– Այլեւս կոալիցիայից դուրս համարվող «Օրինաց երկիրը» հայտարարում է, թե տեղափոխվում է ընդդիմադիր դաշտ, իսկ ընդդիմադիրներն էլ հայտարարում են, թե «ապաշխարելուց հետո բոլորի մեղքերն էլ ներվում» են: Այսինքն` երեկվա իշխանության մաս կազմող ՕԵԿ-ը կարող է ապաշխարել ու համալրել ընդդիմության շարքերը: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նմանատիպ երեւույթներին:
– Նախ` ընդդիմադիր դաշտը սեփականաշնորհված չէ: Թեկուզ այն պատճառով, որ ինչպես իշխանությունն, այնպես էլ ընդդիմությունը պետք է փոփոխելի լինի: Կատարյալ սխեման այն է, որ ընդդիմությունը դառնում է իշխանություն, իշխանությունն` ընդդիմություն: Բայց եթե նույնիսկ փոփոխությունն այդքան կատարյալ չլինի, այլ` մասնակի, միեւնույն է` ընդդիմությունն էլ է փոփոխելի, իշխանությունն էլ: Բացի այդ, ընդդիմության կարգավիճակը տալիս են ոչ թե այդ դաշտում գտնվող մյուս կուսակցությունները, այլ` ժողովուրդը: Դա փակ ակումբ չէ, որտեղ նորամուտներին ընդունում են մյուսների համաձայնությամբ: Ժողովուրդն ինքը պետք է որեւէ կուսակցության, որեւէ գործչի ընդդիմադիր ճանաչի: Եթե ժողովուրդն «Օրինաց երկրին» ընդունի որպես ընդդիմություն, ապա դա է լինելու վճռորոշը: «Օրինաց երկրի» հետ կատարվող իրադարձությունների վերաբերյալ այս օրերի հաղորդագրությունները նման էին նրան, կարծես, քաղաքի հրապարակում էկզեկուցիա էր եղել եւ ականատեսները տեխնիկական մանրամասներով պատմում էին, թե ինչպես քառատվեց, կախաղան բարձրացվեց կամ գլխատվեց այն: Իրականում տեղի է ունեցել գործադիր իշխանության հաշվեհարդարն օրենսդիր իշխանության կամ օրենսդիր իշխանության քաղաքական որոշակի կուսակցության նկատմամբ: Այս իրադարձությունները եւ 1997թ. պետական հեղաշրջումը նույնպես, երբ «Հանրապետություն» խմբակցությունն ԱԺ-ում դեռ մեծամասնություն էր, ու կառավարությունն իրեն էր ենթարկվում, այդ կառավարությունն ապստամբություն բարձրացրեց: Այսինքն` գործադիր իշխանությունը դուրս ելավ իրեն ծնած օրենսդիր իշխանության դեմ: Սովորաբար այդպես լինում է, երբ զավակները խժռում են իրենց ծնողներին: Եվ 1998թ., եւ՛ 1999թ., եւ՛ 2006թ. այս իրադարձություններն ինձ համար նշանակալի են այն առումով, թե ինչ վիճակում է մեր քաղաքական միջավայրն առհասարակ: Փաստորեն, եւս մեկ նոր, իմ կարծիքով, լրիվ ավելորդ ապացույց, որ մենք ոչ ժողովրդավարական, ոչ իրավական պետություն ենք, որովհետեւ մեզանում չի գործում իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը: Ճակատագրի բերումով այնպես է ստացվել, որ քաղաքական միջավայրում` օրենսդիր դաշտում, ինչ-որ խլրտումներ, այնուամենայնիվ, կան: Դատական համակարգը լիովին ենթարկված է գործադիրին, եւ եթե այնտեղ լինում են փոքրիկ խռովություններ, ապա դրանք աննկատ են անցնում: Մեզ մոտ եւ օրենսդիր, եւ դատական համակարգը ձեւավորվում է գործադիրի կողմից:
– Իսկ կոալիցիայի հիմնական կողմը` Ռոբերտ Քոչարյանը, այս գործընթացներում որեւէ դերակատարում չունի՞:
– Հենց նա է կանգնած գործադիր իշխանության բուրգի գլխին: Այսպիսի համակարգերը դասագրքային սահմանումներ ունեն. սա կոչվում է` տոտալիտար համակարգ, ոչ իրավական, ոչ ժողովրդավարական պետություն: Հետեւաբար, ոչ չարախնդալու հիմք կա, ոչ էլ սպասելու, թե սրանից ով շատ կտուժի` անձնական համակրանքներին կամ հակակրանքներից ելնելով: Այն, ինչ կատարվեց «Օրինաց երկրի» հետ, մեր բոլորի դժբախտությունն է: Այսինքն` սա մեր քաղաքական միջավայրի ապականվածության արտահայտությունն է:
– Ասացիք, թե քաղաքական դաշտում եղած ընդդիմությունը չի որոշում, թե ով պետք է համալրի իրենց շարքերը, ով` ոչ: Իսկ այսօրվա ընդդիմությունը, որն ընդդիմություն է եղել նաեւ Արթուր Բաղդասարյանին ու իր կուսակցությանը, չպետք է ընդդիմանա՞ նաեւ նման երեւույթների դեմ, երբ խիստ իշխանամետ կուսակցությունը մի գիշերում հանկարծ նման հավակնություններ է ունենում ու հայտարարում` թե «իր տեղն ընդդիմությունն» է:
– Բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, քաղաքական լեքսիկոնում ամուսնական հավատարմության կամ նմանատիպ հասկացությունները չեն գործում: Օրինակներ չեմ ուզում բերել, բոլորն էլ գիտեն, որ դա շատ բնական գործընթաց է, որտեղ կարող է հանկարծ մի երեւույթ դառնալ իր իսկ հակադրությունը: Մի մոռացեք, որ հետագայում ամենամոլեռանդ քրիստոնյաներ եղան քրիստոնյաներին հալածողները, գանահարողները: Ոչ մի արգելք ես չեմ տեսնում: Ընդհակառակը` այդ խոսակցությունները կարող են նորից վկայել, որ ընդդիմության միջավայրում հարաբերությունները նույնպես ոչ դեմոկրատական են: Այո, կարող է մի քաղաքական ուժ ինչ-որ ժամանակ գտնվել մի ճամբարում, հետո` վերանայել իր դիրքորոշումն ու անցնել մի այլ ճամբար: Չերչիլը մի քանի անգամ կուսակցություն է փոխել:
– Բայց Ա. Բաղդասարյանին պետք է հիշեցնողներ լինե՞ն, թե ինքն ով է եղել:
– Այդ հարցերը տրվում են: Կարծում եմ, Ա. Բաղդասարյանն այնքան բանիմաց մարդ է, որ ռացիոնալ պատասխաններ կտա: Մենք պետք է անհատական բարոյականության կամ կենցաղային հարաբերությունները նկարագրող տերմիններից վեր կանգնենք: Խոսքը քաղաքականության մասին է: Հակառակը` պետք է ամեն կերպ աջակցել, որ «Օրինաց երկրի» հետ կատարվողն օգնի քաղաքական մթնոլորտի առողջացմանը: Երբ Ելցինը դարձավ դեմոկրատական Ռուսաստանի լիդերը, եւ կանգնեց դեմոկրատական Ռուսաստանի կողքին, ոչ ոք ամեն օր նրան չէր հիշեցնում այն մասին, որ նա եղել է քաղբյուրոյի անդամ եւ Մոսկվայի քաղկոմի առաջին քարտուղար: Կամ, երբ Գագիկ Հարությունյանն այսօր ղեկավարում է ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, կամ Ռոբերտ Քոչարյանը նախագահի պաշտոնն է զբաղեցնում, ոչ ոք նրանց չի հիշեցնում իրենց կուսակցական անցյալը կամ նրանց` ՀՀՇ-ին անդամությունը: Քաղաքականությունն ակտուալ, այդ պահի գործունեություն է: Իհարկե, անցյալը նշանակություն ունի, բայց դա ամենաորոշիչը չէ: Մենք պետք է ընտելանանք նրան, որ քաղաքական ուժերը կարող են փոխել իրենց ուղեգիծը: Կարեւոր է, որ նրանք վերանայեն իրենց սկզբունքը: Դա պետք է լինի հրապարակային, ոչ թե անդրկուլիսային: Բոլորն ուշադրություն են դարձնում նրան, որ գործարարներն են դիմում գրում ու դուրս գալիս ՕԵԿ-ից: Բայց սա արհամարհական վերաբերմունք է նախ եւ առաջ ընտրողի նկատմամբ: Որքան էլ կեղծվել են այդ ընտրությունները, նրանք, այնուամենայնիվ, ինչ-որ ձայներ ստացել են, ինչ-որ տարածաշրջան են ներկայացնում ու ինչ-որ տարիներ նույնականացվել են այս կուսակցության հետ: Եվ` առանց որեւէ հիմնավորման, ոչինչ չասելով` դուրս գալ այդ կուսակցությունից, նշանակում է` առաջին հերթին վիրավորանք, արգահատանք ընտրողի նկատմամբ: Ընտրողը պետք է իմանա, թե ինչ պատճառով է տեղի ունեցել այդ խզումը:
– Ձեր կարծիքով, կոալիցիայից դուրս գալու վերաբերյալ Ա. Բաղդասարյանի մատնանշած պատճառները հիմնավո՞ր են, թե՞ իսկապես ճիշտ էին իշխանամերձ աղբյուրների պնդումները, որ 2007թ. ԱԺ-ում որպես հիմնական ընդդիմություն հանդես է գալու ՕԵԿ-ը ու այս ողջ գործընթացը հենց այդ նպատակին հասնելու քայլերից մեկն է:
– Ես դավադրության տեսության կողմնակից չեմ: Իրական եւ ինքնաբուխ են այս բոլոր գործընթացները: Բացի այդ` այսօրվա Հայաստանի տիրակալները եւ՛ Ղարաբաղում, եւ՛ 1997թ. հետո Հայաստան գալուց հետո ցույց են տվել, թե ինչպես են վերաբերվում անհնազանդ խորհրդարանի, եւ ընդհանրապես իրենց հակառակորդների հետ: Այն, ինչ հիմա կատարվում է Հայաստանում` տեխնոլոգիաների, հնարների առումով իրականացվել է եւ՛ Ղարաբաղում, եւ՛ 1998թ. Հայաստանում: Վերջին իրադարձությունը հարված է պետականության ինստիտուտներից մեկին` ԱԺ-ին, եւ գործադիր իշխանությունը ցույց է տալիս, որ ԱԺ-ն ածանցյալ տեղ ունի մեր համակարգում: Այսինքն` որ նա գործադիր իշխանության կցորդն էր: Եթե հանկարծ որեւէ մեկը կցորդի համար գծված այդ շրջանակից ոտքը դուրս է դնում, ապա պատժվում է: Այնպես որ` սա պարզապես երեւակեց մեր քաղաքական մթնոլորտի վիճակը: Պետք է ասեմ, որ մեր քաղաքական կուսակցությունները գտնվում են բավականին խեղճ վիճակում: Դա վերաբերում է բոլորին` եւ՛ նախկին կառավարող կուսակցություններին, եւ՛ ներկա: Նաեւ ընդդիմադիր: Պարզվում է, որ դրանք դյուրաբեկ, խոցելի եւ անկայուն միավորներ են: Ի դեպ, այսօր ստեղծվող կուսակցությունները` չհասկանալով, իրենց հիմքում դնում են հենց այդ արատավոր պրակտիկան: Հայաստանում հենց այս պահին գոնե երկու ակնհայտ կուսակցությունների ձեւավորում է ընթանում: «Միավորում հանուն Հայաստանի» կուսակցության մասին ստացվող լրատվությունից մենք` քաղաքացիներս, ոչինչ չենք հասկանում: Չենք հասկանում` դա ի՞նչ կուսակցություն է, ի՞նչ են ուզում նրանք անել: Նախ` ի՞նչ էին ուզում անել որպես իշխանություն, որ չեն կարողացել, որ հիմա որոշել են կուսակցություն ստեղծել, եւ հետո` ի՞նչ են ուզում անել: Բայց հանկարծ իմանում ենք, որ նրանք Վանաձորում 16 գրասենյակ, ասենք, շտաբ, օֆիս են ստեղծել: Նույնը կարելի է ասել նաեւ «Բարգավաճ Հայաստանի» մասին: «Բարգավաճ Հայաստանը» Հայաստանի քաղաքական ուժերի հետ բանավեճի մեջ չի մտնում, ոչ մեկին ֆորումների, բանավեճի չի ուղարկում, եւ քաղաքացիներին դրանց միջոցով չի հնարավորություն տալիս առաջիկա ընտրություններում որոշելու, թե իրենց ձայնն ում են տալու: Նրանք ուղղակի ցույց են տալիս, որ իրենք ամենաառատաձեռն «սպոնսորներն» են: Ապագա ընտրությունների տեխնոլոգիաներն արդեն ուրվագծվում են:
– Ասել էիք, թե «Օրինաց երկրին» խժռեց այն նույն համակարգը, որը ստեղծել էր այն: Կարելի՞ է արդեն ասել, որ նորաստեղծ այս կուսակցությունները, որոնք այս համակարգի ծնունդ են` խժռվելու են հենց այս իշխանությունների կողմից:
– Ցանկացած պահի, քանի դեռ ռեժիմն ունի այդ ռեսուրսը, ուժը, թե՛ «Բարգավաճ Հայաստանը», թե՛ «Միավորում հանուն Հայաստանին» կես բառ անգամ նախանշված սահմաններից դուրս գան` նույն պատիժն են ստանալու: Անկասկած, որովհետեւ դա վարչախմբի ինքնապաշտպանման, նրա լինել-չլինելու հրամայականն է: Եթե, օրինակ, ՕԵԿ նախարարները դեմ գնային կառավարության որոշմանը, եւ դրվեր նրանց հրաժարականի հարցը` ճիշտ կլիներ: Գործադիր իշխանությունը պետք է լինի միասնական: Բայց ինչ վերաբերում է ԱԺ-ում այլ տեսակետ թույլ չտալուն, ապա դա անընդունելի է: Ընդ որում` Ա. Բաղդասարյանի կարծիքն արմատապես չէր տարբերվում իշխանության տեսակետից: Նա տեմպերի մեջ էր խոսում: