Մի անգամ շրջանի տիրակալն այցելեց ձեն բուդդիստ ուսուցչին, որ ժողովրդի մեջ Թռչնի Բույն անունն էր ստացել այն բանի համար, որ մեդիտացիա էր անում, սաղարթախիտ ծառի վրա նստած: Տիրակալը զննեց մեդիտացիայի տեղն ու ասաց.
– Բայց ինչ վտանգավոր է քո տեղն այնտեղ, ծառի կատարին:
– Քոնը շատ ավելի վատն է, քան իմը,- առարկեց ուսուցիչը:
– Ես այս շրջանի տիրակալն եմ եւ չեմ տեսնում, թե ինչ վտանգ ինձ կարող է սպառնալ:
– Կնշանակի, դու ինքդ քեզ չես ճանաչում, երբ դու կրքերդ պարպես եւ գիտակցությունդ զրկվի հաստատունությունից, ի՞նչը կարող է ավելի վտանգավոր լինել, քան դա:
– Ո՞րն է է բուդդիզմի ուսմունքը,- հարցրեց տիրակալը:
Ուսուցիչն արտաբերեց հետեւյալ հայտնի տողերը.
– Չարիք չգործել,
Այլ բարիք գործել
Եվ սիրտը մաքուր պահել:
Ահա թե որն է բուդդիզմի ուսմունքը:
– Դա գիտի ցանկացած երեքամյա երեխա, – առարկեց տիրակալը:
Միգուցե ցանկացած երեքամյա երեխա գիտի դա, սակայն նույնիսկ ութսունամյա ծերունու համար դժվար է դա գործնականում իրականացնելը,- եզրակացրեց ձեն բուդդիստ ուսուցիչը` իր ծառի վրա նստած:
***
Կոնֆուցիոսին շատ անհանգստացնում էին Լաո-Ցզին եւ նրա ուսմունքը: Մի անգամ նա ուղեւորվեց նրան տեսակցելու: Նա Լաո-Ցզիից տարեց էր եւ սպասում էր, որ նա իրեն պատշաճ հարգանքով կպահի: Սակայն Լաո-Ցզին նստած մնաց, երբ Կոնֆուցիոսը մտավ նրա մոտ: Նա նույնիսկ ողջունելու համար ոտքի չելավ, չասաց. «Նստեք»: Նա ընդհանրապես առանձնապես ուշադրություն չդարձրեց: Կոնֆուցիոսը գազազեց. «Սա ի՞նչ ուսուցիչ է»: Եվ հարցրեց.
– Դուք ի՞նչ է, չե՞ք ընդունում պատշաճ վարվելակերպի կանոնները:
– Եթե դուք կամենում եք նստել` նստեք,- պատասխանեց Լաո-Ցզին: -Եթե կամենում եք կանգնել, կանգնեք: Ո՞վ եմ ես, որ ձեզ այդ մասին ասեմ: Դա ձեր կյանքն է: Ես չեմ խառնվում:
Կոնֆուցիոսն ապշահար էր: Նա ջանում էր խոսակցություն վարել բարձրագույն մարդու մասին: Լաո-Ցզին ծիծաղեց.
– Ես երբեք չեմ տեսել ինչ-որ «բարձր» կամ «ցածր» բան: Մարդը մարդ է, ինչպես ծառը ծառ է: Բոլորը մասնակցում են միեւնույն գոյությանը: Չկա մեկը, որ բարձր լինի կամ ցածր: Այդ ամենը անմիտ ու անհեթեթ է:
***
Մահվան մահճում գտնվելիս, Ձենի ուսուցիչն իր մոտ կանչեց ամենամտերիմ աշակերտին եւ բարձի տակից մի գիրք հանեց: Յուրաքանչյուրին հետաքրքիր էր, թե դա ինչ գիրք է, քանզի նա ոչ մեկին եւ երբեք չէր թույլատրում դիպչել դրան: Երբեմն աշակերտները գիշերով կողպեքի անցքից աչք էին ածում, թե նա ինչպես է այն կարդում:
Ուսուցիչը երբեք իր սենյակը բաց չէր թողնում եւ ոչ մեկին չէր թույլատրում առանց իրեն մտնել այնտեղ: Այնպես որ, ոչ ոք չէր տեսել, թե ինչ է բովանդակում այդ գիրքը: Եվ ահա նա կանչեց իր մտերմագույն աշակերտին ու ասաց.
– Պահպանիր այս գիրքը: Այս գրքում կա այն ամենը, ինչ ես ուսուցանել եմ: Այժմ ես այն փոխանցում եմ քեզ: Պահպանիր այն այնպես, ինչպես, դու տեսել ես, պահպանում էի այն ես: Այս գիրքն ինձ տվել է իմ ուսուցիչը: Այժմ ես այն փոխանցում եմ քեզ: Այս գիրքը` ժառանգություն է:
Աշակերտը վերցրեց գիրքն ու նետեց կրակը:
Մնացած ամենքը չէին կարողանում հավատալ դրան: Նրանք ապշած էին: Սակայն ուսուցիչը ձեռքը դրեց աշակերտի գլխին եւ օրհնեց նրան: Նա ասաց.
– Դու հասկացար: Եթե դու պահպանեիր գիրքը, դու այլեւս իմ աշակերտը չէիր լինի: Իրականում այդ գրքում ոչինչ չկար: Այն դատարկ էր: Դու նետեցիր այն` լավ: Դու հասկացար իմ ուսմունքը, ոչ մեկը չպիտի հետեւի որեւէ մեկին: Յուրաքանչյուրը պիտի գնա իր հոգու խորքերը:
Որովհետեւ դու հարցնում ես
– Համարվում է, որ յուրաքանչյուրն ունի Բուդդայի բնությունը: Արդյո՞ք ես այն ունեմ,- հարցրեց վանականը ձենի վարպետին:
– Չունես,- պատասխանեց վարպետը: Այդժամ վանականը հարցրեց.
– Եթե բուդդիստական գիրը վկայում է, որ ամենքը Բուդդայի բնույթն ունեն, ինչո՞ւ ուրեմն ես այն չունեմ: Ծառերն ու քարերը, լեռներն ու գետերը, ամեն ինչ ունի Բուդդայի բնությունը: Եթե դա այդպես է, ինչո՞ւ ես այն չունեմ:
– Կատուներն ու շները, լեռներն ու գետերը, ամենայն ինչ ունի Բուդդայի բնությունը, բայց դու` ոչ:
– Բայց ինչո՞ւ:
– Որովհետեւ դու հարցնում ես:
Հետքեր չթողնել
Մահանալիս ձենի վանական Բոկուջյոն խնդրեց իր աշակերտներին բերել իր բոլոր գրքերը, այն ամենը, ինչ նա գրել էր, եւ ամենը, ինչ նա ասել էր: Այդ ամենը դարսվեց, բայց նրանք չէին կարողանում հասկանալ, թե նա ինչ է պատրաստվում անել: Իսկ նա սկսեց դրանցով խարույկ անել:
Նրանք սկսեցին բղավել ու ճչալ:
Բոնջյուն դա տեսնելով` ասաց.
– Ես պատրաստվում եմ հեռանալ եւ չեմ ուզում ինձնից հետո հետքեր թողնել: Ես չպետք է թողնեմ եւ ոչ մի ոտնահետք: Այսուհետ նա, ով կամենա հետեւել ինձ, պիտի հետեւի ինքն իրեն: Նա, ով կցանկանա հասկանալ ինձ, պիտի հասկանա ինքն իրեն: Ահա թե ինչու ես վերացնում եմ բոլոր գրքերը:
Ինչո՞ւ
Ձենի վարպետի մոտ գալիս է աշակերտն ու ասում.
– Ինչո՞ւ մարդկանցից ոմանք գեղեցիկ են, իսկ մյուսները` այլանդակ, ոմանք խելացի են, իսկ մյուսները` հիմար: Ինչո՞ւ գոյություն ունի այդպիսի հակասություն: Ինչո՞ւ Աստված ոմանց գեղեցիկ է ստեղծել, իսկ մյուսներին` այլանդակ: Եվ ինձ մի ասեք կարմաների մասին, թե այդ ամենը նախորդ կյանքերի պատճառով է: Ինչպե՞ս հայտնվեց տարբերությունն ի սկզբանե, երբ դեռեւս անցյալ չկար:
Վարպետը նրան տարավ այգի ու ասաց.
– Ահա այս ծառը մեծ է, իսկ սա` փոքր: Ես հաճախ եմ նստել այս ծառերի տակ եւ մտածել, թե ինչո՞ւ է այդպես: Սակայն, երբ ես միտքն այդ դեն նետեցի, ապա անհետացավ ինքը` հարցը: Այժմ ես գիտեմ, որ այս ծառը մեծ է, իսկ սա` փոքր: Ոչ մի խնդիր չկա:
Ինչպես են խոտն ու ծառերը պայծառատես դառնում
Սինկանը վեց տարի ուսումնասիրում էր Տանդայ դպրոցի բուդդիզմը, հետո յոթ տարի ձեն էր ուսումնասիրում, այնուհետեւ ուղեւորվեց Չինաստան եւ տասներեք տարի եւս հասու էր լինում ձենին այնտեղ: Երբ ահա վերադարձավ Ճապոնիա, շատերն էին կամենում նրան հարցուփորձել, պարզաբանել ուսմունքի անհասկանալի հարցերը: Սակայն, նույնիսկ, երբ Սինկանն ընդունում էր ացելուներին, ինչը հաճախ չէր պատահում, նա հազվադեպ էր հարցերին պատասխանում:
Մի անգամ հիսնամյա պայծառատեսություն որոնողը Սինկանին ասաց.
– Մանուկ հասակից ես ուսումնասիրում եմ Տանդայ դպրոցի մտքերը, բայց մի բան չեմ կարողանում հասկանալ: Տանդայն ուսուցանում է, որ ի վերջո պայծառատես կդառնան նույնիսկ խոտերն ու ծառերը: Ինձ դա շատ տարօրինակ է թվում:
– Ի՞նչ միտք ունի քննարկել` խոտերն ու ծառերը պայծառատես կդառնա՞ն, թե՞ ոչ,- հարցրեց Սինկանը:- Հարցն այն է, թե ինչպես ինքդ պայծառատես դառնաս: Այդ մասին դու մտածե՞լ ես:
– Այդպիսի բան դեռ մտքովս չէր անցել,- ապշեց տարեց աշակերտը:
Բացիր քո գանձարանը
Դայձյուն եկավ չինացի վարպետ Բասոյի մոտ: Բասոն նրան հարցրեց.
– Ի՞նչ ես դու փնտրում:
– Պայծառատեսություն,- պատասխանեց Դայձյուն:
– Դու ունես քո գանձարանը, ինչո՞ւ ես դրսում փնտրում,- հարցրեց Բասոն:
– Ո՞ւր է իմ գանձարանը,- հարցրեց Դայձոն:
– Այն, ինչ դու խնդրում ես, հենց քո գանձարանն է,- պատասխանեց Բասոն:
Ամենաարժեքավորը կյանքում
Աշակերտը ձենի վարպետ Սոձանին հարցրեց
– Ի՞նչն է աշխարհի երեսին ամենաարժեքավորը:
– Սատկած կատվի գլուխը,- պատասխանեց ուսուցիչը:
– Իսկ ինչո՞ւ սատկած կատվի գլուխը ամենաարժեքավորն է կյանքում:
– Որովհետեւ ոչ ոք չի կարող ասել դրա գինը,- պատասխանեց Սոձանը:
Բնավորությունը
Ձենի աշակերտը եկավ Բանկեյի մոտ եւ գանգատվեց.
– Ուսուցիչ, ես այնքան անսանձ բնավորություն ունեմ: Ինչպե՞ս շտկեմ այն:
– Դա քեզ մոտ ինչ-որ շատ տարօրինակ բան է,- պատասխանեց Բանկեյը,- մի տուր նայեմ դրան:
– Ես չեմ կարող այն հենց հիմա ցույց տալ,- պատասխանեց աշակերտը:
– Այդժամ,- եզրակացրեց Բանկեյը,- դա չի կարող քո ճշմարիտ բնույթը լինել, այլապես դու այն կարող էիր ինձ ցույց տալ ցանկացած պահին: Դու առանց դրա ես ծնվել, եւ ծնողներդ էլ դա քեզ չեն փոխանցել: Լավ մտածիր:
Ծանր գլուխը
Ձենի վանական Դոգենն ապրում էր մեկուսի անտառեզրի իր հյուղակում: Մի անգամ մի քանի ճամփորդ բուդդիստ վանականներ դիմեցին նրան գիշերելու խնդրանքով: Երբ նրանք կրակի մոտ տաքացան ու ընթրեցին, ապա խոսակցություն բացեցին գոյության էության մասին` հաստատելով, որ աշխարհը` լոկ մարդկային գիտակցության պատրանքն է: Հոգնելով նրանց պարապ զրույցներից, Դոգենը հարցրեց.
– Ի՞նչ եք դուք կարծում, ահա այն քարը գիտակցության ներսո՞ւմ, թե՞ դրսում է գտնվում:
Մի վանական խելոք տեսքով պատասխանեց.
– Իհա՛րկե ներսում:
– Քո գլուխը պետք է որ շատ ծանր լինի,- ասաց նրան Դոգենը,- եթե դու քո գիտակցության մեջ այդպիսի քարեր ես կրում:
Աքլորավաճառը
Մարտաքլորներ վաճառողը շուկայում իր ապրանքն էր գովում, հավատացնելով, որ իր աքլորները մարտնչում են մինչեւ մահ:
– Ավելի լավ է ինձ վաճառիր այնպիսիներին ,- դիմեց նրան գնորդը,- որոնք կռվում են մինչեւ հաղթանակ:
Ամենայն հարց սխալ է
Մի անգամ Ռինձայն իր աշակերտներից մեկին խնդրեց` «Ճշմարտության մասին ինչ-որ բան ասա»:
Ավագ աշակերտը մոտեցավ Ռինձային եւ հարվածեց նրան: Նա ծիծաղեց ու ասաց. «Ճիշտ է: Դու լավ վարվեցիր, ոորովհետեւ հարցնել չի կարելի: Չէ՞ որ ամենայն հարց սխալ է: Երբ աշակերտը կարողանում է խփել Վարպետին, նա ինքը Վարպետ է դարձել: Այժմ գնա եւ ուսուցանիր այլոց»:
Խորհրդատուն
Մի իշխան երեք ամիս պաշարում էր թշնամու ամրոցը եւ ոչ մի կերպ չէր կարողանում այն գրավել: Իր զորքից դժգոհ` նա կարգադրեց խորհրդատուին տուն նամակ ուղարկել` եւս մի բոլուկ ամենաանվեհեր խիզախներից ուղարկել օգնության: Բայց խորհրդատուն նկատեց, որ ոչխարների բանակը առյուծի ղեկավարությամբ ավելի լավ է, քան առյուծների բանակը ոչխարի հրամանատարությամբ: Եվ առաջարկեց, որ ավելի լավ է` մեկ այլ հրամանատար ուղարկեն:
Երջանկությունը փողի մեջ չէ
Աշակերտը Վարպետին հարցրեց. «Որքանո՞վ է ճիշտ այն խոսքը, թե երջանկությունը փողի մեջ չէ»: Նա պատասխանեց, որ դա լիովին ճիշտ է: Եվ այդ ապացուցելը հեշտ է: Քանզի փողով կարելի է տեղաշոր առնել, բայց ոչ` երազ, ուտելիք, բայց ոչ` ախորժակ, դեղ, բայց ոչ` առողջություն, ծառաներ, բայց ոչ` ընկերներ, կանանց, բայց ոչ` սեր, կացարան, բայց ոչ` օջախ, զվարճանքներ, բայց ոչ` բերկրանք, ուսուցիչներ, բայց ոչ` խելք: Եվ այն, ինչ ասվեց, ցուցակը չի լրում:
Շտկելու հույսով
Ջահել սամուրայը կանգնած էր աղեղով եւ մի քանի նետ ձեռքին, հայացքով չափելով նշանակետի հեռավորությունը: Կողքով անցնող վանականը նրան ասաց.
Դու չես սովորի նշանառու կրակել, եթե հույսդ դնես թերացումներդ շտկելու վրա: Մարտի ժամանակ այդպիսի բան հազիվ թե պատահի: Սովորիր խփել նշանակետին առաջին իսկ անգամից, միշտ հիշիր, որ նետդ մեկն է: Եվ կյանքում ամենայն գործ մեկեն արա, մի հուսա, թե հետո ինչ-որ բան կարելի կլինի շտկել:
Լուսինը չես գողանա
Ձենի վարպետ Րյոկանը համեստ ապում էր լեռան ստորոտի փոքրիկ հյուղակում: Մի անգամ երեկոյան անտեղ գող հայտնվեց, բայց սոսկ հայտնաբերելու համար, որ այնտեղ գողանալու բան չկա:
Վերադառնալով Րյոկանը բռնացրեց գողին:
– Դու երեւի թե ինձ այցելելու համար երկար ճամփա ես կտրել,- ասաց նա գողին,- դու պետք է դատարկաձեռն չհեռանաս: Խնդրում եմ, նվեր վերցրու իմ հագուստը:
Շվարած գողը վերցրեց հագուստն ու դուրս պրծավ: Րյոկանը մերկ նստել ու նայում էր լուսնին:
– Թշվառական,- վերացած խորհրդածում է նա,- օ՜, որքան ես կցանկանայի նրան նվիրել այս հիասքանչ լուսինը»:
Բնականությունը
Երբ ձենի վարպետ Բանկեյը մահացավ, մի կույր ասաց. «Ես չեմ կարող մարդու դեմքը տեսնել, բայց կարող եմ նրա բնավորությունը որոշել ձայնով: Սովորաբար, երբ մեկը շնորհավորանքներ է բերում, ես թաքուն նախանձ եմ զգում: Երբ մեկը ցավակցում է, ես հաճախ նրա ձայնի մեջ բավարարվածություն եմ զգում: Բայց Բանկեյի հետ իմ բոլոր զրույցներում նրա ձայնը միշտ անկեղծ էր: Եթե նա բերկրանք էր արտահայտում, ապա ես լսում էի բերկրանքը: Եթե խոսում էր վշտի մասին, նրա ձայնը վշտալի էր հնչում»:
Դատարկությունը
Մի անգամ վանական Ջոշուին, ում մասին պատմում են, թե նա սկսեց ձեն ուսումնասիրել վաթսուն տարեկանում, պայծառատեսության հասավ ութսունում, իսկ այնուհետեւ ուսուցանում էր մինչեւ հարյուր քսան տարեկանը, մի աշակերտ եկավ հարցմունքով.
– Եթե ես հասնեմ դատարկության իմ մտքում, դրա հետ ի՞նչ անեմ հետո:
– Դեն նետիր,- խորհուրդ տվեց Ջոշուն:
– Ինչպե՞ս ես կարող եմ դեն նետել այն, ինչը չկա,- պնդում էր աշակերտը:
– Եթե չես կարող, տար հետդ,- անհամբեր պատասխանեց ուսուցիչը:
Մորին
Մի մարդ հատում էր դաշտը, որում վագր էր ապրում: Նա ինչքան ուժ ուներ` վազում էր, վագրը` նրա ետեւից: Վազելով դարաթափի մոտ, մարդը սկսեց վեր մագլցել, բռնվելով վայրի ողկույզի արմատներից, եւ կախվեց դրանցից: Վագրը վերեւից փնչացրեց նրա վրա: Դողալով մարդը ներքեւ էր նայում, ուր մի այլ վագր սպասում էր նրան, որ ուտի: Միայն ողկույզն էր պահում նրան:
Երկու մկնիկ, մեկը` ճերմակ, մյուսը` սեւ, քիչ-քիչ սկսեցին ողկույզը կրծել: Մարդն իր կողքին բուրավետ մորի տեսավ: Մի ձեռքով ողկույզից բռնվելով, մյուսով նա սկսեց քաղել մորին: Օ՜հ ինչ քաղցր էր այն:
Ինչպես էին սովորում լռել
Տենդայ դպրոցի աշակերտները մեդիտացիա էին ուսանում մինչեւ Ճապոնիայում ձենի հայտնվելը:
Աշակերտներից չորսը, մոտ ընկերներ, միմյանց խոստացան լռություն պահպանել: Բայց երբ գիշերը վրա հասավ, եւ նավթի լամպերը լրիվ աղոտացան` աշակերտներից մեկը չդիմացավ եւ ծառային ձայնեց. «Այդ լամպերը շտկիր»:
Երկրորդ աշակերտը զարմացավ, լսելով, որ առաջինը խոսեց։
– Մենք պայմանավորվել էինք ոչ մի խոսք չասել,- նկատեց նա:
– Դուք, տխմարներ, ի՞նչ եք խոսում,- հարցրեց երրորդը:
– Միայն ես եմ լռում,- եզրակացրեց չորրորդը:
Ձեն բուդդիստական երկխոսություն
Ձենի ուսուցիչներն իրենց ջահել աշակերտներին սովորեցնում էին ինքնարտահայտվել:
Երկու ձեն բուդդիստական տաճարում մեկական երեխա աշակերտ կար: Մեկը, ամեն առավոտ բանջարեղենի ետեւից գնալիս, ճանապարհին հանդիպում էր մյուսին:
– Դու ո՞ւր ես գնում,- մի անգամ հարցրեց մեկը մյուսին:
– Գնում եմ, ուր ոտքերս են տանում,- պատասխանեց մյուսը:
Այդ պատասխանն ապշեցրեց առաջինին, եւ նա օգնության դիմեց ուսուցչին:
– Վաղը,- ասաց ուսուցիչը,- երբ դու հանդիպես այդ տղային, նրան նույն հարցը տուր: Նա քեզ նույն կերպ կպատասխանի, եւ այդժամ դու հարցրու. «Իսկ եթե դու ոտքեր չունենայիր, դու ո՞ւր կգնայիր»: Դա նրան դժվար կացության մեջ կդնի:
Հաջորդ առավոտ երեխաները նորից հանդիպեցին:
– Դու ո՞ւր ես գնում,- հարցրեց առաջինը:
– Ուր քամին փչի,- պատասխանեց երկրորդը:
Դա կրկին առաջին աշակերտին շփոթության մեջ գցեց, եւ նա դարձյալ դիմեց ուսուցչին:
– Նրան հարցրու, թե ուր կգնար, եթե քամի չլիներ,- առաջարկեց նրան ուսուցիչը:
Հաջորդ օրը նրանք երրորդ անգամ հանդիպեցին:
– Դու ո՞ւր ես գնում,- հարցրեց առաջինը:
– Շուկա, բանջարեղենի ետեւից,- պատասխանեց երկրորդը:
Ակնթարթը գանձից թանկ է
Մի ծանրակշիռ պարոն խնդրեց ձենի ուսուցիչ Տակուանին ասել իրեն, թե ինչպես է պետք անցկացնել ժամանակը: Նա զգում էր, որ իր օրերը չափազանց նվիրված են հիմնարկության հոգսերին, եւ փորձեց անշարժ նստել, որպեսզի վայելի այլոց հարգանքը:
Տակուանը ութ չինական սիմվոլ նկարեց եւ տվեց մարդուն այս խոսքերով.
Այս օրը երկրորդ անգամ չի կրկնվի,
Ակնթարթը գանձից թանկ է:
Այս օրն այլեւս չի գա:
Յուրաքանչյուր րոպե` անգին գանձ է:
Վատն ու լավը
Երբ Բանկեյն իր օրերն անցկացնում էր մեդիտացիայի մեջ, Ճապոնիայի տարբեր ծագերից հավաքվում էին աշակերտները, որպեսզի ուսանեն նրա մոտ: Այդպիսի հավաքներից մեկի ժամանակ բռնեցին մի աշակերտ-գողի: Այդ մասին հայտնեցին Բանկեյին եւ խնդրեցին նրան վռնդել հանցագործին: Բանկեյը այդ դիպվածն ուշադրության չարժանացրեց: Ավելի ուշ այդ աշակերտին դարձյալ բռնեցին նույն գործի վրա, եւ Բանկեյը դարձյալ չսկսեց գործը քննել: Դա զայրացրեց մնացած աշակերտներին, եւ նրանք խնդրագիր գրեցին, որում խնդրում էին հեռացնել գողին, այլապես նրանք ողջ կազմով կլքեն Բանկեյին:
Երբ Բանկեյը կարդաց խնդագիրը, նա բոլորին ժողվեց ու ասաց.
– Դուք իմաստուն եղբայրներ եք: Դուք գիտեք` ինչն է լավ, իսկ ինչը` վատ: Դուք կարող եք գնալ ուր կամենաք, եւ սովորեք այնտեղ: Բայց այս մոլորյալ եղբայրը չի կարող վատը լավից զանազանել: Ո՞վ պիտի սովորեցնի նրան, եթե ոչ` ես: Եթե նույնիսկ դուք բոլորդ գնաք, նա այստեղ կմնա:
Արցունքները հոսեցին գողի աչքերից: Գողանալու ցանկությունն իսպառ վերացավ:
Փայտե Բուդդան
Ուսուցիչ Տենեն Տանկան մի անգամ ացելեց մի տաճար եւ մնաց այնտեղ գիշերելու: Տաճարի վանահայրը երջանիկ էր, քանի որ Տենեն Տանկան շատ հայտնի ուսուցիչ էր, եւ տաճարի համար մեծ օրհնանք էր, որ նա եկել էր այստեղ: Բայց գիշերով Տենենը մի այնպիսի բան արեց, որ վանահայրը ապշեց: Ցուրտ գիշեր էր, եւ Տենենը այրեց փայտե Բուդդան, որպեսզի տաքանա: Վանահայրը շփոթահար էր։ Երբ նա տաճարում կրակ տեսավ, նա ներխուժեց այնտեղ եւ հայտնաբերեց, որ Բուդդայի մեծ քանդակներից մեկը բացակայում է, իսկ նրա գլուխը կիսով չափ այրվել է: Նա բացականչեց. «Այս ի՞նչ արեցիք: Դուք խելագար եք: Դուք այրեցիք իմ Բուդդան»:
Տենենը ծիծաղեց եւ իր գավազանով մոխիրը խառնեց: Վանահայրը հարցրեց. «Դուք ի՞նչ եք հիմա անում: Դուք խելագար եք»: Տենենն ասաց «Ես փորձում եմ գտնել Բուդդայի մասունքները»: Հասավ վանահոր ծիծաղելու ժամանակը: Նա ասաց. «Դուք հաստատ խելագար եք: Փայտե Բուդդան մասունքներ չունի»: Տենենը հարցրեց. «Դուք վստա՞հ եք»: Վանահայրը պատասխանեց. «Այո, վստահ եմ: Ինչպե՞ս կարող է փայտե Բուդդան մասունքներ ունենալ»: Այդժամ Տենենն ասաց. «Բերեք մյուս Բուդդաներին եւս: Ձեր տաճարում դրանք շատ են, այդքան շատ ձեզ պետք չէ: Ցուրտ գիշեր է, եւ ես դողում եմ: Տեսեք, կենդանի Բուդդան դողում է, իսկ փայտե Բուդդաները նստած են իրենց պատվանդանների վրա: Բերեք դրանք»:
Կապիկը
Մի անգամ ձենի ուսուցիչը կապիկին ասաց. «Ես հաստատ գիտեմ, որ դու հասկանում ես այն լեզուն, որով ես խոսում եմ, բայց ջանում ես դա ինձնից թաքցնել: Իմ ներթափանցումը իրերի էության մեջ ասում է ինձ այդ մասին»:
Կապիկը պատասխանեց. «Այո պարոն: Բայց խնդրում եմ, ոչ մեկին այդ մասին մի ասեք, որովհետեւ, ձեզնից բացի, ես ոչ մեկի հետ չեմ խոսի: Ուզածդ գազան հիանալիորեն հասկանում է ձեր լեզուն, բայց ոչ մի կենդանի չի ուզում, որ դուք նրան ստրուկ դարձնեք: Եթե կենդանիներից որեւէ մեկը խոսի, ապա նրան տեղնուտեղը կստիպեն ինչ-որ աշխատանք անել»:
Փոշին հայելու վրա
Ձենի ուսուցիչը իր աշակերտին ուղարկեց իջեւանատուն վերջին փորձության: Աշակերտը հարցրեց. «Դա ի՞նչ փորձություն է: Ես ի՞նչ պիտի անեմ այդ իջեւանատանը»:
Ուսուցիչը պատասխանեց. «Գնա եւ պարզապես զննիր այն ամենը, ինչ կատարվում է այնտեղ, եւ ինձ պատմիր: Դա կորոշի, թե դու կլինե՞ս իմ հետնորդը, թե՞ ոչ»:
Աշակերտը գնաց իջեւանատուն: Նա ամեն ինչ զննում էր: Գալով ուսուցչի մոտ, նա պատմեց. «Ես տեսա, որ իջեւանատան տերը երեկոյան մաքրում է հայելին` ամեն երեկո, եւ դարձյալ մաքրում է առավոտյան: Ես նրան հարցրի. «Դուք հայելին մաքրեցիք ընդամենը մի քանի ժամ առաջ, ինչո՞ւ եք կրկին մաքրում այն»: Տերը պատասխանեց. «Փոշին հավաքվում է վայրկյանը մեկ, այդ պատճառով այն պետք է մաքրել ցանկացած ազատ պահին: Դու միշտ այնտեղ հավաքված փոշի կգտնես»:
Եվ ես եկա այն եզրակացության, որ դուք միանգամայն ճիշտ էիք, երբ ինձ իջեւանատուն ուղարկեցիք: Միեւնույն բանն է կատարվում եւ ուղեղի հետ` այն հարկ է ամեն վայրկյան մաքրել, որովհետեւ ամեն վայրկյան փոշին, իր բնույթին հավատարիմ, շարունակում է հավաքվել»:
Մեծ տարբերությունը
Ձենի մի վարպետի հարցրեցին. «Ի՞նչ էիք դուք սովորաբար անում մինչեւ պայծառատես դառնալը»:
Նա ասաց. «Ես սովորաբար ցախ էի ջարդում եւ ջրհորից ջուր էի կրում»:
Այնուհետու նրան հարցրեցին. «Իսկ հիմա, երբ դուք Պայծառատես եք դարձել, դուք ի՞նչ եք անում»:
Նա պատասխանեց. «Դե ի՞նչ կարող եմ ես անել: Ես ցախ եմ ջարդում եւ ջրհորից ջուր եմ կրում»:
Հարցապնդողը, բնականաբար, շվարած էր: Նա հարցրեց. «Իսկ ո՞րն է այդ դեպքում տարբերությունը: Մինչ պայծառատեսությունը դուք այդ էիք անում եւ Պայծառատեսութունից հետո էլ նույնն եք անում, ո՞րն է այդ դեպքում տարբերությունը»:
Վարպետը ծիծաղեց ու ասաց. «Տարբերությունը մեծ է: Նախկինում ես պետք է ճիգ գործադրեի, մինչեւ Պայծառատես դառնալը, դա պարտականություն էր, որը ես ստիպված էի կատարել` չուզելով, ինքզինքս ստիպելով: Ես անում էի դա այն պատճառով, որ ինձ հրամայել էին դա անել, ուսուցիչս կարգադրել էր ինձ ցախ ջարդել, այդ պատճառով էլ ես ջարդում էի: Սակայն հոգու խորքում ես բարկանում էի, թեպետ արտաքուստ ես ոչինչ չէի ասում:
Այժմ ես ցախ եմ ջարդում, քանի որ գիտեմ դրան ուղեկցող գեղեցկությունն ու բերկրանքը: Ես ջրհորից ջուր եմ կրում այն պատճառով, որ դա անհրաժեշտ է: Դա արդեն պարտավորություն չէ, այլ իմ սերը: Ես սիրում եմ ծերուկին: Ցրտում է, արդեն ձմեռը վրա է հասնում, եւ ցախ պետք կգա: Ուսուցիչը օրեցօր ավելի է ծերանում, նա ավելի շատ ջերմության կարիք ունի: Պետք է նրա կացարանը լավ տաքացնել: Հիմա մեծ տարբերություն է հայտնվել: Չկա անհավեսություն, չկա դիմադրություն: Ես պարզապես արձագանքում եմ պահին եւ ընթացիկ անհրաժեշտությանը»:
Ո՞րն է տարբերությունը
Մի անգամ Բոդհիդհարմային հարցրին. «Ո՞րն է մեծ իմաստունի եւ սովորական մարդու առտնին կյանքի միջեւ եղած տարբերությունը»:
Բոդհիդհարման պատասխանեց. «Դա նման է աշնանային սարդոստայնի: Ոմանք սխալաբար այն գոլորշու տեղ են դնում, սակայն իրականում` դա օդում սավառնող սարդոստայն է: Միջակ մարդը տեսնում է իմաստունին եւ նրա կյանքը համարում է նույնքան սովորական, ինչպես եւ իրենը, այնինչ պայծառատես մարդը ինչ-որ սրբազան բան է տեսնում միջակ մարդու կյանքում:
Իմանալ ներսից
Մի մարդ եկավ մեծ նկարչի մոտ եւ ասաց. «Ես ուզում եմ բամբուկ նկարել սովորել: Ես ի՞նչ պիտի անեմ»:
Ուսուցիչը պատասխանեց. «Սկզբում գնա ջունգլիներ եւ երեք տարի ապրիր բամբուկների մեջ: Երբ դու սկսես զգալ, որ դու բամբուկ ես դարձել, վերադարձիր»:
Մարդը գնաց ու չվերադարձավ: Անցավ երեք տարի: Ուսուցիչը սպասում էր, սպասում, իսկ հետո ստիպված էր ուղեւորվել այդ մարդուն փնտրելու, տեսնելու, թե ի՞նչ է պատահել, որովհետեւ, եթե դուք բամբուկ եք դարձել, ապա ինչպե՞ս եք կարող վերադառնալ ուսուցչի մոտ: Երբ ուսուցիչը եկավ, մարդը կանգնած էր բամբուկի ձորում: Քամին փչում էր, բամբուկն օրորվում ու պարում էր, նրա հետ օրորվում եւ պարում էր մարդը: Ուսուցիչը ցնցեց նրան: Նա ասաց. «Դու ի՞նչ ես անում: Ե՞րբ ես պատրաստվում նկարել»:
Նա պատասխանեց. «Մոռացիր այդ մասին: Ինձ հանգիստ թող: Ինձ մի խանգարիր»:
Ուսուցիչը ստիպված եղավ նրան ուժով տուն քարշ տալ: Նա ասաց. «Այժմ դու պատրաստ ես բամբուկ նկարելու, որովհետեւ դու այժմ ներսից գիտես, թե ինչ բան է բամբուկը»:
Շարունակելի