Իտալացի մի աղջիկ, որի կյանքը փրկել էր ոսկրածուծի դոնոր Վահե Վարդանյանը, վերջինիս ուղարկել էր մի հուշամեդալ, իր նկարած նկարները եւ մի նամակ, որում գրված էր. «Սիրելի՛ անծանոթ տղա, սկզբում դու միայն հույս էիր, այժմ` հրաշալի իրականություն: Մենք երբեք չենք մոռանա այն, ինչ դու արեցիր մեզ համար: Շնորհակալություն: Դու հավերժ կմնաս մեր սրտերում: Մենք մտովի գրկում ենք քեզ` հուսալով, որ մի օր դա կանենք մեր սեփական ձեռքերով: Այս փոքրիկ ընծան միայն նրա համար է, որ դու մեզ հիշես: Մենք քեզ ուրախ կյանք ենք մաղթում: Մի հայրիկ, մի մայրիկ եւ մի փոքրիկ աղջիկ»:
«Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստր» բարեգործական հիմնադրամն իր գործունեությունը սկսել է արյան հիվանդությամբ տառապող հիվանդներին բուժվելու հնարավորություն տալու նպատակով: Ռեեստրի ստեղծումը պայմանավորված է եղել այն հանգամանքով, որ հայերն ունեն յուրահատուկ գենետիկ բաղադրություն եւ հաճախ չեն կարող օգտվել օտարազգի դոնորների արյան փոխներարկումից: Առաջին դոնորը` ՀՀ առաջին տիկին Բելլա Քոչարյանը, գրանցվել է 2001թ. հունվարի 8-ին: Ռեեստրն այժմ ունի 10 հազար դոնոր Հայաստանից եւ Սփյուռքից: Թեեւ ռեեստրի բոլոր դոնորները հայ են, սակայն հիվանդները նաեւ օտարազգիներ են, քանի որ ռեեստրն աշխատում է միջազգային ցանցի հետ: Ռեեստրի նախագահ դոկտոր Ֆրիդա Ջորդանի հավաստմամբ` արդեն իրականացվել է 6 փոխպատվաստում: 400 հիվանդի համար արդեն գտնվել են 300 դոնորներ: Ռեեստրում գործող եւ տարածաշրջանում միակը հանդիսացող նման լաբորատորիայի պատասխանատու Արմինե Հյուսյանը մեզ ներկայացրեց դոնորների գրանցման կարգը: Սկզբում դոնորը լրացնում է հարցաթերթիկ, որտեղ նշվում են նրա անձնական տվյալները եւ առողջական վիճակը, այնուհետեւ նա տալիս է 4-5 մլ արյուն: «Դոնորի արյունից անջատում ենք ԴՆԹ-ն, իսկ հետո հատուկ մեթոդով, որը կոչվում է պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա, կարողանում ենք հայտնաբերել հյուսվածքային համատեղելիության անտիգենները: Վերջնական արդյունքները մուտքագրում ենք համակարգչային տվյալների բազա»,- ասում է Ա. Հյուսյանը: Նույն հետազոտությունները կատարվում են նաեւ հիվանդի համար, ինչի շնորհիվ վերջինիս եւ դոնորի արյունները դառնում են համադրելի: Սակայն այս գործունեությունը շատ թանկ է: Ամեն մի նման թեստն արժե մոտ 150 դոլար: «Ֆինանսներ հավաքելու նպատակով տարվա ընթացքում առնվազն 2 մեծ միջոցառումներ ենք իրականացնում Հայաստանում եւ Լոս-Անջելեսում: Երկու անգամ օգնություն ենք ստացել Լինսի հիմնադրամից, իսկ «Գլենդել մեմորիալ» հիվանդանոցն առաջին օրվանից օժանդակել է մեզ»,- ասում է Ֆ. Ջորդանը:
Ռեեստրը նպատակ ունի Հայաստանում հիմնել ցողունային բջիջների հավաքագրման եւ հիվանդներին ներարկման, այն է` փոխպատվաստման կենտրոն: «Շատ կուզենայինք, որ դրանով զբաղվեր ՀՀ Առողջապահության նախարարությունը, բայց վերջինիս գերապատվություններն այժմ այլ են: Կենտրոնի կարիքը Հայաստանում շատ է զգացվում, քանի որ արյան հիվանդությամբ տառապող հայերը ստիպված են հսկայական գումարներ ծախսել արտասահմանում բուժվելու համար: Կենտրոնի համար մենք ունենք համապատասխան մասնագետներ, որոնք վերապատրաստվել են Գերմանիայում, մնում է` սարքավորումները ձեռք բերենք, ինչը հսկայական ծախսերի հետ է կապված»,- հավաստիացնում է Ֆ. Ջորդանը: Փոխպատվաստումները իրականացվում են 2 ձեւով` դասական եւ նոր: Առաջինի դեպքում ոսկրածուծը վերցվում է դոնորի փափուկ կողոսկրից` ընդհանուր անզգայացմամբ: Վերցվում է այնպիսի քանակությամբ, որպեսզի դոնորը կարողանա 1-2 շաբաթվա ընթացքում այն վերականգնել: Նոր ձեւով դոնորին 2-3 օր ներարկում են համապատասխան բաղադրություն, որն արագացնում է ցողունային բջիջների ստեղծումը: Երկու դեպքում էլ դոնորի առողջությանը վտանգ չի սպառնում: Միայն առաջին դեպքում առկա է անզգայացման բացասական ազդեցությունը, իսկ երկրորդ դեպքում դոնորը ձանձրանում է, քանի որ գործընթացը 2-3 ժամ է տեւում: Տարբեր հիվանդությունների հետազոտման նպատակով ռեեստրը դոնորների արյան հետազոտություններ չի իրականացնում, քանի որ դա շատ ծախսատար գործընթաց է: Միայն այն ժամանակ, երբ դոնորի արյունը համընկնում է հիվանդինի հետ, փոխպատվաստումից առաջ ամբողջությամբ ռեեստրի հաշվին կատարվում են արյան տարբեր հետազոտություններ: Դոնորից հիվանդին որեւէ հիվանդության փոխանցման ռիսկը բացակայում է:
Փոխպատվաստման հետ կապված` դոնորն ընդհանրապես գումար չի ծախսում. բոլոր ծախսերը հոգում է ռեեստրը, ընդհուպ` մինչեւ արտասահմանում մնալը եւ դոնորի հանգիստն ապահովելը: «Մեր դոնորները, որոնք արդեն կյանքեր են փրկել, տարբեր ձեւերով հերոսացվել են: Ինչ վերաբերում է հիվանդներին, ապա թեեւ նրանք շատ երախտապարտ են իրենց փրկիչներին ու մեծ ցանկություն ունեն նրանց հետ ծանոթանալ, այնուամենայնիվ միջազգային կանոնների համաձայն` նրանց անձը միմյանց համար գաղտնիք է պահվում: Միայն մի քանի տարի անց, երբ ամեն ինչ լավ է ավարտվում, մենք նրանց հնարավորություն ենք տալիս հանդիպել»,- ասում է Ֆ. Ջորդանը: