Կիթ Հայեսը բրիտանացի մեդիա փորձագետ է, Ռադիոյի եւ հեռուստատեսության լուրերի ղեկավարների ասոցիացիայի անդամ, ԶԼՄ-ների խորհրդատու: Նա երկար տարիներ աշխատել է «Ռոյթերսում», BBC-ում, CNBC-ում: Նրա` հեռուստատեսային աշխատանքի ուղղվածությունը եղել է հետաքննական լրագրությունը: Կ. Հայեսի հեղինակած «Pay attention, please» գիրքը լայնորեն օգտագործվում է մեդիա վերապատրաստման դասընթացների ընթացքում: Կ. Հայեսի խոսքով` լրագրության ոսկե կանոնը ոսկե կանոն չունենալն է… Օրեր առաջ Կ. Հայեսը Հայաստանում հանդիպեց հայ լրագրողների հետ: Հանդիպման գլխավոր թեման գենդերային քաղաքականությունը եւ ընտրություններում կանանց ներգրավվածության հարցերի լուսաբանումն էր: 45 տարվա փորձ ունեցող լրագրողի անկաշկանդ ու ամենակարեւորը` անբռնազբոս կեցվածքն աներեւակայելի տպավորություն ստեղծեց սրահում, հատկապես, երբ հանդիպումը ոչ պաշտոնական էր եւ կոչվում էր` «թեյըմպում»: Անկեղծ ասած, պատահաբար «մասնակցեցի» այդ «թեյըմպմանը»` շնորհիվ Բրիտանական խորհրդի աշխատակիցների, ովքեր կազմակերպել էին հիշյալ հանդիպումը… Պայմանավորված ժամից ավելի վաղ սրահ ներս մտավ բարի ժպիտով մի ալեհեր տղամարդ, որի պիջակում «հայտնված» կարմիր թաշկինակը ֆանտաստիկ կոնտրաստ էր ստեղծում…
– Պարոն Հայես, Ձեր պիջակի կարմիր թաշկինակը խորհրդանշական իմաստ ունի՞:
– (Ժպտում է.- Մ.Մ.): Նախ` ասեմ, որ ոչ մի կարեւորություն չկա, որ այն կարմիր է, բայց կարծում եմ` յուրաքանչյուր ոք պետք է ունենա իր ստորագրությունը: Հեռուստատեսությունում իմ աշխատանքային օրերից սկսած` ես միշտ կրել եմ թաշկինակ: Անգլիացի ջենթլմենը պետք է թաշկինակ ունենա: Հիմա բոլորն ակնկալում են, որ ես պետք է ունենամ թաշկինակ, չունենալու դեպքում` նկատում են այդ հանգամանքը: Թաշկինակն իմ փոքրիկ ստորագրությունն է:
– Ինչո՞ւ որոշեցիք դասընթացը կարդալ գենդերային հավասարության, ընտրություններում կանանց ներգրավված լինելու մասին:
– Ես հրավիրվել էի այստեղ, որպեսզի նախընտրական շրջանում անդրադառնամ լրագրությանն ու հեռահաղորդակցությանը: Գիտեմ, որ Հայաստանում մեկ ամիս հետո ընտրություններ են տեղի ունենալու: Գենդերային խնդիրը քաղաքականության մեջ առկա է ամբողջ աշխարհում: Լրագրողների համար մեծ դժվարություն է ընտրություններին անդրադառնալ` չներգրավելով կողմնակի խնդիրները: Միեւնույն ժամանակ` կին թեկնածուներին պետք է քաջալերել, որպեսզի դառնան խորհրդարանի անդամներ: Տարբերություն չկա, թե խորհրդարանի լավ անդամը կի՞ն է, թե՞ տղամարդ, բայց գենդերը խնդիր է, եւ կարեւոր չէ` մենք այն սիրո՞ւմ ենք, թե՞ ոչ: Ինձ մտահոգում է, որ աշխարհում լրագրողները չեն խոսում իրար հետ: Մեծ Բրիտանիայում դա այդպես չէ, այնտեղ յուրաքանչյուր լրագրող պետք է կարողանա խմել: Այնտեղ մենք բոլորս գնում ենք պանդոկ, խմում եւ խոսում:
– Իսկ ինչպիսի՞ն պետք է լինի մեդիայի դերը, դիրքորոշումը նախընտրական փուլում` հատկապես, երբ ԶԼՄ-ները դարձել են կերպար ստեղծելու լավագույն գործիքներից մեկը:
– Կարծում եմ` լրատվամիջոցները չպետք է կերտեն թեկնածուի կերպար, եւ կարծում եմ` լրագրողները պետք է ճշգրտորեն լուսաբանեն, թե ինչո՞ւ է թեկնածուն խորհրդարան գնում, ինչի՞ն են հավատում: Դա է մեր աշխատանքը: Իսկ եթե այդ հարցերը բերում են կերպար ստեղծելուն, ապա դա չպետք է լինի մեր նպատակը:
– Մեզանում հաճախ ենք լսում, որ հզոր տնտեսություն ունեցող երկրներն ունեն հզոր մեդիա դաշտ: Տնտեսությունը կարո՞ղ է ներազդել մեդիայի հզորացմանը:
– Դա մասնակիորեն ճիշտ է: Եթե դուք ունեք ազատ շուկայական տնտեսություն, ապա կունենաք նաեւ ազատ լրատվամիջոցներ: Ազատ շուկայական տնտեսությունը չի կարող զարգանալ, եթե չկա ազատ ԶԼՄ-ների դաշտ: Հայաստանում զարգացող ազատ շուկայական տնտեսությունը կարող է միայն դրականորեն անդրադառնալ տեղի լրատվամիջոցների ազատությանը: Բայց ես կցանկանայի հավելել մի բան: Զարգացող տնտեսություն եւ ժողովրդավարություն ունեցող երկրներում լրատվամիջոցների մեծամասնությունը խոսում է ազատության մասին, մինչդեռ չեն խոսում իրենց պարտականությունների մասին: Ազատ լրատվամիջոցները պետք է լինեն պատասխանատու լրատվամիջոցներ, այսինքն` չես կարող ասել այն, ինչ մտածում ես:
– Այնուամենայնիվ, աշխարհում հաճախ նշվում է բրիտանական ԶԼՄ-ների օրինակը` որպես անկողմնակալ լրատվամիջոցներ: Ո՞րն է գաղտնիքը:
– Նախ` մենք ամենահասուն մեդիա ունեցող երկրներից ենք: Բրիտանական լրատվամիջոցները ձեւավորվել են դեռեւս 1620-ական թվականներին: Այսինքն` ավելի քան 400 տարի այս ոլորտում ենք: Մենք այն երկիրն ենք, որն ունի ազատ մեդիա, եւ այդ ազատությունը պաշտպանում են լրագրողները: Դրանք էթիկայի կանոններն են: Մենք ունենք մամուլի բողոքների հանձնաժողով, որը ղեկավարվում է լրագրողների կողմից: Կառավարության կողմից նվազագույն ներգրավվածություն ունենք այս ոլորտում, եւ կարծում ենք, որ Կառավարության` մեզ տրված ազատությունը հիանալի է: Եվ ամեն դեպքում բրիտանացի լրագրողներն ավելի շատ են խմում, քանի աշխարհի մյուս լրագրողները:
– Պարոն Հայես, ինքներդ էլ բազմաթիվ անգամ նշեցիք լրագրության ազատության մասին: Ո՞րն է լրագրողի ազատության տիրույթը:
– Լրագրողը պետք է իր առջեւ դնի ազատության սահմանները: Նյութը, մեկնաբանությունը պետք է լինի պատասխանատու: Օրեր առաջ իմ դասերից մեկի ժամանակ խոսում էի երիտասարդ լրագրողներից մեկի հետ, ում հարցրեցի, թե ինչո՞ւ է կարծում, որ իր ասած արտահայտությունը ճիշտ է: Նա պատասխանեց հետեւյալ կերպ. «Բոլորը գիտեն այդ մասին»: Այս պատասխանն անպատասխանատու է, եւ նյութի մեջ պետք է ներառել այն, ինչ գիտեք փաստերով: Բրիտանիան որոշակիորեն առանձնանում է մյուս երկրներից այն հանգամանքով, որ լրագրողները չունեն առավելություններ եւ պետք է գործեն օրենքների սահմաններում: Այսինքն` դա նշանակում է, որ այն օրենքները, որոնք կիրառվում են բոլորի նկատմամբ, կիրառվում են նաեւ լրագրողների նկատմամբ, ինչը նրանց պատասխանատու է դարձնում:
– 45 տարի է` աշխատում եք մեդիա դաշտում: Որո՞նք են այսօրվա լրագրության դաշտի Ձեր մտահոգությունները:
– Բրիտանիայում մենք պատրաստել ենք լրագրողների մեծ քանակ, ովքեր անցել են լրագրության դասընթացներ եւ ովքեր չունեն գործնական փորձ այս ոլորտում: Արդյունքում` ստանդարտներն իջել են: Չեմ կարծում, թե լրագրությունը կարելի է դասավանդել միայն դասընթացներով կամ համալսարանական մակարդակով: Եթե նրանք դուրս են գալիս համալսարանից, ապա պետք է ունենան որոշակի փորձ, այսինքն` դիպլոմը բավարար չէ: Այս մասին կարող եմ խոսել ժամերով: Անշուշտ, ակադեմիական կրթությունը լավ է, բայց այն դեռ բավարար չէ: Միշտ մտածում եմ, թե արդյոք ես կուզենայի՞, որ օդանավի օդաչուն միայն ակադեմիական կրթություն ունենար: Նույնը լրագրության ոլորտին է վերաբերում:
– Եվ ի՞նչն եք կարեւորում Ձեր հոդվածներում:
– Բավական լայն հարց եք տալիս: Ուզում եմ վերադառնալ մեր զրույցի սկզբին: Ես ուզում եմ լինել լավ պատմություն պատմող, եւ ուզում եմ, որ այդ պատմությունը լինի ճշգրիտ, ինչպես նաեւ այն, թե ո՞ւմ եմ պատմում այդ պատմությունը: Այսինքն` իմ լսարանը: Իսկ ամենակարեւորը` պատմությունը պետք է լինի պարզ:
– Ի դեպ, նախքան մեր զրույցը նշեցիք, թե Հայաստանում լրագրությունը ծաղկում է: Արդյո՞ք ծանոթ եք հայաստանյան մեդիա դաշտին:
– 2006թ. սկսած վերապատրաստում եմ հայ լրագրողներին` թե՛ Հայաստանում, թե՛ Լոնդոնում, բացի այդ, աշխատում եմ «Ռոյթերս» գործակալությունում, որտեղ կրկին վերապատրաստել եմ հայ լրագրողներին, որոնց թվում է նաեւ Լիլիթ Քալանթարյանը: Ի դեպ, ժամանակին այդ վերապատրաստման կուրսերում էր նաեւ Լիլիթի մայրիկը: Հայ լրագրողների մոտ նկատելի է լավ նյութեր պատրաստելու, գրելու, փոփոխություններ անելու եւ այս ոլորտը զարգացնելու մեծ էնտուզիազմ: Ընդհանրապես լրագրողների հետ հանդիպումներին ես փորձում եմ խոսել նույն հարթության վրա, այլ կերպ ասած` երբեւէ «վերեւից» չեմ խոսում: Իսկ դրա համար մարդիկ պետք է պատկերացում ունենան, թե ի՞նչ է լրագրությունը եւ ի՞նչ է լրագրությունն` իրենց համար:
– Իսկ ի՞նչ է լրագրությունը Ձեզ համար:
– Կարծում եմ` սա աշխարհի ամենահիանալի մասնագիտություններից մեկն է, որով ես պարզապես ոգեւորվում եմ: Մեր խնդիրն է` լուսաբանել Կառավարության եւ բիզնեսի միջեւ ընկած շահերը: Այդ իմաստով մենք նման ենք «հսկող շների»:
– Միեւնույն ժամանակ` զգուշանալ քարոզչությունից…
– Հանրային կապերի ոլորտի մարդիկ պետք է մշակեն այդ քարոզարշավները, իսկ լրագրողները պետք է լուսաբանեն իրավիճակն այնպես, ինչպիսին կա իրականում: Դուք կարող եք հավանություն տալ այս կամ այն թեկնածուին, բայց դա պետք է լինի գաղտնի, Ձեր մեջ, եւ լուսաբանեք այնպես, ինչպես իրավիճակն է: Շա՜տ դժվար է` գիտեմ… (Ծիծաղում է.- Մ.Մ):