– Ձեր պնդումներին զուգահեռ, թե ընդդիմությունը երբեք այսքան միասնական չի եղել, որքան այսօր, բոլորովին հակառակ գործընթացներ են տեղի ունենում: ՀԺԿ-ն հրաժարվում է մասնակցել առաջիկա հանրահավաքներին եւ մաս կազմել ստեղծվելիք «Հայաստան» կոմիտեին: Ինչո՞վ եք բացատրում այս հակասությունները:
– Որեւէ հակասություն չկա մեր հայտարարությունների մեջ: Միասնականության մասին մեր հայտարարություններն անելիս օրինակ էր բերվում ՀԿԿ-ից մինչեւ ՀՀՇ պայքարին միանալու փաստը: Այդ թվում` նաեւ «Ազգային Միաբանությունը», որը չմասնակցեց ո՛չ նոյեմբերի 25-ի ակցիային, ո՛չ էլ դրանից հետո եղած հանրահավաքներին: Ընդդիմության միասնականությունը մեկ խնդրի` հանրաքվեն բոյկոտելու շուրջ էր: Այս առումով, որեւէ մեկը չի կարող պնդել, թե ընդդիմությունը միասնական չի եղել: Որեւէ ընտրության ժամանակ Հայաստանում նման միասնականություն չի եղել: Ես ի սկզբանե հայտարարել էի, որ կոալիցիոն գործընկերներ, դուք էլ եք ժողովրդավարությունից խոսում, մենք էլ: Եկեք հենց սկզբից միասին ապահովենք արդար քարոզարշավ, մենք մեր «ոչ»-ը քարոզենք, դուք` ձեր «այո»-ն, ունենանք հավասար պայմաններով շտաբներ, հավասարապես օգտվենք լրատվամիջոցներից, գնանք հանրաքվեի ու արդար պայմաններում հաշվենք քվեաթերթիկները: Եթե «այո»-ն հաղթանակի, մենք ստիպված կլինենք հետեւություններ անել: Հակառակ դեպքում, ասել եմ, դուք ժողովրդավարությունից մի՛ խոսեք, դուք խաբում եք ժողովրդին եւ ժողովրդավարության անվան տակ վարկաբեկում եք ժողովրդավարությունը` դրսի համար իմիտացիա ստեղծելով: Ընդդիմության զգալի մասը հակված էր նրան, որ միեւնույն է` իշխանությունները կեղծելու են, եւ դա էր պատճառը, որ մենք որոշեցինք բոյկոտել այն եւ ամբողջ դաշտը թողնել իշխանությանը: Ասացինք` դատարանները, Դատախազությունն ու Ոստիկանությունը ձերն են, եթե չեք կարողացել ապահովել արդար քարոզչություն, ապա ինքներդ ապահովեք արդար քվեարկությունը: Սա լուրջ եւ ուժեղ տակտիկական քայլ էր, ու իշխանությունը կանգնեց փաստի առաջ: Եվ դա էր պատճառը, որ ԽՍՀՄ նախկին տարածքում որեւէ ընտրություն երբեք այսքան կասկածի ու ծիծաղի առարկա չի դարձել, որքան այս հանրաքվեն: Բայց ես երբեք չեմ լսել, որ «Ազգային Միաբանությունը» հայտարարեր, թե ինքն ինչ է անելու, եթե հանրաքվեն կեղծեն: Միայն հայտարարությունը բավարար չէ: Այս առումով, իհարկե, ընդդիմադիր տարբեր կուսակցությունների մոտեցումները, ներառյալ` ՀԿԿ-ի, հիմա էլ` ՀԺԿ-ի, տարբերվում են մեր մոտեցումներից: Ժամանակից շուտ է հեղափոխությունը թաղելը, եւ, ցավում եմ, որ այսօր նման տեսակետներ կան: Իսկ ընդհանրապես հնարավոր չէ թաղել հեղափոխությունները, որոնք երբեք կոնկրետ մեկ պատճառով տեղի չեն ունենում: Իսկ հանրաքվեն ավելացրեց եղած պատճառները: Ժողովուրդը չի մոռացել, թե ինչպես էին այս իշխանություններն «ԱրմենՏելի» գործարքը համարում լավագույնը, որի դեմ հենց իրենք են այսօր պայքարում: Չի մոռացել նաեւ, թե ինչպես այս իշխանությունների օրոք «Հոկտեմբերի 27»-ի դատավարությունը վերածվեց խեղկատակության: Ժողովուրդը չի մոռացել, թե ինչպես են իրենք այս երկրի նախագահի առաջարկով «Գույք` պարտքի դիմաց» բանաձեւը կիրառում: Իսկ դա, ինչպես նաեւ` 2003թ. երկու ընտրությունները, ապրիլի 12-ն ու հանրաքվեն, ժողովուրդը համարում է դավաճանություն սեփական երկրի եւ ունեցվածքի հանդեպ: Այս ամենի դեմ պայքարելու համար, այո, պետք է օգտվել քաղաքականության բոլոր մեթոդներից, որոնց մեջ մտնում են թե՛ հանրահավաքները, թե՛ նստացույցերը, թե՛ հացադուլը, թե՛ հարեւան երկրների հետ աշխատանքը: Մեկով հնարավոր չէ հաղթանակի հասնել:
– Նույն տրամաբանությամբ ժողովրդի հանդեպ դավաճանություն չէ՞ նաեւ «Արդարություն» դաշինքի առաջնորդ Ստեփան Դեմիրճյանի հայտարարությունը, թե` ընդդիմությունը պայքարը շարունակելու իր որոշման մեջ վճռական է, եւ այն պսակվելու է հաղթանակով, ու հրաժարվում է մասնակցել առաջիկա հանրահավաքներին:
– Ես շա՜տ հեռու եմ Ս. Դեմիրճյանին դավաճան համարելու մտքից: Իհարկե, դա այդպես չէ: ՀԺԿ-ն իր հիմնական գործունեությունը սկսել է 2003թ.` կայացնելով քաղաքական որոշումներ: Իսկ թե որքանով են նրանց կայացրած որոշումներն ավելացրել կամ նվազեցրել ՀԺԿ-ի դիրքերը, ՀԺԿ-ի եւ հասարակության գնահատման խնդիրն է: Ես իսկապես համարում եմ, որ ժողովրդավարությունն ամենամեծ արժեքն է, եւ գտնում եմ, որ այն քաղաքական գործիչները, ովքեր այսօր մտածում են, թե քանի որ հանրահավաքներին քիչ մարդ է գալիս, ու իրենք չպետք է մասնակցեն, որեւէ տրամաբանություն ունի: Կոնկրետ ես այն մարդկանցից եմ, ով երբեք չի խուսափում մեծաքանակ կամ փոքրաքանակ հանրահավաքներից: Ես պատրաստ եմ եւ կարող եմ նույն ոգեւորությամբ ելույթներ ունենալ թե 10, թե 100 եւ թե 100.000 մարդու առաջ: Այլ հարց է, որ պետք է հետեւություններ անել դրանից: Եթե իրենք մտածում են ու նման հետեւություն են անում, ես չեմ մեղադրում եւ, կարծում եմ, իրենք էլ ինձ չպետք է մեղադրեն նման հետեւություն անելու համար: Ես վստահ եմ, որ Հայաստանը նման իրավիճակից դուրս բերելու միակ ելքը հեղափոխությունն է, որը պետք է անել բոլոր ոլորտներում: Ընդհուպ` թատրոններում, որտեղ դերասանների մեծ մասն անգույն ու անտաղանդ մարդիկ են` իրենց անտաղանդ ներկայացումներով: Ամեն ինչ չափից ավելի մոխրագույն է դարձել, մեդալներ ստացող ու անհեթեթ տեսակետներ արտահայտող նույն հոգնած դեմքերն են ամենուր: Իսկապես ակնհայտ է այսօր, որ թե՛ ընդդիմադիր, թե՛ իշխանության ճամբարում տեղի են ունենում վերադասավորումներ, եւ վստահեցնում եմ` այն ճամբարը, որը կոնկրետ վերադասավորումներ կանի ու ապագա Հայաստանի մասին իր մոտեցումներով ավելի արագ հանդես կգա հասարակության առջեւ, նա էլ հաղթելու է:
– Ասում են` ընդդիմությունից ով ընդգրկվում է ԵԽ ԽՎ պատվիրակության կազմում ու Ստրասբուրգ մեկնելու հնարավորություն է ստանում, անմիջապես փոխում է իր քաղաքական ռազմավարությունը: Ընդդիմությունը նման մեղադրանքներ հասցեագրեց Շ. Քոչարյանին, որը հրաժարվեց մասնակցել հանրաքվեի քարոզարշավին, նույնը կարելի՞ է ասել Ս. Դեմիրճյանի մասին, որը նման հնարավորություն ստանալուց հետո այլեւս աննպատակահարմար է համարում առաջիկա հանրահավաքները:
– Կարծում եմ, քաղաքական գործիչների մեծ մասը փորձում է նաեւ արտաքին քաղաքական դիվիդենտներ հավաքել: Բայց ես անձամբ հակված եմ նրան, որ նախ դիվիդենտներ է պետք հավաքել երկրի ներսում, հետո` դրսում: Սակայն տարօրինակ որեւէ բան չեմ տեսնում, եթե ՀԺԿ-ն այսօր ցանկություն ունի եվրոպական աջակցություն ունենալ, իր նախագահ Ս. Դեմիրճյանի ջանքերով: Ինչ վերաբերում է Շ. Քոչարյանի աշխատանքին, ապա ես ԵԽ-ում իր լավ կամ վատ աշխատանքի առումով գնահատական չեմ կարող տալ, որովհետեւ անտեղյակ եմ այդ կառույցում մեր պատվիրակության գործունեությունից: Բայց այն, որ Շ. Քոչարյանի մոտեցումները, ընդդիմության ներկայացրած թե՛ սահմանադրական փոփոխությունների առաջարկի, թե՛ ցուցակների առումով, շատ նման էին իշխանական բուրգի առաջարկներին, միայն ես չէ, որ ասում եմ: Հավանաբար, սա է պատճառը, որ ժողովուրդը սկսում է ուշադրություն դարձնել, թե ընդդիմադիր որ գործիչն ինչ տեսակետ է արտահայտում, որը նման է իշանությունների տեսակետներին: Դրանք արդեն չեն զարմացնում, որովհետեւ այդ տեսակետներն արդեն լսել եմ ու դրանց պատասխաններն ունեմ: Ինձ համար տարբերություն չկա այլեւս` Շ. Քոչարյա՞նն է պատասխանում այդ հարցին, թե՞ Գառնիկ Իսագուլյանը:
– Իսկ նմանություն չե՞ք տեսնում հանրահավաքները դադարեցնելու մասին ընդդիմադիր գործիչների հայտարարությունների եւ իշխանությունների միջեւ:
– Կարծում եմ, ՀԺԿ-ն եվրոպական կառույցների հետ աշխատելու, կուսակցության դեմքը պահելու եւ 2007թ. ընտրություններին մասնակցելու նոր մարտավարություն է որդեգրում: Թե՛ ՀԺԿ-ի, թե՛ «Ազգային Միաբանության» մոտեցումներից սա է երեւում: «Հանրապետությունը» չի ընդունում այդ մարտավարությունը: Հանրաքվեն ապացուցեց, որ ընտրությունների միջոցով, էվոլյուցիոն ճանապարհով անհնարին է որեւէ բան փոխել: Բացի այս, եթե հանրաքվեի դեպքում դու չվստահեցիր ու քո անդամներին հետ կանչեցիր հանձնաժողովներից, բոյկոտեցիր այն, ապա նույնը պետք է անես նաեւ 2007թ.: Այսինքն` դու պետք է ամեն ինչ անես, որ 2007-ին դե-ֆակտո երկրի տերն իշխանությունները չլինեն:
– Հնարավո՞ր է` «Հանրապետությունը» վերանայի իր մասնակցությունը դաշինքի կազմում:
– Իհարկե, ես երբեք որեւէ բան չեմ բացառել: Ժամանակներն ու գործընթացները ցույց կտան: Ես հեղափոխությանն այլընտրանք չեմ տեսնում, եւ պատրաստ եմ այս հարցով բանավիճել ցանկացած քաղաքական գործչի հետ` ընդդիմադիր թե իշխանամետ: Էվոլյուցիոն ճանապարհ Հայաստանում չկա, թեկուզ այն պատճառով, որ ես չեմ հավատում Դարվինին: Հայաստանում միայն հեղափոխական իրավիճակ կա այս վիճակից դուրս գալու համար: Այսօր շատ ակտիվ պայքարում են անկուսակցականները, եւ եթե նրանք տեսնեն, որ հեղափոխությունից հետո այս իշխանությունը փոխվելու է դաշնակ-հանրապետական-օրինացից «Ազգային Միաբանությունով», ՀԺԿ-ով կամ «Հանրապետությունով», որտեղ իրենք էլի տեղ չեն ունենալու, չեն մասնակցի այս գործընթացներին: Եվ սա էր կոմիտե ստեղծելու գաղափարի պատճառը: Յուրաքանչյուր քաղաքացի իրեն պետք է տեսնի ապագա Հայաստանում:
– Մտավախություն չունե՞ք, որ այս գործընթացներից կամաց-կամաց ինչ-ինչ պատճառաբանություններով դուրս կգան նաեւ ընդդիմադիր մյուս ուժերը ու դուք հեղափոխության պահանջով մենակ կմնաք հարթակի վրա:
– Կա գլոբալ խնդիր, որն ավելին է, քան հեղափոխությունը, որը յուրաքանչյուր մարդու Աստծո տված ներքին զգացողությունն է: Համոզված եմ, որ մեկ-երկու տարի հետո քաղաքական գործիչների մի զգալի մաս իր երեխաներին փորձելու է բացատրել, թե ինչու ինքն այս շրջանում ոչինչ չէր անում, եւ փորձելու է արդարանալ, թե երկիրն էր այդպիսին, ու կար վախի մթնոլորտ: Ես պատրաստ եմ վճարել ամենաթանկը, միայն թե լինեմ ազատ մարդ ու ասեմ իմ տեսակետները, անեմ այն, ինչ ճիշտ եմ համարում, որպեսզի հետո չարդարանամ: Նման ժամանակներ յուրաքանչյուր պետություն իր պատմության մեջ ունեցել է: Այնպես որ` ես բացարձակապես չեմ վախենում մենակ մնալուց եւ միանշանակ համոզված եմ, որ երբեք մենակ չեմ մնալու: Ինչ ուզում է լինի, լինելու է մարդկանց խումբ, որն ուզում է հույս տեսնել ապագայի նկատմամբ: Եվ քանի այդ մարդիկ կան, ես երբեք մենակ չեմ լինի: Ու ես իսկապես համոզված եմ, որ հեղափոխությունը շատ մոտ է, եւ ժամանակից շուտ է այն թաղելը: Հաշվարկներ անել ու այն համարել սպառված կամ քաղաքական կարճատեսության հետեւանք, սխալ է, եւ ես կարող եմ հակադարձել: Նա, ով ազնիվ է եւ իր ազնիվ մղումների մասին բարձրաձայն ասում է, եթե պարտվի էլ, միեւնույն է` հաղթելու է: Կարող են հիմա մեզ կարճատես, անհաշվենկատ համարել, բայց ոչ ոք չի կարող «Հանրապետություն» կուսակցությանը դավաճան, իշխանություններին ծախված կամ չպայքարող համարել: Սա մեր ամենամեծ ձեռքբերումն է: