Օրեր առաջ համշենցի կինոռեժիսոր Օզջան Ալփերի` «Ապագան ձգվում է հավերժ» ֆիլմի երեկոյան ցուցադրության տոմսերը գրեթե սպառվել էին: Ազատ նստատեղ չգտնելով` ստիպված շատերը նստել էին գետնին: Կինոսրահում մի տեսակ խուլ շնչառություն էր լսվում, որը մերթընդմերթ վերածվում էր նուրբ դողէրոցքի: «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնին ներկայացված այս ֆիմի մասին, որպես լավագույն ֆիլմերից մեկի, շատերն էին լսել, ուստի ակնկալիքը մեծ էր: Ֆիլմի առաջին կադրում հայտնված ձիու վարգը, կարծես, միաձուլում էր բոլորի անհանգստությունները: Ֆիլմում ազատության մեջ վազող ձին տապալվում է երկրորդ կրակոցից, իսկ դրան զուգահեռ` Արեւմտյան Հայաստանի կամ Թուրքիայի անատոլիական հատվածի` Դիարբեքիր գնացող գնացքն է: Ֆիլմի հերոսուհին` Սումրուն, եղերերգեր հավաքելու նպատակով շրջում է Դիարբեքիրում: Մինչդեռ ֆիլմի ավարտին հասկանալի է դառնում, որ Սումրուի կյանքն էլ եղերերգի պես էր, ով 3 տարի սպասելով իր սիրեցյալին, գտնում է նրա գերեզմանը… Դժվար է ֆիլմի սյուժեն ներկայացնել, քանի որ դրա յուրաքանչյուր կադրի, գործողության ետեւում թաքնված է փիլիսոփայական խորը շերտ, եւ ֆիլմի ընկալումը խիստ ինդիվիդուալ է: Ցուցադրության հաջորդ օրը հանդիպեցի կինոռեժիսոր Օ. Ալփերին` «Ակօս» օրաթերթի հայերեն բաժնի խմբագիր Սարգիս Սերոբյանի հետ, ով ֆիլմում պատկերում է Դիարբեքիրի եկեղեցին պահպանող Անդրանիկի կերպարը: Ս. Սերոբյանի ասելով` Անդրանիկի դերը նախատեսված էր դերասան Սոս Սարգսյանի համար, ով, սակայն, առողջական խնդիրների պատճառով հրաժարվել էր: «Երբ ստացա ֆիլմում նկարահանվելու առաջարկ, միանգամից համաձայնեցի` ո՞վ կարող է մերժել Ալփերին: Նա այնքան արժեք ունի»,- մեղմ ժպտալով` ասաց Ս. Սերոբյանը: Հետո զրույցին միացավ նաեւ O. Ալփերը, ով օրեր առաջ տեղի ունեցած իր մամուլի ասուլիսին նշել էր. «Իմ նկարահանած ֆիլմում արծարծում են քաղաքական լուրջ խնդիրներ, սակայն ես ընդհանրապես չեմ ցանկանում դրանք վերածել ագիտացիայի, այլ ուզում եմ վերածել արվեստի: Թուրքիան նման է մի բազմաբնակարան շենքի, եւ եթե այդ շենքի «սենյակներից» մեկում խնդիր կա, ապա այն քննարկելու փոխարեն` կողպում են դուռը»…
– Արդեն մի քանի օր է` Հայաստանում Ձեր մասին այնքան գովեստով են խոսում: Ասում են` հզոր ռեժիսոր է Երեւան եկել: Ի՞նչ եք զգում նման բնութագրումներից:
– (Ժպտում է.- Մ.Մ.) Կինոն ընդհանրապես միջազգային հասկացություն է: Բազմաթիվ երկրներում ընդունելության եմ արժանացել, եւ այնքան հետաքրքիր էր ինձ, թե Հայաստանում ինչպես են դիմավորելու իմ ֆիլմը: Եվրոպայում, թերեւս, գիտեի, թե ինչպես պետք է դիմավորեն ինձ: Ի տարբերություն եվրոպացիների, իմ ներկայացրած ֆիլմը պետք է հասկանալի լիներ դիտողների համար, քանի որ այնտեղ նաեւ հայերեն է հնչում: Ամեն դեպքում հետաքրքիր էր, թե ինչպես էին ընկալելու իմ ֆիլմն այստեղ:
– Իսկ աշխարհում կրեատիվ մտքի ճգնաժամ տեսնո՞ւմ եք:
– Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման դարաշրջանում աշխարհն այլեւս փակ չի մնում: Ամենապարզ օրինակը բերեմ` արաբական հեղափոխությունները տեսանելի դարձան աշխարհին: Այսօր արդեն որեւէ բան գաղտնի չի մնում: Մյուս կողմից էլ` այսօր վայրի կապիտալիզմը` նեոկապիտալիզմն է զարգանում: Այս ընթացքը հակակշռի մեջ է առնում:
– Եվ մարդն ի՞նչ է կորցնում:
– Ներկա համակարգը մարդկանց մղում է ավելի շատ դրամ շահել, աշխատել: Հետեւաբար, երկրները, այդտեղ ապրող ժողովուրդներն իրար դեմ թշնամության մեջ են: Կինոռեժիսոր Անդրեյ Տարկովսկին ժամանակին ասել էր, որ մարդկությունը պետք է ինչ-որ ձեւով առնի դրա դեմը, պետք է կարողանա անցնել դրա մյուս կողմը: Արվեստի կատարած գործն էլ դա է, այսինքն` մյուս ափն անցնելու ջանքը: Երբ ֆիլմ եմ պատրաստում, ամենաշատը մտածում եմ «ափն» անցնելու մասին: Այդ բոլոր քաղաքական հարցերով հանդերձ (իսկ դրանք որոշ խմբակների համար շահ ակնկալող հարցեր են), կարեւորություն եմ տալիս գետի մյուս կողմն անցնելուն: Եվ քաղաքականության տեսակետից իմ գործն առաջնային եմ համարում: Սա շատ կարեւոր է ոչ միայն ինձ, այլեւ ամբողջ մարդկության համար:
– Վտանգավոր չէ՞ այդ հոսանքին դեմ գնալը: Չե՞ք վախենում:
– Իմ նկարագիրն այդպիսին է, ինչն արդեն ցույց եմ տվել: Ես ընթանում եմ իմ ճանապարհով` համաձայն իմ նկարագրի: Իսկ լա՞վ է, թե՞ ոչ` չեմ կարող ասել: Հակառակ դեպքում մարդ կորցնում է իր անհատականությունը: Ես համբավի կամ անվան հետեւից չեմ ընթանում: Անշուշտ, հիմա ես անվանի եմ, բայց կարեւորը ոչ թե դա է, այլ այն, թե ինչ ուղիով է մարդ գնում: Դա համարում եմ ամենակարեւորը: Անվանի լինելու դեպքում էլ շատ բաներ սովորեցի, բայց մարդկային իմաստով ամեն ինչ պետք է տանի դեպի լավը: Եթե ծառայում եմ արվեստին, ապա կարեւոր է ինձ համար գեղարվեստորեն վերհանել լավն ու գեղեցիկը:
– Ի՞նչ դժվարությունների եք հանդիպում:
– Ֆիլմն էլ արտադրություն է, որտեղ մեծ գումարների անհրաժեշտություն կա: Դժվար է ազգային կինոն միջազգային արժեքով վերհանելը: Այդուհանդերձ, եթե կա հույս, եթե փափագում ես հասնել դրան, ապա մի օր, հաստատ, հաջողության ես հասնում: Իսկ եթե չունես այդ նպատակը, ապա չես կարող անել այս գործը: Խենթ պետք է լինել:
– Ձեզ ներկայացնում են որպես համշենահայ կամ հայկական ծագում ունեցող ռեժիսոր: Համշենցիների ներկա կյանքի մասին տեղեկատվությունը, կարծես, շատ քիչ է մեզանում: Ի վերջո, ո՞վ է համշենցին:
– Նրանք Համշենի լեռների բարձունքներով ապրող մարդիկ են` թվով 35-40.000: Կարեւորը կատարած գործս է, իսկ թե ես որտեղից եմ` դա կարեւոր չէ: Եթե ինձ ես հարցնում, ապա կպատասխանեմ, որ ազգային գաղափարախոսության գիտակցությունը փրկելն ավելի լավ է: Մենք բոլորս էլ տուժեցինք, եւ դրանից դուրս պետք է խոսել մեր արվեստի մասին:
– Ձեր ֆիլմի յուրաքանչյուր կադրը ներկայացնում է գեղարվեստական արժեք: Այդ կերպով փորձում եք ֆիլմը համամարդկայի՞ն դարձնել:
– Այո՛, դա շատ էական է ինձ համար: Ես քաղաքական գործիչ չեմ: Ես կինոռեժիսոր եմ, հետեւաբար` ոճը կարեւոր է ինձ համար: Հանգամանորեն աշխատում եմ յուրաքանչյուր կադրի վրա: Պատկերներից շատ եմ օգտվում: Ես վատ եմ նկարում, բայց փորձում եմ նկարել կադրերի օգնությամբ: Բնության տեսարաններից օգտվելը շատ կարեւոր է ինձ համար: Բնությունը մեծ ազդեցություն է գործում մարդու հոգեբանության վրա:
– Ձեր ֆիլմն ապագայի մասին է: Հետաքրքիր է` ապագայում ինչպե՞ս են փոխհարաբերվում անցյալն ու ներկան: Ապագայում անցյալ եւ ներկա կա՞:
– Ամբողջ անցյալն արդեն կա ներկայի մեջ, բայց ապագայում պետք է չսահմանափակվել դրանցով: Թուրքիայում ապրել եմ եւ գիտեմ, որ թուրքերն անցյալին չեն նայում, իսկ մի քանի տարի գալով-գնալով Հայաստան` նկատել եմ, որ հայերն ապրում են անցյալի մեջ: Դա է թուրքերի եւ հայերի տարբերությունը: Միայն տարեց կանանց դեմքերին նայելով` կարող ես հասկանալ, թե կյանքն ինչքան դժվար է այստեղ: Կյանքը շատ դժվար է այն մարդկանց համար, ովքեր չեն ապրում ներկայով` փոխարենն ապրում են անցյալով:
– Իսկ Դուք ինչպե՞ս եք ապրում:
– Նախեւառաջ պետք է հետաքրքրվենք այսօրով, տեսնենք մարդկանց տառապանքները: Քաղաքագետներն ուզում են, որ մարդիկ չտեսնեն իրենց խնդիրներն ու ապրումները եւ զբաղվեն այլ բանով: Երիտասարդները պետք է տեսնեն այսօրվա կյանքի դժվարությունները, եւ չզբաղվեն միայն անցյալով: Հայաստանի եւ Թուրքիայի տարբերությունը դա է` մեկն ապրում է անցյալում, իսկ մյուսն ուրանում է անցյալը: Իսկ այսօրը լավագույնն է` ապագան կերտելու, հասկանալու համար: Դա է պատճառը, որ ասում եմ` ապագան հավերժ է: