«Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության նախագահ Խ.Քոքոբելյանն անցած տարի կուսակցության հիմնադրումից հետո առաջին անգամ` երեկ, մամուլի ասուլիս էր հրավիրել: Թեեւ եւ՛ Խ. Քոքոբելյանը, եւ՛ «Ազատ դեմոկրատների» մի շարք անդամներ բազմաթիվ հարցազրույցներ են տվել, այդուհանդերձ շատ հարցերի պատասխաններ լրագրողները ցանկանում էին լսել անձամբ կուսակցության նախագահից: Ստորեւ ներկայացնում ենք երեկվա ասուլիսում հնչած հիմնական հարցերն ու Խ. Քոքոբելյանի պատասխանները:
– Հայաստանի բազմակուսակցական քաղաքական դաշտում ի՞նչ նոր ասելիք պետք է ունենա Ձեր գլխավորած «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցությունը:
– Նախ մենք քաղաքականության մեջ ենք այնքան ժամանակ, որքան անկախ Հայաստանի Երրորդ Հանրապետությունն է: Մենք ակտիվ մասնակցել ենք նաեւ 2008թ. շարժմանը, եւ մեր թիմում հավաքված մարդկանց հիմնական մասը, թող ամպագոռգոռ չթվա, իրենց ուսերին տարել են այդ բեռի մի մասը: Կուսակցության ստեղծման պատճառներից մեկն այն է, որ մեր պատկերացմամբ` ՀՀ քաղաքական դաշտում ազատականությունը նահանջ է ապրել: Մենք որպես ազատականներ եւ որպես դեմոկրատներ, գտանք, որ անհրաժեշտություն կա, որ բոլորս հավաքվենք մեկ տանիքի տակ: Միասնական հանդես գալով` կարող ենք ավելի մեծ արդյունքի հասնել: Ես բնավ չեմ պատրաստվում քննադատել ՀԱԿ-ին, որովհետեւ քննադատողներն առանց այդ էլ շատ են, բայց մի բան ակնհայտ է. ՀԱԿ-ն այսօր ազատական ուժ չէ: ՀԱԿ-ի առաջնորդներն առիթ ունեցել են հայտարարելու, որ իրենց ավելի շատ պատկերացնում են որպես սոցիալ-դեմոկրատական, քան ազատական ուժ: Նախ անհասկանալի է նրա քաղաքական լայն սպեկտրը, ինչը շատերը ներկայացնում են որպես մեծ առավելություն: Իհարկե, կոնկրետ խնդիր` մասնավորապես իշխանափոխության կամ նմանատիպ այլ խնդիրներ լուծելու համար կարելի է համախմբվել նաեւ գաղափարական տարբեր հոսանքների ներկայացուցիչներով:
– ՀԱԿ-ի հետ Ձեր հակասությունը ազատականությա՞ն հետ կապված խնդիրն է, թե՞ այլ խնդիրներ էլ կան:
– Կուսակցության հիմնական անդամներս ՀԱԿ-ի հետ ունեցել ենք կազմակերպչական, ռազմավարության եւ մարտավարության ձեւերի հետ կապված տարաձայնություններ: Մենք, դժբախտաբար, չկարողացանք մեզ վստահած քաղաքացիների ձայնին տեր կանգնել եւ մենք չկարողացանք տեղ հասցնել հաղթանակած ժողովրդի ձայները: Եվ ոչ մեկը, այդ թվում` ես, թող չփորձի իր մեղքի բաժինը գցել ուրիշի վրա: Իսկ Հայաստանի ամենամեծ խնդիրը մեր եւ ՀԱԿ-ի տարաձայնությունը չէ, եւ իմաստ չունի դրա վրա շատ սեւեռվել ու անընդհատ փորձել ինչ-որ բան գտնել: Գտնում եմ, որ ՀԱԿ-ը դեռ լուրջ անելիքներ ունի քաղաքական դաշտում:
– Ինչ նկատի ունեք` «ձայները տեղ հասցնել» ասելով:
– ՀՀ քաղաքացին իր պարտքը կատարում է, գալիս եւ իր քվեն տալիս է այս կամ այն քաղաքական ուժին: Ես միշտ գտել եմ, որ քաղաքացու խնդիրը չէ իր ձայնին տեր կանգնելը: Իրենց քվեներին տեր կանգնելը քաղաքական ուժերի եւ գործիչների թիվ մեկ խնդիրն է: Պետք է այնպիսի քաղաքական իրողություն ստեղծել, որից հակառակորդը չկարողանա խուսափել: Ես վստահ եմ, որ մենք մեր ձայներին կարող ենք տեր կանգնել:
Շատ է խոսվում ընտրական օրենսգրքի ոչ լիակատար լինելու մասին, երբեմն նույնիսկ շահարկում են, որ այդ խնդիրը չի թույլ տալիս, որ ազատ ընտրություններ անցկացնենք: Ես գտնում եմ, որ այդ առումով թե իշխանության, թե ընդդիմության դաշտում տիրում է իմիտացիոն քաղաքականություն, իրավիճակին համարժեք մոտեցումներ չեն առաջարկվում: Ուզում եմ հիշեցնել 1991թ. ընտրությունները, որին որպես ակտիվիստ` ես էլ եմ մասնակցել: Այն ժամանակ Ընտրական օրենսգիրք չունեինք, չէ՞: Բայց կային խաղի կանոններ, եւ այդ հնարավորություններից օգտվելով` ՀՀ-ն կարողացավ կատարել արդար եւ ճիշտ ընտրություն: Ցանկացած լավ օրենք վատ կատարողի ձեռքին ոչինչ է: Իսկ ցանկացած վատ օրենսգիրք լավ կատարողի ձեռքին ամեն ինչ է:
– Համամասնական-մեծամասնական ընտրակարգերի հետ կապված ի՞նչ դիրքորոշում ունեք:
– Այդ խնդրի հետ կապված մեր դիրքորոշումը հայտնել ենք: Մենք կողմնակից ենք, որ Հայաստանում 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգ գործի, թեեւ իրատեսական չեմ համարում, որ վաղը խորհրդարանում կարող ենք դրան հասնել: Լավ կլինի, որ հասնենք, բայց կարծում եմ, դրա վրա կենտրոնանալն էլ ճիշտ չէ: Ընտրակեղծիքների հիմնական մեքենան, որպես կանոն, գործի է դրվում մեծամասնական ընտրակարգի միջոցով: Այդ 41 ընտրատարածքներում ստեղծում են շտաբներ, եւ փոքր բդեշխները կարողանում են կառավարել ձայների հոսքը: Կուսակցությունները կարող են ասել, թե այս հանցավոր անցյալով մարդուն մենք չենք ընդգրկում մեր ցուցակ, բայց նրան ուղղորդել առաջադրվել մեծամասնական ընտրակարգով: Եթե դա չլինի, իմ խորին համոզմամբ, մի փոքր կդժվարանա կեղծիքներ անելը:
– Մեծամասնական ընտրատարածքներում թեկնածուներ ունենալո՞ւ եք:
– Քանի որ բոլոր ընդդիմադիր ուժերի ռեսուրսը շատ սահմանափակ է, գտնում եմ, որ ընդդիմությունը պետք է իր մեջ քաղաքական կամք գտնի եւ կարողանա գոնե բոլոր տեղամասերում տարբեր թեկնածուների չպաշտպանել: Անգամ գաղափարական տարբերության դեպքում ընդդիմադիր ուժերը պետք է համախմբվեն եւ մեկ թեկնածուի պաշտպանեն:
– Ձեր գնահատմամբ` այս ընտրությունները գաղափարակա՞ն, թե՞ ռեսուրսների պայքար է լինելու:
– Մեր թիմի հիմնական խնդիրներից մեկն այն է, որ Հայաստանում ստեղծենք մի նոր իրավիճակ, որտեղ ավելի շատ գաղափարական պայքար կգնա, հանրությունն ավելի շատ գաղափարների բախումների, այլ ոչ թե այս դիրքային եւ ռեսուրսների պայքարի դիտորդը դառնա: Բնավ ցանկություն չունենալով որեւէ քաղաքական ուժի վիրավորել` իշխող 3 կուսակցությունների միջեւ ես չեմ տեսել որեւէ գաղափարական տարաձայնություն: Չեմ տեսել Հայաստանի ապագային միտված որեւէ հարցի շուրջ վիճաբանություն ոչ խորհրդարանում ոչ էլ դեբատներում: Որպես ՀՀ քաղաքացի, օրինակ, ինձ շատ հետաքրքիր է, թե ԲՀԿ-ն եւ ՀՀԿ-ն ինչպիսի Հայաստան են ուզում տեսնել 15 տարի հետո: Եվ մենք` որպես ազատականներ, ամեն ինչ կանենք, որ ՀՀ-ում գնա գաղափարական պայքար: Վստահ եմ, որ մեզ մոտ դա կստացվի:
– Ձեր կարծիքով` առաջիկա ընտրությունները կեղծելու փորձ արվելո՞ւ է:
– Ես այդքան միամիտ մարդ չեմ, որ մտածեմ, թե ընտրությունները կեղծելու փորձ չի արվելու: Ի տարբերություն շատերի` ոչ էլ այն կարծիքին եմ, որ հնարավոր է այդ ընտրակեղծիքները վերեւից ներքեւ կանոնակարգել: Մենք ընտրություններին մասնակցելու բազում փորձեր ենք ունեցել, եւ հուսով եմ, որ ընդդիմության, շահագրգիռ ուժերի, հասարակական կազմակերպությունների եւ անհատների կողմից ճիշտ կազմակերպելու դեպքում գոնե կարելի է հասնել նվազագույն խախտումների: Եվս մեկ կարեւոր հարց` ՀՀ-ում սկսվում է մի ընտրական պրոցես, որն ավարտվելու է 2013-ին: Դեռ ավելին, դրան հաջորդելու են Երեւանի քաղաքապետի ընտրությունները, որոնք ոչ պակաս համապետական ընտրություն եմ համարում:
– Դուք ՀԱԿ-ի ներսում այդ հարցերը բարձրացրե՞լ եք:
– Ես չեմ ուզում ներսի խոհանոցը վեր հանել, դա անշնորհակալ գործ է: Բայց ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել բոլոր իմ ընկերներին, ում հետ աշխատել եմ, ում հետ խիստ ու լարված պայքարի մեջ ենք եղել: Ես հպարտ եմ իմ անցած ճանապարհով: Ի դեպ, շատ է խոսվել բանակցությունների կամ երկխոսության մասին: Ես միշտ կողմնակից եմ եղել երկխոսությանը, բայց ոչ այդպիսին: Գոյություն ունի բանակցություններ վարելու ճիշտ պահ: Պատկերացրեք` եթե այդ բանակցությունները տեղի ունենային անմիջապես ընտրություններից հետո, ի՞նչ կփոխվեր: Վստահ ենք, չէ՞, որ շատ բան կփոխվեր: Բանակցությունների գնում են ուժեղ ժամանակ: Իսկ ետընտրական ժամանակաշրջանում քաղաքական ուժերի համախմբումն ավելի ուժեղ էր, քան 6 ամիս կամ 1 տարի հետո։
– Ձեր գլխավորած քաղաքական ուժը, «Ժառանգությունից» բացի, այլ կուսակցությունների հետ բանակցություններ վարո՞ւմ է: Օրինակ, կհամագործակցե՞ք ՀՅԴ-ի հետ:
– Անհրաժեշտ եմ համարում համագործակցել բոլոր այն շահագրգիռ ուժերի, այդ թվում` գաղափարական տարաձայնություն ունեցող ուժերի հետ, որոնք ազնվորեն ուզում են պայքարել նշված հարցերի համար: Սակայն ՀՅԴ-ի հետ դաշինք չեմ պատկերացնում, կարծում եմ, որ ՀՅԴ-ն նույնպես չի պատկերացնում: Մենք գաղափարական տարբեր հարթություններում գործող ուժեր ենք, բայց դա չի խանգարում, որ համագործակցենք տարբեր խնդիրների, օրինակ` դատական համակարգի բարեփոխումների, արդար ընտրություններ անցկացնելու շուրջ:
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Ձեր կուսակցության հնարավորությունները:
– Շատ լավ, հակառակ դեպքում մենք չէինք մտնի քաղաքական պայքարի մեջ: Մեր կուսակցությունում հավաքված են մարդիկ, ովքեր մեծ փորձ ունեն թե քաղաքական պայքարի, թե ընտրություններին մասնակցելու, ովքեր մարզային նախընտրական շտաբներ են ղեկավարել երկար ու ձիգ տարիներ: Եվ նրանք քաղաքական մենեջմենթի իրենց փորձառությամբ, վստահ եմ, այսօր Հայաստանում լավագույններից են եւ ի զորու են եւս մեկ անգամ կազմակերպել ընտրություններ: Մենք ապավինում ենք ՀՀ այն քաղաքացուն, ով իր հույսը կապում է Հայաստանի հետ եւ չի արտագաղթում, ուզում է, որ Հայաստանում ապրի բարեկեցիկ կյանքով, որ իր զավակը կրթություն ստանա Եվրոպայում, բայց ետ վերադառնա: Մենք այդ խավին ենք համարում մեր ընտրազանգվածը, նրանց հետ ուղղակիորեն կապի մեջ ենք:
– Այսօր ի՞նչ խնդիրներ են ծառացել Հայաստանի առաջ:
– Տնտեսության խայտառակ վիճակը, որն անհրաժեշտ է շատ արագ ազատականացնել եւ ոչ թե` վիրտուալ գաղափարներից խոսել: Մյուս մտահոգող խնդիրներից է արտագաղթը, որը ոչ միայն երգերով կամ «արի տուն» խոսքերով պետք է կանխվի, այլ կոնկրետ ծրագրեր իրացնելով, ինչը կնպաստի ոչ թե Հայաստանից հեռանալուն, այլ վերադառնալուն: Կա արտագաղթի 2 հիմնական պատճառ, աշխատատեղերի բացակայությունը եւ համատարած անարդարությունը: Դժբախտաբար, ես մարդկանց եմ ճանաչում, ովքեր սոցիալապես ապահովված լինելով` ՀՀ-ից հեռանում են: Նրանց հիմնական պատճառաբանությունն այն է, որ այստեղ իրենց իրացված չեն զգում, ճնշված են: Անարդարությունը բոլորին խեղդել է: Արտագաղթը Հայաստանի համար համարում եմ ներքին արյունահոսության նման մի բան: Եվ եթե դա օր առաջ չկանխվի, Հայաստանը կարող է շնչահեղձ լինել եւ վերածվել ուղղակի տարածքի: Այն դեպքում, երբ Հայաստանի ամենամեծ կապիտալը համարում ենք ՀՀ քաղաքացիներին: Ես` որպես ազատական եւ քաղաքական ուժի ղեկավար, նաեւ գտնում եմ, որ մեր երկրի ամենամեծ խնդիրների պատճառը դատական համակարգն է: Մեր խնդիրների հիմնական մասը գալիս է ոչ արդար դատական համակարգից:
– Միայնա՞կ եք մասնակցելու ընտրություններին, թե՞ դաշինք եք կազմելու: Օրինակ` «Ժառանգություն» կուսակցության հետ:
– Չեմ թաքցնում, հանդիպումներ եղել են իմ եւ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի միջեւ: Մենք գտնում ենք, որ «Ժառանգությունն» այն քաղաքական ուժն է, որ վերջին շարժման ժամանակ կարողացավ իրեն լիարժեք դրսեւորել, ժողովրդի հետ լինել եւ պաշտպանել նրանց շահերը: Եվ գտնում եմ, որ «Ժառանգության» հետ ունենք գաղափարական ընդհանրություններ, չեմ հիշում որեւէ կարեւոր խնդիր, որի շուրջ մենք չկարողանանք արագ ընդհանուր եզրեր գտնել: Եվ այդ հարցերի պատասխանը կտանք մեր երկու ուժերի առաջիկա համագումարներից հետո: Մեր համագումարը տեղի կունենա մարտի 2-10-ն ընկած հատվածում: Կա նաեւ համագործակցելու հասարակական պահանջարկ: Իմ կարծիքով, մեր երկու ուժերն էլ կհաղթահարեն այդ 5 տոկոսի շեմը:
– Կարծիք կա, թե «Ժառանգություն» եւ «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցությունները ամերիկյան ծրագրեր են: Հատկապես որ, ԱՄՆ դեսպաններն են այցելել Ձեր կուսակցություն:
– ՀՀ-ում ցանկացած ուժ պետք է ծավալի այնպիսի գործունեություն, որը հասկանալի լինի թե ՀՀ քաղաքացիներին, թե միջազգային հանրությանը: Շատ վատ է, երբ որեւէ քաղաքական ուժ, այդ թվում` պետական կառույց, իր գործունեությամբ անհասկանալի է միջազգային հանրության համար: Այդ առումով մենք ընդունելի եւ հասկանալի ենք ավելի լայն շրջանակի համար: Ես շատ ուրախ եմ եւ շնորհակալ ԱՄՆ դեսպանությանը իրենց այցերի եւ համագործակցության համար: Կարծում եմ` ցանկացած քաղաքական ուժ պետք է փորձի ոչ միայն ԱՄՆ-ի, այլ նաեւ եվրոպական երկրների դեսպանատների հետ համագործակցել` ի նպաստ ՀՀ-ի: