Շատ երիտասարդների համար քաղաքականության սանդուղքով առաջ շարժվելու միջոցը իշխող ՀՀԿ-ի, ԲՀԿ-ի կամ, ծայրահեղ դեպքում, ՕԵԿ-ի կուսակցական տոմս ունենալն է: Կան երիտասարդներ, որոնց համար կուսակցական տոմսը կարող է ծառայել որպես որեւէ կոլաժի դետալ: Կամ հարմար տակդիր` թեյի բաժակի համար: Կամ` խարույկի կպչան: Ինչպես, օրինակ, իմ զրուցակիցների` արվեստաբան Սեդա Շեկոյանի, Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ, բժիշկ Ռուզաննա Գրիգորյանի եւ քաղաքագետ, քաղաքացիական ակտիվիստ Գոռ Հակոբյանի համար:
– Հետեւո՞ւմ եք նախընտրական պայքարին:
Գոռ – Որոշ չափով հետաքրքրվում եմ: Ամեն դեպքում, մեր երկրում կատարվող գործընթացներից մեկն է: Հետաքրքիր է ոչ թե այն, թե ո՛ր քաղաքական ուժը կգա իշխանության, այլ` թե ինչ որակական ու արժեքային փոփոխություն կլինի քաղաքական համակարգի եւ պետության համար:
Սեդա – Ես եւս մասամբ եմ հետեւում. ավելի շատ պասիվ, էսթետիկական մակարդակում: Քաղաքական կողմնորոշում չունեմ` գոնե այս պահին:
Ռուզաննա – Գոռը նշեց, թե սպասում ենք որակական փոփոխությունների, իսկ ես կարծում եմ` փոփոխություն պետք է տեղի ունենա մեզնից յուրաքանչյուրի մեջ: Այսինքն` ինձ համար սլաքը կուսակցություններից ուղղվում է դեպի քաղաքացին, քաղաքացիական ակտիվությունը:
– Ինչպիսի՞ն պետք է լինի կուսակցությունը կամ թեկնածուն, որպեսզի ձեր քվեն վստահեք նրան: Սեդա, թեեւ նշեցիք, որ քաղաքական կողմնորոշում չունեք, սակայն մայիսի 6-ին հավանաբար կգնաք ընտրատեղամաս` տեղում արտահայտելու Ձեր վերաբերմունքը:
Սեդա – Մտածում եմ, արժե՞ գնալ` բոլորին դեմ քվեարկելու համար: Գուցե նախընտրեմ չգնալու տարբերակը:
Գոռ – Եթե գնամ ընտրությունների, քվեարկելու եմ բոլորի դեմ, քանի որ այս կուսակցություններն ու անհատները չեն կարողանում ձեւակերպել հանրային շահը, բերել այն քաղաքական օրակարգ, ձեւակերպել դրա իրականացման մեխանիզմներն ու իրագործել:
Ռուզաննա – Ինձ համար, կոմպետենտությունից բացի` կարեւոր է նաեւ թեկնածուի արժեհամակարգը` որքանով է այս ընթացքում կանգնած եղել հասարակության կողքին, պաշտպանել հասարակության հանրային, քաղաքացիական շահը: Այդ առումով` նախընտրություն ունեմ, սակայն անուններ տալ չեմ ցանկանում:
– Ասացիք, որ դեմ եք քվեարկելու բոլորին, քանի որ չեք ակնկալում արժեհամակարգային փոփոխություններ: Արդեն 20 տարի է` նման փոփոխություններ տեղի չեն ունենում: Դուք երիտասարդ եք, ունեք գիտելիք, ազատ եք պայմանականություններից: Ինչո՞ւ քաղաքական հայտ չեք ներկայացնում, չեք մտնում ԱԺ: Դա է դեպի դրախտ տանող մայրուղին:
Գոռ – Եթե խոսում ենք ներկա պահին քրեաօլիգարխիկ պետության մեջ կուսակցության միջոցով իշխանության գալու մասին, դա իմ պատկերացրած ժողովրդավարական մեթոդը չէ: Մենք երազում ենք քաղաքացիական պետության մասին:
– Ասելով` քրեաօլիգարխիկ համակարգ, նկատի ունեք նաեւ ընդդիմադի՞ր կուսակցությունները:
Գոռ – Այո, որովհետեւ եւ՛ ընդդիմադիր, եւ՛ իշխանական դաշտը կազմում են այդ համակարգի մի մասը: Տեսնում ենք, որ քաղաքական որեւէ ուժ մեր երկրում չի կարողացել հաստատել սահմանադրական կարգ: Ի՞նչ տարբերություն` իշխանությո՞ւն, թե՞ ընդդիմություն, նրանք երկուսն էլ նույն աղբյուրից են սնվում:
