ասենք՝ այսինչ կուսակցություն: Այս պարագայում հասարակությունը նրանց ավելի շատ ձայն կտա, քան ինքնագովեստով զբաղվողներին: Եթե կուսակցությունը բարոյականության կոչ է անում, ուրեմն հասարակության մեջ նրա հեղինակությունը բարձրանում է, բացի դա, ինքն էլ է պարտավորվում բարոյական լինել, ու տեր է լինում իր կոչին»: