Մարտի 18-ին Օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում կայացավ «Հայակ-2012» ազգային կինոյի մրցանակաբաշխությունը: Նպատակը` հայաստանյան 20 տարվա իրականության մեջ ֆիլմարտադրությանը գնահատական տալն էր: Թերեւս մի բան, որը շարքային հայ մարդու համար Խորհրդային Միության փլուզումից հետո դարձավ ոչ հասու, քանի որ ստեղծված ֆիլմերի հանդիսատեսը կամ հեռուստադիտողն այն նեղ շրջանակն է, որը մասնակցում է տվյալ ֆիլմի արտադրությանը, շրջանառությանը, քարոզչությանը եւ վերջապես` որոշում է դրա արժեքը: Այլ կերպ ասած` հանրության մասնակցությունն այդ ֆիլմերի արտադրության մեջ` հանրության հարկերից գոյացող բյուջեի հատկացումներն են. պետբյուջեն ֆինանսավորում է նախագծերը, հանձնաժողովները գնահատական են տալիս, մրցանակաբաշխություն են իրականացնում ու անունը դնում են ազգային: Հիշեցնենք, որ երբ «Ազգային կինոկենտրոնի» տնօրեն Գեւորգ Գեւորգյանին հարցրել են, թե ինչո՞ւ ներկայացված չեն այն որակյալ ֆիլմերը (մասնավորապես` Էդգար Բաղդասարյանի ֆիլմերից), որոնք միջազգային մրցանակների են արժանացել` նա կարկամել է` չհասկանալով, թե որ ֆիլմերի մասին է խոսքը: Այսինքն, սա վկայում է այն մասին, որ ինքը` ազգային կինոյի հիմնական պատասխանատուն, չի տիրապետում կինոյի ոլորտում տեղի ունեցող իրադարձություններին: Մի խոսքով` այս հերթական ազգային մրցանակաբաշխությունը շատերի կողմից որակվեց` որպես խայտառակություն: «Արդեն քանի տարի է` խորհրդային ժամանակների գործելաոճին հատուկ պաթոսով եւ հպարտությամբ, ներկայացվում են տեղեկություններ, հաշվետվություններ հայ կինոյի ներկա վիճակի եւ սպասվող «նվաճումների» մասին, միաժամանակ լռելով ամենակարեւորի` հանդիսատեսի բացակայության փաստի մասին: Բերվում են մի շարք արդարացումներ, որոնցից են` «մեզ պետությունը փող է տալիս, որպեսզի ստեղծենք արվեստի արժեքներ եւ հետո մտածենք այն վաճառելու մասին» (Գեւորգ Գեւորգյանն է ասել): Նման արդարացումը կամ պատճառաբանությունը հակասում է շուկայի կանոններին, որովհետեւ արտադրողը, մինչեւ արտադրելը, նախ պետք է մարկետինգ իրականացնի, իմանալու համար` ինչ արտադրի, ինչպես, ում համար եւ որտեղ այն իրացնի, ինչ խնդիրներ դրված լինեն թեմայի ընտրության հարցում»,- այս խոսքերի հեղինակը «Ման փիքչերս» ստուդիոյի տնօրեն, կինոպրոդյուսեր Մանվել Սարիբեկյանն է, ով բազում քննադատական հոդվածներով եւ նամակներով փորձում է հիմնավորել, որ, արվեստ լինելուց բացի, կինոն նաեւ ապրանք է: Նա չի դադարում բարձրաձայնել այն մասին, որ ֆիլմի արժեքը, մասնագետներից բացի, պետք է գնահատվի հատկապես հանդիսատեսի կողմից` համարելով, որ ամենակարեւոր արդյունքը հանդիսատեսի գնահատականն է: Հետաքրքիր է, որ կինոաշխարհում պետությունը չունի պետական պատվեր: Այսինքն` մեր պետությունը հրաժարվում է օգտագործել այն զենքը, որով խելոք հասարակությունները աշխարհով մեկ տարածում են իրենց գաղափարախոսություններն ու փիլիսոփայությունը: Ֆինանսավորվում են նախագծեր, որոնց ընտրության չափանիշները ամրագրված չեն:
– Կարծում եմ` «Հայակ-2012» մրցանակաբաշխությունը ցայտնոտային ժամանակահատվածում իրականացրեցին, որովհետեւ հնարավոր չէր 2 ամսվա` այդ սեղմված ժամկետի մեջ, մոտ 170 ֆիլմ նայել: Ինձ մոտ այդ արարողությունը միջոցառման տպավորություն թողեց, որտեղ ուզում էին «Հայֆիլմ» կինոստուդիայի վերջին տարիների եւ ներկայիս Կինոկենտրոնի ժամանակահատվածում նկարված ֆիլմերի հաշվետվություն ներկայացնել: Անունը դրել էին` մրցանակաբաշխություն: Դա կարելի էր անել, օրինակ` Անկախության 20-ամյակին նվիրված միջոցառումների շարքում` որպես խրախուսում, ֆիլմերի ցուցադրում, պարգեւների հանձնում: Աբսուրդ է, բայց մրցանակների հավակնորդներից ոմանք նաեւ եղել են հանձնաժողովի կազմում, բայց դա անթույլատրելի է: Դա ինքնանպատակ մի միջոցառում էր, որի անունը դրել էին` Ազգային մրցանակաբաշխություն: Եվ հետո` պարզ չէ, եթե պատրաստվում են ամեն տարի այդ մրցանակաբաշխությունն իրականացնել` արդյո՞ք մենք ամեն տարի պատշաճ քանակությամբ ֆիլմեր արտադրում ենք: Մրցանակաբաշխությանը ներկայացված ֆիլմերի ճնշող մեծամասնությունն իրենց` «Հայֆիլմի» եւ «Կինոկենտրոնի» ֆիլմերն էին` բացառությամբ մի քանիսի: Այսինքն` իրենք իրենց արտադրանքը սմոքինգներով, ֆրակներով գնահատեցին, իրենք ուրախացան, եւ վերջ:
– Ներկայացված ֆիլմերը նկարահանվել են պետակա՞ն գումարներով, թե՞ համատեղ արտադրություններ են եղել:
– Ճնշող մեծամասնությունն` այո՛, նկարահանվել են պետական ֆինանսավորմամբ, բայց կան մի քանիսը, որ` ոչ: Օրինակ` Վարդան Հովհաննիսյանը դոկումենտալ ֆիլմը պետական փողերով չի նկարել: Եթե մյուս ֆիլմերի դեպքում 100 % պետական ֆինանսավորում չի եղել, ապա մասնակցություն, այնուամենայնիվ, պետությունն ունեցել է: Տեսե՛ք, Ֆրանսիայում, ինչպես նաեւ` արդեն Ռուսաստանում, Ուկրաինայում եւ շատ այլ երկրներում նման քաղաքականություն կա: Պետությունն աջակցում է կինոարտադրությանը հետեւյալ կերպ. գոյություն ունի մի կազմակերպություն` կինոֆոնդ կամ դեպարտամենտ, որտեղ կուտակված են ֆիլմարտադրության գումարները: Կա մասնագետներից բաղկացած հանձնախումբ, որը ռոտացիոն կարգով փոփոխվում է, եւ այդ հանձնախումբը յուրաքանչյուր տարի ուսումնասիրում է այն նախագծերը, որոնք ներկայացվել են պետական աջակցություն ստանալու ակնկալիքով: Անկախ մարմին է, որի անաչառ որոշումները կասկածի տակ չեն դրվում: Նշեմ նաեւ, որ նախանցյալ տարի Ֆրանսիայի նախկին կինոկենտրոնի տնօրենից, ով ժամանակին նաեւ «Կաննի» փառատոնի գործադիր տնօրենն էր, հետաքրքրվեցի, թե Մշակույթի նախարարը կամ որեւէ այլ չինովնիկ կարո՞ղ է հանձնախմբում ներգրավված լինել: Նա բացառելով ասաց, որ հանձնախումբը պետք է անկախ լինի: Հարցրեցի, թե արդյո՞ք նախարարը կամ այլ պաշտոնյաները կարող են ազդեցություն ունենալ հանձնախմբի կամ նրանց որոշման վրա: Նա ուղղակի ծիծաղելով բացառեց դա: Մեզ մոտ գոյություն ունի կինոհանձնախումբ, որի նախագահը Մշակույթի նախարարն է: Հանձնախմբում ներգրավված են նաեւ նրա տեղակալը, վարչության պետը, վարչության կինոյի կոորդինատորը, Կինոկենտրոնի տնօրենը, գեղարվեստական ղեկավարը, եւ այլք:
– Մեզ մոտ հանձնախումբն ի՞նչ սկզբունքներով է հավանություն տալիս նախագծին: Այնպես, ինչպես բոլոր ոլորտներո՞ւմ է` ընկերվարական կամ «վերեւներից» հրահանգավորված:
– Հենց այդպես էլ արվում է, ինչն ակնհայտ է անգամ նկարահանված ֆիլմերի արդյունքից: Արդյունքը բավարար չէ, որովհետեւ չունեն այն ամբիցիոզ ծրագրերը, որոնք պետք է լուրջ հաջողություն եւ արդյունք ունենան, այլ ունեն իրենց ես-ի, ինքնահավանության ամբիցիաները: Իրենց ստեղծածը համարում են հանճարեղ: Ես էլ ասում եմ` տղերք, իսկ դուք հանդիսատես ունե՞ք: Ի դեպ, երբ հնչում է, թե ֆիլմը մասնակցել է այսինչ կամ այնինչ փառատոներին` դա եղանակ չի ստեղծում: Փառատոնին մասնակցության արդյունքը պետք է լինի հետեւյալը` արտադրողը եւ ֆիլմի որակը պետք է երեւան, որի հիմնական նպատակը դեպի պրակատ ճանապարհ հարթելը պետք է լինի: Այսինքն` դեպի հանդիսատես: Մերոնց մասնակցությունը փառատոներին հիմնականում օլիմպիական է, որովհետեւ չկա արձագանք, որ ինչ-որ մեկը կամ մի երկիր ցանկանա համատեղ արտադրություն իրականացնել: Կինոկենտրոնի տնօրենը մեկ անգամ ասաց, թե իբր անցյալ տարի «Կաննի» փառատոնի շուկային մասնակցելիս ինչ-որ մի հնդիկ առաջարկել է անսահմանափակ գումար` Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված ֆիլմ արտադրելու համար: Մի ուկրաինացի ասաց, որ այդ հնդիկը բոլորին նման առաջարկ է անում եւ անլուրջ մարդու տպավորություն է թողել բոլորի մոտ: Նույնկերպ Գ. Գեւորգյանը հայտարարեց, թե դիմելու ենք Սթիվեն Սփիլբերգին` այդ թեմայով ֆիլմ նկարահանելու համար: Վերջինիս մամուլի քարտուղարը ստիպված եղավ պաշտոնապես հերքել` ասելով, որ նա չի պատրաստվում նկարել, եւ իրեն չեն էլ դիմել: Կներեք, բայց Գ. Գեւորգյանը պարբերաբար «բլթցնում է»:
– Այնուամենայնիվ, Հայաստանում նկարահանվում են ֆիլմեր, որոնք, ճիշտ է` չենք տեսնում, բայց մրցանակների են արժանանում: Արդյո՞ք կան լավ իդեաներ, որոնք կարող էին աշխարհում, այսպես ասած` «թափառել» եւ միջազգային մրցանակներ բերել Հայաստան:
– Իհարկե, կան: Եթե ինչ-որ արտադրություն ես նախաձեռնում, նաեւ հաշվի ես առնում այն հանգամանքը, թե արդյո՞ք հումքն ունես: Ես ազգայնամոլ չեմ, բայց շատ մեծ ակնածանք ունեմ իմ ազգի «մերանի», պոտենցիալի, հնարավորության նկատմամբ: Պետք է նշեմ, որ աշխարհն էսօր հասկանում է, որ կինոն նաեւ խոշոր շահույթ բերող արտադրություն է, կինոն պետք է իրացնել: Էս մարդիկ մոռացել են, որ Սովետմիություն չկա, եւ առայսօր ապրում են Շուրա Բալագանովի մտածելակերպով` երջանիկ լինելու համար… Պրոցեսի ժամանակ են ստանում, բայց թե ֆիլմն ինչ կլինի, փող կբերի, չի բերի… Շատ ժամանակ թաքնվում են «արվեստի արժեք» ձեւակերպման տակ: Ես էլ ասում եմ` լավ, էդ արժեքը գնահատող պետք է լինի՞, թե՞ չէ… Բայց, իհարկե, պրեմիերային հրավիրված են նաեւ քո ընտանիքի անդամները, ովքեր «բրավո» են գոռում:
– Ո՞րն է այն ճանապարհը, որը պետք է հայ կինոն տանի դեպի համաշխարհային շուկա:
– Ֆիլմն արտադրելիս պետք է հաշվի առնել դրսի շուկային հետաքրքրելու փաստը: Պետք է լինի հեղինակային, մաքուր ստեղծագործական: Պետք է համատեղ ֆիլմեր շատ արվեն, որովհետեւ, բացի նյութականից, համատեղն է տալիս լայն մասնակցություն եւ ապահովում է պրոկատ, իրացման դաշտ է ստեղծում: Հիմա մեզ մոտ շատերն ասում են` շուկա չկա: Չունենք կինոթատրոններ, բայց, երբ կինոթատրոններն օտարում եւ պրոֆիլները փոխում էին` իրենք չէին դիմադրում: Հիմա էլ, եթե շուկա չկա, կա մի «Կինոմոսկվա»` ես էլ ասում եմ` դրեք մի էնպիսի ֆիլմ, որ հերթի մեջ մարդիկ իրար կոտորեն: Հիմա եթե չունես շուկա, ցուցադրելու տեղ չկա, ուրեմն` ինչո՞ւ ես նկարում: Ես առաջարկությամբ հանդես եմ եկել, համաձայն որի` Մշակույթի տների կամ այլ կենտրոնի դահլիճներ շատ արագ, պետական աջակցության առկայությամբ կարող են պրոֆիլները փոխել կամ վերականգնել, այսինքն` կարող ենք դաշտ ստեղծել: Պետք է նախ ազատվել ֆիլմերի այդ քանակությունից: Թող հինգ տարում եղած բյուջեով 1-2 ֆիլմ նկարեն, ստեղծեն կինոթատրոնների ցանց, հակառակ դեպքում` փակուղի է: Ինչո՞ւ ես արտադրում, եթե դու շուկա չունես, կամ էլ` եթե շուկա չունես` դուրս հանի:
– Դուք ասում եք` լավ իդեաներ կան: Եթե կան, ինչո՞ւ դրսի շուկային չի զարմացնում: Շատերն ասում են` հասարակության մոտ մաքուր ու արժեքավոր արվեստի պահանջ չկա: Իրականում հասարակությունը կարոտ է լավ գաղափարներով ստեղծված կինոյի, գրականության, ներկայացման:
– Յուրաքանչյուրի ֆիլմի, սերիալի կամ ինչ-որ մի արտադրության հաջողության եւ ձախողման տերը պատվիրատուն է: Օրինակ` եթե անգամ սերիալ նկարողն ինքը չի նայում իր ստեղծած «զիբիլը», ուրեմն` նա թշնամություն է անում: Թող սպառողների շահերի պաշտպանությամբ զբաղվող հ/կ-ներն այդ մասին մտածեն: Կամ էլ` միտումնավոր է այդպես արվում: Իզուր չէ դարեր շարունակ ասվում, որ ազգն իր մշակույթով, գիր ու գրականությամբ է ազգ: Եթե պետք է ազգի ողնաշարը ջարդել` պետք է սկսել հիմքից` մշակույթից: Արդյունքում` կունենանք «Վերվարածների» հանդիսատես: Մի ժամանակ թուրքական «Դերբի» շոկոլադը բրենդ էր դարձել, որովհետեւ այլ ընտրություն չունեինք: Սկսեցին արտադրել ու ներմուծել որակյալը, ու «Դերբին» շուկայից վերացավ: Հիմա մենք մարդուն ի՞նչ ենք տալիս` սերիալ: Շատ հետաքրքիր է, որ թեեւ մենք ունենք պետական կինոստուդիաներ, բայց չունենք պետական պատվեր: Պետությունը չունի այն թեման, որը պետական պատվերով կուզենա կինո դարձնել, այսինքն` չունի գաղափարախոսություն, ազգային թեմա:
– Եթե Մշակույթի նախարարն արվեստի գիտակ չէ, ինչո՞ւ ենք մենք նրանից պահանջում ավելին, քան նա հասկանում է այդ ոլորտից:
– Նա հիմա ՀՀԿ-ի համամասնական ցուցակում է. Ես հակված եմ մտածել, որ փոփոխություն չի լինելու, դրա համար էլ կամաց-կամաց ճամպրուկներս հավաքում եմ` ուղեւորվելու դեպի Ֆրանսիա: Այսինքն` եթե դու կարող էիր բարեփոխում իրականացնել` իրականացնեիր, հիմա՞ պետք է ինչ-որ բան փոխես: Ավելի իրատեսական է այն մոտեցումը, որ եսիմ ով կաշին չի փոխում: Եթե նա արվեստի մարդ չէ, ուրեմն` թող բերեր լավ խորհրդատուներ:
– Lուրեր են շրջանառվում, համաձայն որոնց` Մշակույթի նախարարի պաշտոնը կարող է զբաղեցնել Շուշան Պետրոսյանը, ով նույնպես ՀՀԿ ցուցակում է:
-Ֆրանսիացիները լավ խոսք ունեն` «je m’en fou»: Ինձ համար ամեն ինչ արդեն «je m’en fou» է («Ինձ համար արդեն միեւնույն է»):