– Սեդա, Դուք եւ՞ս ընդդիմության հետ հույսեր չեք կապում:
Սեդա – Առանձնապես մեծ հույսեր չեմ կապում: Ասում եք` գուցե մտնեք քաղաքականություն: Օրինակ` ես 6 տարի ծախսել եմ արվեստաբանություն սովորելու վրա: Մտնել քաղաքականություն, նշանակում է` զոհաբերել մասնագիտությունդ: Ես դրան պատրաստ չեմ:
– Մաշտոցի պուրակը, չնայած իր փոքրիկ աշխարհագրությանը, արդեն հասցրել է խորհրդանշական իմաստ ստանալ: Կոնկրետ այգու, ծառի խնդիրը հնարավո՞ր է դարձնել մի ողջ, արդեն կարծրացած արժեհամակարգի վերանայման հնարավորություն:
Ռուզաննա – Մեր շարժումը մեկ ծառի կամ խոտի պաշտպանությանը միտված չէ միայն: Մաշտոցի պուրակը մի տարածք է, որտեղ ազատ են բոլորը` արտահայտվելու, իրենց կարծիքը, առաջարկությունները ներկայացնելու: Այսինքն` մենք ստեղծում ենք ցանցային, ապակենտրոն համակարգ, որը կառավարվում է ներքեւից եւ գալիս է ապամոնտաժելու այս քրեաօլիգարխիկ համակարգը:
Գոռ – Մաշտոցի այգին, ճիշտ է, փոքր տարածք է, սակայն հետաքրքիր խորհրդանիշ է. մի կողմում «բուծիկներն» են` որպես նյութական, սպառողական արժեքի խորհրդանիշ, մյուս կողմում` հանրային տարածքն է, հանրային սեփականությունը, մարդու ազատություններն ու իրավունքները:
Ռուզաննա – Վերջերս հետաքրքիր միտք լսեցի` միգուցե պահանջվեն երկար տարիներ, որ ի հայտ գան այն 10 հոգին, ովքեր փոփոխություններ կբերեն: Սակայն տասից միլիոնը շատ արագ կարող է տեղի ունենալ: Այնպես որ, այդ փոքրիկ, սիմվոլիկ տարածքի ձեւավորումը կարող է շատ արագ փոփոխությունների բերել:
– Սեդա, Մաշտոցի պուրակից փոքր հեռավորության վրա է ՆՓԱԿ-ը, որտեղ աշխատում եք: Այն եւս ազատության փոքրիկ գոտի է արվեստագետների համար: Դուք ՆՓԱԿ-ը տեսնո՞ւմ եք քաղաքացիական պայքարի տրամաբանության մեջ, թե՞ դա տարածք է, ուր արվեստագետները ներկայացնում են սոսկ իրենց գեղագիտական ընկալումները:
Սեդա – Ինքս ակտիվիստ չեմ, սակայն քաղաքացիական ակտիվությունն ինձ համար մտածելու հետաքրքիր թեմա է: Կարող եմ ասել, որ քաղաքացիական ակտիվիստներն այս պահին առաջ են անցել արվեստագետներից: Այդ պատճառով արվեստագետներն են գնում դեպի նրանք, եւ ոչ թե` հակառակը: Միակ բանը, որ ինձ վանում է, այն է, որ ֆեյսբուքում ակտիվիստները հաճախ մեղադրում են իրենց չմիացողներին: Եվ նրանք, ովքեր չեն մասնակցում հավաքներին, ստիպված են ալիբի փնտրել` ինչո՞ւ այդ պահին իրենք այնտեղ չէին: Կարծում եմ, ակտիվիստը դա անում է ոչ միայն ինձ համար, այլ նախեւառաջ` իր: Ինչպես` ես եմ իմ տեղում անում իմ գործը` նախեւառաջ ինձ համար:
Ռուզաննա – Ֆեյսբուքում հնչում են առանձին անհատների կարծիքներ, եւ այնքան էլ ճիշտ չէ նույնացնել դրանք շարժման հետ: Բոլորս հարգում ենք միմյանց եւ միմյանց ազատությունը: Յուրաքանչյուրն ինքն է ընտրում` որտեղ գտնվել այս կամ մյուս պահին:
– 88-ին այսպիսի նախադեպ ունեցել ենք. սկսվեց բնապահպանական շարժումը, որը վերաճեց համազգային զարթոնքի: Շարժման առաջնորդներն իշխանության եկան: Թե ինչ եղավ հետո, հայտնի է: Մտավախություն չունե՞ք, որ այս շարժումը եւս կարող է նման ճակատագիր ունենալ:
Գոռ – 88-ի խնդիրը` նպատակը մինչեւ վերջ չհասցնելն էր: Պատերազմի, այլ հանգամանքների բերումով 88-ի շարժումը վիժեցվեց: Եվ այն կասեցված է մինչ օրս: Եվ Մաշտոցի պուրակը, հնարավոր է` դառնա կամուրջ: Իհա՛րկե, կան վտանգներ, որոնք գիտակցում ենք եւ աշխատում ենք զգոն լինել: Ինչո՞ւ ենք ընտրել հենց բնապահպանությունը` որպես առանցք. այսօր ՀՀ-ում իրավիճակն այնպիսին է, որ մենք գոյապահպանական խնդիր ունենք` օդը, ջուրը, հողը` մարդու կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ամենակարեւոր պայմաններն, այսօր ոչնչանում են, թունավորվում են:
Սեդա – Հետաքրքիր է հետեւել ակտիվիզմի պատմության հետագծին: Ինձ համար ակտիվիզմը ոչ այնքան բողոքելու հռետորաբանություն է, այլ` թե ինչ կստացվի քո բողոքի կամ քո ակտիվության արդյունքում: Բողոքն ինքնին արժեք չունի, եթե չի հասնում իր թիրախին, չի լուծում իր առջեւ դրված նպատակը:
Գոռ – Բողոքն ինձ համար ըմբոստություն է, գործողություն: Մենք, լինելով քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ, մաս ենք կազմում քաղաքական գործընթացին: Մենք ապակուսակցական ենք, սակայն չենք կարող լինել ապաքաղաքական: Բողոքող քաղաքացին արդեն քաղաքական գործընթաց է սկսում:
– Մինչեւ ո՞ր կետն եք պատրաստ պայքարել:
Ռուզաննա – Մինչեւ Մաշտոցի պուրակի կառույցների ապամոնտաժում եւ այգու բարեկարգում: Պայքարելու ենք Թեղուտում եւ բոլոր այն կետերում, որտեղ կա մեր կարիքը: Ի վերջո, մեր վերջնական նպատակը քաղաքացիական պետության ստեղծումն է:
– Ձեզ համար կա՞ն հեղինակություններ, ում ներկայությունը ձեր կողքին, ում խոսքը, անգամ ժեստը կարեւորում եք:
Սեդա – Կան մարդիկ, ում կարծիքը հետաքրքիր է, կարող է մտածելու հիմք դառնալ: Ընդունում եմ ցանկացած խելոք միտք` անկախ այն բանից, ով է դրա հեղինակը:
Գոռ – Կան մարդիկ, ում փորձառությունը հետաքրքիր է, ում լսում ենք, շատ բաներ սովորում, մտածում` ինչպես անել, որ նրանց սխալները չկրկնենք: Հետաքրքիր բան ասեմ. մարտի 31-ին ավագ սերունդն իր նախաձեռնությամբ որոշել է գալ եւ ապամոնտաժել այգու կառույցները: Մեզ ասել են` դուք գործ չունեք, մեր սերնդի սխալների հետեւանքն են այդ «բուծիկները», մենք էլ պետք է այդ տարածքը մաքրենք, ազատենք:
– Երիտասարդներից շատերը հեռացել են երկրից` այնտեղ իրենց ապագան կամ առհասարակ ապագա չտեսնելով: Ձեզ ի՞նչն է կապում Հայաստանի հետ, եւ հնարավո՞ր է` մի օր էլ դուք թափ տաք ձեր ձեռքն ու հեռանաք:
Սեդա – Ցանկացած անհատի համար կարեւոր է իրեն ռեալիզացնելն ու իր կյանքը ապրելը: Եվ այդ ռեալիզացման ճանապարհին է ընտրություն անում` մնա՞լ հայրենիքում, թե՞ ոչ: Կան ընտանիքներ, որոնք մի ժամանակ գնացել էին այլ երկիր` բարեկեցություն փնտրելու, սակայն մի օր վերադառնում են` բնակվելու, օրինակ, Քաշաթաղում: Սա հայրենասիրության հետ չեմ կապում, այլ սեփական կյանքը վերաիմաստավորելու ցանկության:
Գոռ – Եթե ծնվել ենք մի երկրում, չի նշանակում, որ ողջ կյանքում պետք է մնանք նույն վայրում: Հայրենասիրությունը չի նշանակում` պարտադրանք` բնակվել միմիայն ՀՀ-ում: Սակայն ինքնադրսեւորման եւ մշակութային միջավայրի առումով հարց է առաջանում` կարո՞ղ ես այլ տեղ լիարժեք բացահայտել քեզ եւ դրսեւորվել: Հետո մի տեսակ ըմբոստության պահ կա. ես ոչ թե պարտավոր եմ մնալ Հայաստանում, որովհետեւ այստեղ եմ ծնվել, այլ` որովհետեւ ուզում եմ այստեղ կառուցել իմ երազած երկիրը, ես ջանք ու էներգիա եմ դնում, որ իմ երազանքը իրականություն դառնա: Հայաստանից ընտանիքներով գնում են, քանի որ նրանց համար սա մի կործանված երկիր է, որն այլեւս ապագա չունի: Բայց մեր խնդիրն է` ստեղծել այդ երազը, որ նրանք էլ հավատան Հայաստանի ապագային ու վերադառնան:
Ռուզաննա – Այս հարցում ես կոնսերվատիվ եմ: Ես ինձ հայ եմ զգում եւ, երբ տեսնում եմ խնդիրներ իմ երկրում, պատասխանատվություն եմ զգում լուծել դրանք: Ես ինձ տեր եմ զգում եւ միաժամանակ` ծառա: Գիտե՞ք, այսօր շատերն էլ հետ են գալիս: Մաշտոցի պուրակում կան երիտասարդներ, որոնք Ամերիկայից են վերադարձել, ասում են` ուրախ ենք, որ եկել ենք ու գտել այս վայրը, որտեղ կարող ենք ռեալիզացվել` որպես քաղաքացիներ: Այսինքն` հիասթափության, անհուսության փուլն անցնելուց հետո գալիս է այդ փոփոխությունը կրելու եւ ինքդ քո ուժերին հավատալու պահը: Երբ զգում ես, որ դու փոփոխության վեկտոր ես դառնում, ինքդ, կրելով այդ գիտակցությունը, փոխում ես նաեւ քեզ շրջապատող աշխարհը: Այդ փոփոխությունը ես ցանկանում եմ անել Հայաստանում, ինչո՞ւ ուրիշ տեղ, եթե այստեղ է իմ երկիրը:
Սեդա – Եթե այստեղ մարդը եղանակ ստեղծելու հնարավորություն ունի, դրսում, լավագույն դեպքում, դառնում է արդեն ստեղծվածի սպառողը: Եվ ընտրությունը սա է` այստեղ ստեղծել կամ գնալ եւ վայելել ուրիշի ստեղծածի արդյունքները:
Գոռ – Շատ յուրահատուկ ժամանակաշրջան է համաշխարհային մակարդակով: Այսօր նյութական աշխարհը փոփոխության, վերաիմաստավորման եզրին է կանգնած: Զարգացած երկրներն իրենք խնդիրներ ունեն` ստեղծել նոր աշխարհ:
– ՀՀ-ում կա փոքրիկ, նոր ձեւավորվող մի շարժում` քաղաքացիական նախաձեռնությունը, կա պետություն` իր գործիքներով, իրեն աջակցող օլիգարխներով, կուսակցություններով: Այս երկու տարբեր «քաղաքակրթությունները» կարո՞ղ են խաղաղ գոյակցել, թե՞ բախումն անխուսափելի է` մեկը կկլանի մյուսին:
Գոռ – Խաղաղ գոյակցությունն անհնար է, քանի որ այս երկու համակարգերը հստակ տարբեր են: Քաղաքացիական պետությունն ու նրա արժեքները համատեղելի չեն քրեաօլիգարխիկ համակարգի հետ: Անպայման մեկը մյուսին կլանելու է:
Սեդա – Կարծում եմ` այդ երկուսի բախումից ինչ-որ երրորդ բան կառաջանա:
Ռուզաննա – Երբ զարթնում է գիտակցությունը, պահանջատեր, տեր եւ նաեւ ծառա լինելու գիտակցությունը, դու այլեւս նահանջի, հետդարձի ճանապարհ չունես, չես կարող մի մակարդակ ներքեւ իջնել: Ու այդ առումով, բոլոր այն ինքնորոշված քաղաքացիները, ում տեսնում եմ այս նախաձեռնություններում, արդեն հաղթանակած են պայքարում: Այնպես որ` ես հավատում եմ հաղթանակին, քաղաքացիական պետության կայացմանը:
Գոռ – Ճիշտ է Ռուզանը. եթե գիտակցում ես, որ արժանապատիվ, ազատ, բարեկեցիկ, հիասքանչ երկրում ապրելը լավ է, ինչպե՞ս կարող ես ապրել այնպիսի երկրում, ուր քեզ շահագործում են, ստորացնում: Հետ գնալը հավասարազոր է ինքնաոչնչացմանը, կյանքը չարժեւորելուն: