«Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացում ավելի նախընտրելի է հակամարտ երկրների գործադիր իշխանության ներգրավվածությունը»: Մայիսի 17-ին, Երեւանում լրագրողների հետ հարցազրույցում հայտարարել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նախկին համանախագահ Վլադիմիր Կազիմիրովը:
– Պարոն Կազիմիրով, ինչպե՞ս եք գնահատում Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացի ներկա փուլը:
– Գիտեք, բանակցության գործընթացի վերաբերյալ իմ գնահատականը շատ հակասական է: Այն, որ գործընթացը շարունակվում է, լավ է, բայց դա շարունակվում է ոչ լավագույն տեսքով, ոչ օպտիմալ ձեւաչափով: Բոլոր որոշումները, որոնք ԵԱՀԿ շրջանակում ընդունվում էին` նկատի ունեմ ԵԱՀԿ Բուդապեշտի վեհաժողովը, իհարկե ենթադրում էին բանակցություն հակամարտող կողմերի միջեւ: Ոչ մի փաստաթղթում խոսք չկա, որ բանակցությունը պետք է վարեն պետությունները, Հայաստանն ու Ադրբեջանը: Վերցնենք նույնիսկ Մինսկի համաժողովի համանախագահների մանդատը: Ես ինքս եմ եղել այդ տեքստի սկզբնական տարբերակի հեղինակը, եւ այնտեղ խոսքը իհարկե գնում է հակամարտող կողմերի մասնակցությամբ բանակցության մասին: Դրանով, կարծում եմ, արդեն շատ բան ասված է: Եվ երկրորդ նկատառումը. իհարկե շատ դժվար է այդ բանակցային գործընթացը վարել միայն երկու երկրների արտգործնախարարների եւ նախագահների մակարդակով: Որովհետեւ պատասխանատվությունը կենտրոնանում է այդ մարդկանց վրա: Եթե դա լիներ կողմերի կազմավորված պատվիրակություն, անձնական պատասխանատվությունը որոշ չափով կբաժանվեր: Քանի որ խոսքը կգնա, անխուսափելի, զիջումների մասին, փոխադարձ, հավասարակշռված, գուցե ասիմետրիկ, ապա իհարկե բարձր է ամեն մարդու պատասխանատվությունն իր երկրի հասարակական կարծիքի առաջ: Եվ ահա դա լավ է անցկացնել պատվիրակության ձեւաչափով, քան ամեն բան դնել նախագահների վրա: Նրանք այդքան հրաշագործ չեն, որքան կարող է թվալ:
– Ձեր կարծիքով, ո՞ւմ մեղքով Ղարաբաղը դուրս մնաց բանակցության գործընթացից:
– Ես միայն կարող եմ ասել, որ Ռուսաստանը չէ դրա մեղավորը: Այստեղ սխալներ, իմ կարծիքով, թույլ են տվել բոլոր կողմերը: Ադրբեջանը, 1994 թվականին ԵԱՀԿ Բուդապեշտի վեհաժողովին տեսնելով, որ ամենուր խոսքը գնում է հակամարտ կողմերի մասին, սկսեց արդեն այն ժամանակ մերժել Լեռնային Ղարաբաղի մասնակցությունը, բայց տեսան, որ դա անհնար է, որովհետեւ մենք այն ժամանակ շարունակում էինք այդ գործընթացը` նախ Ռուսաստանը, որպես միանձնյա միջնորդ, հետո ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակում: Տեսնելով, որ դա անհնար է, նրանք փորձեցին բանակցությանը ներգրավել, նույնպես բանակցության մասնակցի կարգավիճակով, Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի ներկայացուցչին: Բայց բանն այն է, որ Ղարաբաղում նախկինում բնակված ադրբեջանցիների հանդեպ, ամբողջ հարգանքով հանդերձ, նրանք հակամարտության կողմ չէին, նրանց դիրքորոշումն ամբողջությամբ նույնանում էր Բաքվի դիրքորոշման հետ: Ինչը չի կարելի ասել Երեւանի եւ Ստեփանակերտի դիրքորոշումների մասին:
– Ի՞նչ հարցերի առնչությամբ:
– Այստեղ թեեւ մեծ է փոխադարձ աջակցության եւ համերաշխության աստիճանը, այնուամենայնիվ, որոշ տարակարծություն տեսնում ենք: Ես թույլ կտամ ինձ բերել մի կոնկրետ եւ թարմ օրինակ: Ստեփանակերտը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որ պատրաստ է կատարել «շփման գծում հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման մասին» համաձայնագիրը: Փաստացի դա համաձայնություն էր զոհերի հանգեցնող միջադեպերի կարգավորման վերաբերյալ: Ստեփանակերտը համաձայնագրի կետերը կատարելու կոչով դիմեց Բաքվին եւ Երեւանին, առավել եւս, որ համաձայնագրի պայմաններն անժամկետ էին: Ի դեպ, դա հրադադարի պահպանման վերաբերյալ ԵԱՀԿ շրջանակում կնքված միակ փաստաթուղթն էր, որովհետեւ հրադադարն ինքնին կնքվել է Ռուսաստանի, այլ ոչ թե ԵԱՀԿ միջնորդությամբ: Եվ ավաղ, ԵԱՀԿ-ն չի հոգում այն մասին, որ այդ համաձայնագիրը կատարվի: Վերադառնանք Երեւանի եւ Ստեփանակերտի դիրքորոշումների տարբերության մասին մտքին: Երեւանն այդպես էլ չարձագանքեց Ստեփանակերտի այդ առաջարկին: Բաքուն իհարկե չի արձագանքի Ստեփանակերտի կոչին: Իսկ եթե այդ հաշվով արտահայտվեր Երեւանը, այն ժամանակ նաեւ համանախագահները կունենային հնարավորություն դիմել Բաքվին` տեսեք, Երեւանը եւ Ստեփանակերտը` այդ համաձայնագրի երեք մասնակիցներից երկուսը, հաստատում են այն կատարելու պատրաստակամությունը: Ինչո՞ւ լռեց Երեւանը, ես չգիտեմ: Բաքուն նույնպես չարձագանքեց: ԵԱՀԿ-ն լռում է: Ահա դատեք ինքներդ, ով է մեղավոր:
– Վերջին շրջանում նկատվում է միջնորդ համանախագահների տարածաշրջանային առանձին այցերի միտում: Տեսակետ կա, որ դա վկայում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների տարակարծության մասին: Համապատասխանո՞ւմ է այդ տեսակետն իրականությանը:
– Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ: Դա որոշակի չափազանցություն է կամ մեկնաբանների երեւակայության խաղ: Գաղտնիք չէ, իմ գործընկեր Յուրի Նիկոլաեւիչ Մերզլյակովը մի ժամանակ ուղղակի հիվանդ էր, գտնվում էր հիվանդանոցում, նա ինչպե՞ս կարող էր այդ ժամանակ ճանապարհորդել: Եվ ահա այն, որ նա չի մասնակցել այդ գործուղմանը, առանձին մեկնել են մեկ ֆրանսիացին, մեկ ամերիկացին, արդեն ինչ-որ «իմաստուն» հետեւություններ են արվում, որ այնտեղ ինչ-որ բան հարթ չէ, եւ այլն: Ես նրանց նախանձում եմ, որովհետեւ իմ ժամանակ շատ ավելի դժվար էր գործընկերների հետ: Նրանք աշխատում են շատ ավելի կապակցված եւ սահուն: Ամեն դեպքում բոլորը խելոքանում են, հասկանո՞ւմ եք (ծիծաղում է.-խմբ.):
– Իսկ ինչո՞վ կբացատրեք հակամարտությունն այս տարի կարգավորելու շտապողականությունը:
– Դե, դա գալիս է նրանից, որ այս տարի թե Հայաստանում, թե Ադրբեջանում ընտրություններ չկան: Իսկ դա նշանակում է, որ քաղաքական արշավները, որոնք լրացուցիչ խոչընդոտ կլինեին փոխադարձ զիջումներին, չկան: Եվ կարծես թե ժամանակն է ինչ-որ ճեղքում կատարել: Ես կարծում եմ, որ, ցավոք, այդպիսի ճեղքում չի լինի: Բայց իհարկե պետք է առավելագույնս օգտագործել այս տարվա հնարավորությունը, թեկուզեւ` որոշ առաջընթացի, թեկուզեւ` առաջ կատարված առաջին քայլերի համար:
– Դուք հակամարտության կարգավորման շտապողականությունը չե՞ք կապում Իրանի միջուկային ծրագրի վերաբերյալ առաջացած խնդրի հետ:
– Կարծում եմ՝ դա էլ են մեկնաբանները շատ չափազանցնում: Իհարկե, տարածաշրջանն ամբողջական է, եւ կողքին է այդ ամենը տեղի ունենում, բայց Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացն ինքնին, Իրանի խնդրի հետ չունի ոչ մի ուղիղ կապ: Ամեն դեպքում, ես ներկայիս համանախագահներից որեւէ մեկից երբեք չեմ լսել, որ այդ հարցն այնտեղ առաջացել է: Գուցե նրանք այժմ ինչ-որ բան պետք է քննարկեն, ես դա չեմ կարող նրանց փոխարեն ասել: Թեեւ, իհարկե, դատողություններ այդ հաշվով կարող են լինել, թե՝ ահա ինչ-որ մեկն ուզում է տեղակայել իր խաղաղարար ուժերը, որպեսզի հյուսիսից փակի Իրանը, այստեղ ստեղծի ինչ-որ «պլացդարմ», եւ այլն: Դե դրանք, մեղմ ասած, նույնիսկ վիճելի դատողություններ էլ չեն:
– Ձեր կարծիքով, կա՞ ճնշում բանակցող կողմերից մեկի՝ Հայաստանի կամ Ադրբեջանի վրա:
– Կարծես թե՝ ոչ: Ես համանախագահներից երբեք չեմ լսել, որ նրանք, այսպես ասած, ճնշում գործադրելու մտադրություն ունեն: Բայց ես կարծում եմ, որ պետք է լինի ճնշում միջազգային իրավունքի տրամաբանությամբ, փաստաթղթերով, նորմերով, օրենքներով: Ահա այդ ճնշումը պետք է կատարվի: Առաջին հերթին դա պետք է անի ԵԱՀԿ-ն, որը ստանձնել է խաղաղ կարգավորման առաքելությունը: Կարծում եմ՝ ԵԱՀԿ-ն այդ առաքելությունը ստանձնելու փաստով ինքնին պարտավոր է հակադարձել, ոչ միայն չհամաձայնել, այլեւ աշխույժ հակադարձել այն ամենին, ինչը խանգարում է այդ առաքելության կատարմանը: Լինի դա ռազմատենչ արշավը, ուժային ռեւանշի կոչը, շփման գծի միջադեպերը, որ հանգեցնում են զոհերի: Ինչո՞ւ է ԵԱՀԿ-ն դրան այդքան պասիվ արձագանքում, ես չգիտեմ: Կամ, օրինակ, տարածաշրջանում ծավալվող սպառազինության մրցավազքը: ԵԱՀԿ-ն կարո՞ղ է դրա հանդեպ անտարբեր լինել: Չեմ կարծում: Կարծում եմ` ԵԱՀԿ-ն պետք է արձագանքի այդ իրողությանը, եւ ոչ միայն այսպես դրական տոնայնությամբ, թե մենք խաղաղ կարգավորման կողմնակից ենք, թե, այո, ռազմական լուծումը հղի է մեծ կորուստներով: Պետք է հանդես բերել քաղաքացիական համարձակություն, եւ դատապարտել այդ իրերից որոշները: Բարոյական՝ միջազգային իրավունքի նորմերի վրա հենված ճնշումը, որը նախապես համաձայնեցված է, ես իրավացի եմ համարում: Բայց միայն՝ այդ սահմաններում:
– Իսկ ի՞նչ եք կարծում, կողմերը կհանգե՞ն ինչ-որ համաձայնության, առանց միջնորդների քաղաքական ճնշման:
– Այդ հարցին երեւի թե պետք է կողմերը պատասխանեն, ոչ թե ես: