Կամ՝ «Քաղաքական գործիչն էլ է մարդ»,- հումորով ասում է պոետ-պատգամավոր Արմեն Աշոտյանը, ով վերջերս հրատարակության է հանձնել իր բանաստեղծությունների անդրանիկ ժողովածուն՝ «թՏսՏր» վերնագրով: Հրատարակության է պատրաստում նաեւ երկրորդ ժողովածուն:
– Պրն Աշոտյան, քանի որ ես մի անգամ բախտ եմ ունեցել ձեզ չճանաչելու, ինչը ձեզ շատ զարմացրեց, եկեք նախ ծանոթանանք:
– Անունս Արմեն է, ազգանունս` Աշոտյան…
– Ուրի՞շ: Չեք կարծում, չէ՞, որ ձեզ բոլորը պետք է ճանաչեն: Եկեք ներկայացնենք ձեզ:
– Իհարկե ոչ: Ես զարմացել էի, որովհետեւ լրագրողական աշխարհից նման հարց չէի սպասում: Քանի որ իմ քաղաքական գործունեության հետ կապված, նաեւ իմ մի քանի ելույթների շուրջ հասարակական բավականին մեծ քննարկումներ են ծավալվել, դրա համար ես այդ հարցից զարմացա:
– Լավ, ուրիշ ի՞նչ կարելի է ասել ձեր մասին՝ ոչ քաղաքական, եւ ոչ էլ լրագրողական դաշտի համար:
– Հայ մարդ, իր ակունքներով, ուղնուծուծով, իր դաստիարակությամբ՝ հայ մարդ: Սովորական հայ տղամարդ: Քաղաքական իմ այս գործունեությունը որեւէ ազդեցություն չունի մարդկային իմ կերպի վրա: Համենայնդեպս, ես ձգտում եմ, որ որեւէ դրոշմ չթողնի, որովհետեւ, որպես կանոն, քաղաքականությունը նեգատիվ փոփոխություններ կարող է բերել անձի կառուցվածքի եւ մտածելակերպի մեջ, առայժմ ինձ հաջողվում է դիմակայել: Դրա գաղտնիքն էլ կարող եմ բացել՝ ես նույնն եմ քաղաքականության մեջ եւ քաղաքականությունից դուրս: Իսկ եթե մարդը նույնն է եւ անկեղծ է, չի կարող խորապես կերպարանափոխվել: Բնականաբար քաղաքական գործունեությունը որոշակի սահմանափակումներ է բերում՝ սկսած խոսքի կառուցվածքից, հագուկապից, սակայն շփումներում երբեւէ ես սահմանափակում չեմ դրել՝ էլեկտրիկ ես, թե քաղաքական գործիչ՝ դա որեւէ բան չի նշանակում:
– Ձեր բանաստեղծությունների ժողովածուից դատելով՝ դուք բավականին էմոցիոնալ մարդ եք…
– Դա բնավորության խորքային գիծ է, տարիքին զուգընթաց էմոցիաներն ու պոռթկումները պակասում են եւ կրում են ավելի ուղղորդված, ավելի լարված բնույթ: Փիլիսոփաներից մեկն ասել է՝ ամենամեծ իշխանությունը սեփական անձի հանդեպ իշխանությունն է, այսինքն՝ որ դու կարողանում ես վերահսկել քո գործողությունները, զգացմունքները, պոռթկումները, կարողանում ես ինքդ քեզ տիրապետել եւ իշխել. դա աշխարհի ամենամեծ իշխանությունն է, որովհետեւ պատմությունը ցույց է տալիս, որ ամենակարող, ամենատիրակալ կայսրերն անգամ սեփական անձի վերահսկման խնդիր են ունեցել: Մարդը, ով ինքն իրեն կարող է կառավարել, կարող է նաեւ իր իշխանությունը տարածել այլ ոլորտների վրա: Ես կառավարելու այդ փորձն ունեմ:
– Ձեզ ներկայացնելիս առաջինը շեշտեցիք հայ լինելը, բայց ստեղծագործում եք ռուսերեն…
– Ասում են՝ եթե լավ է ասված, ի՞նչ տարբերություն՝ որ լեզվով է ասված: Ես մանկությունս ապրել եմ խորհրդային ժամանակահատվածում, այն ժամանակ, գիտեք, որ ռուսական կրթությունը պոպուլյար էր, կարծիք կար, որ ռուսական կրթությունն ավելի որակյալ է, բնականաբար այդպես էր, որովհետեւ խորհրդային համակարգը կրթական համակարգին ուղղված միջոցների զգալի մասը ռուսական կրթությանն էր հատկացնում: Ես մինչեւ ութերորդ դասարանը սովորել եմ Գոգոլի անվան ռուսական միջնակարգ դպրոցում, այսպես ասած՝ իմ բազային կրթությունը ռուսական է եղել, ես ռուսերենի միջոցով եմ ծանոթացել համաշխարհային գրականությանը: 9-10-րդում սովորեցի հայկական դպրոցում. այդ տարիները համընկան ազգային վերածննդի զարթոնքի հետ, եւ հայրս որոշեց, որ իր տղան պետք է հայկական կրթություն ստանա, եւ սխալն ուղղվեց՝ ես տեղափոխեցի հայկական դպրոց: Երկու տարի ես ինձ վրա բավականին աշխատեցի եւ կարողացա հայերենի իմացության մակարդակը շտկել: Ստեղծագործական լեզվի հետ կապված կուզենայի շեշտել, որ յուրաքանչյուր լեզու մի «ինստրումենտ» է, եւ որպեսզի կարողանաս համապատասխան հնչյուններ հանել, պետք է շատ լավ տիրապետես դրան: Ես ինքս դաշնամուր եմ նվագում, եւ երբեք ջութակ չեմ նվագի: Նույնը լեզվի հետ կապված. այս համարձակությունը ես ինձ թույլ եմ տվել ռուսերենով, հայոց լեզուն այս պարագայում ինձ համար Ստրադիվարիուսի ջութակ է, եւ ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում ու չեմ համարձակվում հայերենով ստեղծագործել: Թեեւ որոշ բաներ գրել եմ նաեւ հայերենով, բայց լայն հասարակությանը ներկայանալու համարձակություն հայերենով դեռ չունեմ: Քաղաքական ամբիոններից խոսելը, ելույթներ ունենալը մի բան է, բայց գրականությամբ զբաղվելը, այսինքն` հավակնել մշակութային արժեքային համակարգ ձեւավորել այդ լեզվով, կարծում եմ, ավելի լուրջ իմացություն է պահանջում:
– Մի քիչ կպատմե՞ք ձեր գրական ստեղծագործական աշխարհի մասին. իմ մտքով երբեք չէր անցնի, թե դուք կարող եք բանաստեղծություն գրել:
– Ինչո՞ւ…
– Եսիմ, գուցե թյո՞ւր պատկերացում ունեմ բանաստեղծություն գրողների, անգամ նրանց արտաքինի, հագուկապի, դեմքի արտահայտության մասին… Ձեզ ի՞նչն է մղում գրիչ վերցնել եւ ստեղծագործել:
– «Ստեղծագործել», «բանաստեղծություն» բառերը ես չեմ ուզում գործածել, որովհետեւ այդ հավակնությունը չունեմ՝ ստեղծագործություն անվանել այն ամենը, ինչ գրում եմ, թեեւ մասնագետների կարծիքով` վատ չի ստացվել ինձ մոտ: Համապատասխան մասնագետներ, գրականագետներ նայել են դրանք, եւ նրանց հորդորմամբ է, ի դեպ, այս գիրքը լույս տեսել: Իսկ ստեղծագործել սկսել եմ վաղուց, տարիների ընթացքում բավականին մեծ թվով բանաստեղծություններ էին կուտակվել, որոնք պատահաբար ընկան իմ ավագ ընկերներից մեկի ձեռքը, ով ընթերցելուց հետո ասաց՝ դու պարտավոր ես սրանք հրատարակել: Ես երկար ժամանակ համառում էի, բայց ընկերներս էլ պնդեցին, որ անպայման պետք է հրատարակել եւ նույնիսկ իրենց վրա վերցրեցին ֆինանսական ծախսերը: Այս գիրքը վաճառքի համար չէ, նեղ մտերմիկ, ընկերական շրջապատի համար է, ինձ ավելի լավ ճանաչելու համար է: Իսկ ինչ վերաբերում է գրողների մասին ընդունված այդ պատկերացումներին, դրանք բնական են, որովհետեւ հասարակական-քաղաքական գործունեությունը թույլ չի տալիս եւ քո առջեւ նման խնդիր չի դնում՝ բացահայտել քեզ որպես անձ՝ ամենախորքային իմաստներով: Այս իմաստով բնական է, որ այն մակերեսային ըմբռնումները՝ նկատի ունեմ քաղաքական-հասարակական հարթակի վրա իմ գործողությունները, չէին կարող որեւէ կերպ ասոցիացվել իմ ստեղծագործական ունակությունների կամ ցանկությունների հետ: Բայց մարդիկ, ովքեր ինձ վաղուց են ճանաչում, գիտեն, որ ես սրանով PR չեմ ցանկացել անել. սրանք իրականությանը համապատասխանող, կյանքի տարբեր էտապներին համապատասխանող բանաստեղծություններ են, եւ ես այս գրքով չեմ հավակնում մշակութային սանդղակի ինչ-որ նիշ զբաղեցնել: Անգամ ինձ առաջարկություն է եղել (քանի որ այս ժողովածուն սյուժետային որոշակի գիծ ունի եւ ընթերցողին որոշակի երկխոսության է հրավիրում) թատերական ներկայացում անել այս գրքի մոտիվներով, սակայն ես մերժել եմ:
– Ո՞ւմ կողմից է եղել առաջարկը:
– Բժշկական համալսարանը թատերական խումբ ունի՝ նրանք ցանկացան, համալսարանի համապատասխան ամբիոնից էլ էին պնդում… Ես չեմ ցանկանում, որովհետեւ ավելորդ աղմուկ չեմ ուզում, առանց այդ էլ՝ զոռով եմ համաձայնել սրա տպագրությանը: Սակայն կուզենայի իմ խորին շնորհակալությունը հայտնել այն մարդկանց, ովքեր ինձ օգնել են, խմբագրել են այս գիրքը՝ Գ. Հարությունյանին, Մ. Ակոպովային եւ Ժասմինա Վարտանովային:
– Ձեր բանաստեղծություններից մեկում այսպիսի տրամադրություն կար՝ ատում եք աշխարհը, մարդկանց չեք վստահում, նրանց ոչ թե եղբայր, այլ վամպիր եք դիտարկում…
– Այդ բանաստեղծությունը վաղուց է գրվել, երեւի 17-18 տարեկանում…
– Տարեթվերն ինչո՞ւ չեք նշել՝ որպեսզի իմանայինք՝ ով եք եղել հեղափոխությունից առաջ եւ հետո…
– Չեմ ցանկացել նշել: Ես չեմ փոխվել, իմ բնագծի մեջ ես փոփոխություններ ապրում եմ, սակայն երբեք չեմ շեղվում ոչ աջ, ոչ ձախ… Ժողովածուն կազմելիս ընտրվել են բանաստեղծություններ, որոնք ոչ թե իմ կյանքի տվյալ էտապում են արդիական եղել, այլեւ ամբողջության մեջ են շարունակական:
– Այսինքն՝ աշխարհի հանդեպ նման հոռետեսական տրամադրությունը ձեր մեջ շարունակո՞ւմ է ապրել:
– Այո, միանշանակ: Այն ժամանակ երբ ես գրել եմ այդ տողերը, մտքովս էլ չէր անցնում, որ ես երբեւէ քաղաքականությամբ կզբաղվեմ, առավել եւս՝ պատգամավոր կլինեմ, հետեւաբար, ինչ որ գրվել է, գրվել է միանգամայն անկեղծ: Մանավանդ, որ գրում էի ինքս ինձ համար միայն՝ բացառությամբ մի քանի բանաստեղծությունների, որոնք գրվել են մորս եւ մի քանի սիրած աղջիկների համար…
– Ո՞նց, միանգամից մի քանի՞… Բա ձեր կինը չի՞ խանդում…
– Դե, քանի որ այստեղ ավելի քան տասը տարվա ընթացքում գրված բանաստեղծություններ են հավաքված, բնականաբար, այդ տարիների ընթացքում անձնական հարաբերություններ են եղել, որոնք շարունակական բնույթ չեն կրել…
– Բայց դուք ամուսնությունից հետո եք, փաստորեն, տպագրել այս ժողովածուն…
– Օգտվելով առիթից՝ կնոջս էլ կուզենայի շնորհակալություն հայտնել, որ նա ըմբռնումով է մոտեցել մինչեւ ինքը եղած իմ տարբեր հրապուրանքներին եւ արկածներին: Կարող եմ ավելացնել նաեւ, որ արդեն պատրաստ է եւ շուտով լույս կտեսնի իմ տեքստերի հիման վրա գրված 10 երգերի ձայներիզը՝ էստրադային հայ աստղերի կատարմամբ՝ Տիգրան Պետրոսյանը, Վարդուհի Վարդանյանը, Անչոկը, Աննա Արմենակյանը, Շիկերը, Արա Մարտիրոսյանը, Գոգան եւ այլք: Այդ երգերը մի քանի անգամ հնչել են հեռուստաէկրաններից տարբեր համերգների ժամանակ, եւ ասում են, որ 2-3 երգ շատ հաջողված են, անգամ հիթ դառնալու հավակնություն ունեն…
– Փաստորեն քաղաքականությունից դուրս հասցնում եք նաեւ ստեղծագործական աշխատանքով զբաղվել: Էդ որ ասում են մուսա` ճի՞շտ բան է դա, ինչպե՞ս եք «կարգավորում» ձեր հարաբերություններն այդ մուսայի հետ…
– Դա օրվա ժամանակացույցի մեջ չի մտնում: Շատ հաճախ բանաստեղծությունները եկել են օրվա ընթացքում… Առհասարակ որտեղի՞ց է այդ ժայթքումը. ներքին էներգիա է կուտակվում՝ հոգսերից, տառապանքից, մտահոգություններից, կախվածությունից եւ այլն. երբ քո մարմնից դուրս եւ ներս կա պոտենցիալների տարբերություն, եւ այդ տարբերությունը շատ է մեծանում, անպայման պարպում է պետք, պարպման միջոցով ինչ-որ ստեղծագործական ալիք է գալիս… Այդ պահերին շատ հաճախ անձեռոցիկների վրա եմ սկսել գրել, կամ մտքիս մեջ եմ գրել, հաճախ նաեւ` հեռախոսի մեջ…
– Քաղաքական դաշտում ստեղծագործող այլ գործիչներ էլ կան, չէ՞, միմյանց հետ առանձնահատուկ շփում չի՞ լինում…
– Այո, ինձ համար հաճելի բացահայտում էր, որ իմ քաղաքական գործընկերներից Թաթուլ Մանասերյանն էլ է ստեղծագործում, եւ մենք անցյալ տարի փոխանակեցինք մեր ստեղծագործություններն ու կարդացինք…
– Ստեղծագործական նախանձ չի՞ առաջանում՝ ով է ավելի լավ գրում, ով՝ վատ…
– Բացարձա՛կ: Թեպետ մենք քաղաքական տարբեր հայացքներ ունենք, բայց ինձ համար միշտ էլ հետաքրքիր է խոսել պրն Մանասերյանի հետ:
– Ժամանակակից հայ գրականությանը հետեւո՞ւմ եք:
– Ավելի շատ դասական գրականություն եմ կարդում: Ժամանակ առ ժամանակ ներքին անհրաժեշտություն է լինում գրականության միջոցով ինքնամաքրվելու, այդ իմաստով դասականները միշտ արդիական են:
– Ժամանակին կարծեմ դուք հանդես եկաք ԱԺ-ում աղոթատեղի կառուցելու նախաձեռնությամբ…
– Այո, դրա հետ կապված բավականին լայն քննարկումներ տեղի ունեցան՝ եւ կողմ, եւ դեմ, բայց ինձ համար հաճելի էր, որ խնդիրը կարեւորվեց: Թեեւ լրատվամիջոցներից շատերը խնդիրը պրիմիտիվացրին, վուլգարացրին՝ թե ԱԺ պատգամավորները մեղքեր կգործեն եւ կգնան այդ մատուռում թողություն կխնդրեն, մինչդեռ իրականում խնդիրն այլ հարթության մեջ էր դրված՝ եւ սահմանադրությամբ, եւ օրենսդրական ակտերով Առաքելական եկեղեցին մեզանում ընդունված է որպես ազգային եկեղեցի, ԱԺ-ն պարտավոր է իր տարածքում ունենալ ազգային եկեղեցու բջիջը՝ ոչ թե կոնկրետ մարդկանց մեղքերի քավության համար, այլ որովհետեւ բնական է, որ յուրաքանչյուր անձ հոգեւոր կյանքի պահանջ ունի:
– Ձեր բանաստեղծություններից մեկի մեջ կրկնվում է «Դեվոչկա. Դեվուշկա. Ժենսչինա» տողը. սա ի՞նչ է՝ երեւույթի հակասությո՞ւն, թե՞ ֆիզիոլոգիական տրամաբանական շարունակություն…
– Կերպարանափոխությունների շղթան է, որ ես տեսել եմ: Բնականաբար դա անձնական մեկնաբանություն է ավելի շատ: Դրանք զարգացման էտապներ են՝ իրար հաջորդող եւ իրար պայմանավորող, այսինքն՝ հակառակ շղթան չէր կարող լինել…
– «Գդե մոյա դորոգա, գդե մոյա տրոպա» բանաստեղծությունը ե՞րբ եք գրել: Հարցը շարունակո՞ւմ է ձեզ հուզել…
– Գրվել է կարծեմ 24 տարեկանում: Բնականաբար, շարունակում է հուզել: Ինչպես Պետրոս Առաքյալին՝ երբ նրա առաջ հարց էր ծառացել՝ գնալ շարունակե՞լ քարոզել, թե՞ մնալ եւ պատիժ կրել, այդ ժամանակ նրա ճանապարհին հայտնվում է Քրիստոսը եւ հարց է տալիս, չէ՞, «Յո՞ երթաս», որից հետո Պետրոսը վերադարձավ իր պատիժը մինչեւ վերջ կրելու: Այդ հարցը, կարծում եմ, արդիական է մնում բոլոր տարիքներում, նույնիսկ ամենատարեց եւ իրենց կյանքի լավագույն տարիներն ապրած մարդկանց մոտ:
– Գերխնդիր ունե՞ք ձեր այդ ճանապարհին:
– Ես գերցանկություններ ունեմ, կարծում եմ, շատերի մոտ են այդ ցանկությունները համընկնում՝ ընտանեկան երջանկություն, Հայրենիքի բարգավաճում…
– Ի՞նչ է Հայրենիքը…
– Շատ բարդ բան է… Հայրենիքը սկսվում է տան շեմից, թաղից: Թաղը դա փոքր Հայրենիք հասկացությունն է. եթե մարդը չի սիրում իր թաղը, իր փողոցը, իր փողոցի ծառը, նա չի կարող սիրել Հայրենիքն առհասարակ… Հայրենիքը դա հոգեւոր հասկացություն է, աշխարհագրական հասկացություն չէ: Ինչպես Նժդեհն է ասել՝ երկիրը դա Հայրենիքի աշխարհագրական զրահն է ընդամենը: Հայրենիքը դա այդ հողի վրա ստեղծված հոգեւոր ու մշակութային արժեքների համակեցությունն է, այն ամենը, ինչը քեզ կապում է ինձ, կապում է Նոյ նահապետի հետ…
– Դուք սիրվա՞ծ գործիչ եք՝ ձեր կարծիքով:
– Ես սիրված եմ իմ ընտանիքում, սիրված եմ իմ ընկերների կողմից, որոշակի համակրողներ ունեմ նաեւ հասարակական-քաղաքական գործունեության հետ կապված: Սակայն այդ վերջինը բավականին երկերես շքանշան է, որովհետեւ այդ դաշտում հնարավոր չէ, որ բոլորը քեզ սիրեն, եւ հնարավոր չէ, որ բոլորը քեզ ատեն. ինձ համար ամենավտանգավորն անտարբերությունն է:
– Փաստորեն ձեր բանաստեղծությունների ժողովածուն ուղղված է միայն նեղ շրջանակի, չի վաճառվում, եւ ով որ չգիտի՝ չի էլ իմանալու…
– Այո, եթե ինչ-որ մեկն էլ պատահաբար իմանում է, ինչպես օրինակ դուք եք իմացել, եւ դա հետաքրքրում է նրան, ես սիրով նվիրում եմ, հետո մյուս օրը զանգում հարցնում եմ՝ կարդացե՞լ է եւ ի՞նչ կարծիք ունի…
– Իսկ կարո՞ղ է պատահել, որ մի օր որոշեք ավելի լուրջ զբաղվել գրականությամբ, Գրողների միության անդամ դառնաք…
– Բնականաբար ոչ: Չեմ կարծում, որ իմ կյանքում կլինի այնպիսի մի էտապ, որ ես ինձ ամբողջությամբ նվիրեմ գրականությանը, սա իմ ներքինի, իմ անձի համար է միայն…