– «Wikileaks» կայքը վերջերս աննախադեպ քանակի դիվանագիտական նյութեր հրապարակեց Հայաստանի քաղաքական գործիչների, պաշտոնյաների, օլիգարխների, պետական կառույցների եւ ընդհանրապես ՀՀ-ում տիրող իրավիճակի մասին: Եվ սպասվում է, որ կլինեն նոր հրապարակումներ: Այս շրջանում այդ հրապարակումները պատահակա՞ն էին:
– Դա շատ ավելի լայն երեւույթ է, եւ չի կարելի սահմանափակել միայն Հայաստանով: Ըստ էության, այդտեղ երեւում է այն, ինչ մենք անվանում ենք Արեւմուտք: Բայց Արեւմուտքը` ոչ թե որպես երկրների ամբողջականություն, այլ որոշակի փիլիսոփայություն, ապրելակերպ, որոշակի քաղաքակրթություն: Ակնհայտ է, որ այդ գործընթացը սպասարկում է առաջին հերթին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականության նպատակները: Միաժամանակ, կարծես թե, ավելի խորքային սպասարկում է, եւ չի կարելի ասել, թե զուտ ԱՄՆ ընթացիկ կառավարության շահերի սպասարկում է: Արեւմուտքի կառավարման համակարգը շատ ավելի բարդ է: Առաջին հերթին` այդ մեծ հարստության կուտակման կետերի շահերը, նպատակները: Մարդիկ ուղղակի հաշվարկել են, որ այսպիսի արդյունավետ գործիք կա: Եվ դա գործում է, այդ թվում, նաեւ Հայաստանում:
– Իսկ այդ հրապարակումներով ի՞նչ են հետապնդում Հայաստանում:
– «Wikileaks»-ը կարող է խոցելի դարձնել, հարցականի տակ դնել ցանկացած անձ, կառույց, տարբեր ուժգնությամբ հարված hասցնել` բերելով անգամ չեզոքացման աստիճանի: Ամեն վայրկյան կարող է հայտնվել այնպիսի տեղեկատվություն, որն այս կամ այն խնդրի վերաբերյալ խթանող կամ խցանող դեր կունենա:
– Հնարավո՞ր է, որ դա զգուշացում լինի, թե կհրապարակվի այնպիսի տեղեկություն, որին հանրությունը չի տիրապետում: Մինչ այժմ հրապարակած նյութերը հիմնականում հայ հանրությանը ծանոթ էին եւ բազմաթիվ անգամ հրապարակվել են ՀՀ լրատվամիջոցներում:
– Զգուշացումը` նպատակներից մեկն է: Բացի դա, ուղղակի սպասարկում է քաղաքական դաշտը, հասարակական կարծիքը, ստեղծում ինչ-ինչ հնարավորություններ: Եվ, իհարկե, նաեւ ակնարկվում է, թե այն գործիչները, որոնցից ինչ-որ բան է կախված, եւ որոնց պահվածքն էական է ԱՄՆ-ի համար, նրանք հաշվենկատ են լինում:
– Իսկ այդ հրապարակումները կապ ունեի՞ն կոնկրետ այս ժամանակաշրջանի կամ գործընթացի հետ, երբ ՀԱԿ-ը առկախել էր իշխանությունների հետ սկսած երկխոսությունը:
– Իհարկե, հիմա աշխարհի որոշակի հատվածներում վերաձեւավորում է գնում, դրա մեջ անկասկած մտնում է նաեւ կովկասյան տարածաշրջանը: Եվ սա բավական արդյունավետ գործիք է, ու միայն Հայաստանի դեպքում չի կիրառվում, Ադրբեջանի դեպքում էլ է գործում:
– Ձեր կարծիքով` ինչո՞ւ ՀԱԿ-իշխանություն երկխոսությունը առկախվեց: Արդյո՞ք իրական պատճառը ոստիկանների հետ բախման արդյունքում Կոնգրեսի ակտիվիստների կալանավորումն էր:
– Շատ հավանական է, որ երկխոսությունը փակուղի է մտել, որ առճակատման տեխնոլոգիաները վերցված են որպես հնարավոր շարունակություն եւ, որ դա լուրջ մարտահրավերներ է պարունակում Հայաստանի համար: Սա չի նշանակում, որ երկխոսությունը ելք էր բոլոր խնդիրներից: Երկխոսությունը արեւմտյան բանաձեւ էր տրանսֆորմացիայի գործընթացը Հայաստանում ավելի դյուրին դարձնելու համար: Բայց դա չի նշանակում, որ բոլոր մասնակիցները զգաստ կանգնած սպասում են ինչ-որ հրահանգների: Ոչ: Նրանք անում են իրենց գործը, ուղղակի այդ հնարավորությունը ստեղծվել էր: Կարո՞ղ էր երկխոսությունը լինել զուտ հայկական նպատակներից, կարող էր: Բայց դա հնարավոր է, եթե մեր ողջ` թե մտավոր, թե քաղաքական պոտենցիալի հուժկու ազդեցությունը լինի: Այս վիճակը չկար, դրա համար հիմնական ազդեցությունը արտաքին էր: Ներսում միայն ներգրավված շրջանակների ազդեցությունն էր, եւ որոնք նաեւ խոցելի են: Օրինակ, ցանկացած իշխանություն խոցելի է, շատ բանով գտնվում է արտաքին ազդեցության տակ:
– Ձեր կարծիքով` մեկուկես ամիս հանդիպելուց հետո ինչո՞ւ երկխոսությունը արդյունավետ ընթացք չունեցավ: Պատճառն այն էր, որ երկու կողմերն առանձնապես շահագրգռված չէին այդ գործընթացով, քանի որ դա դրսից պարտադրված գործի՞ք էր:
– Քանի դեռ կա համաշխարհային հնարամիտը` ԱՄՆ-ը, կարծիք կար, թե նրանք կկարողանան գործընթացն արդյունավետ տանել, որովհետեւ այդ դեպքում ապահովվում էր, ասենք, տրանսֆորմացիայի առավել արդյունավետ ընթացքը` ՀՀ իշխանական եւ քաղաքական համակարգերը տանել դեպի Արեւմուտքին ավելի խորը սերտաճման, Արեւմուտքի եւ նրա շահերի ենթակայության: Սակայն բոլոր դեպքերում տարբեր մարդիկ եւ կառույցներ, անկասկած, ունեն, եւ կարող էին դրսեւորել ինքնուրույնություն, եւ գործընթացը գնար այլ ուղղությամբ: Ֆունդամենտալ հարցը հետեւյալն է, անկախ նրանից, թե երկխոսությունն ինչպես կընթանար, փիլիսոփայության առումով դա Հայաստանը նոր ուղեծիր դուրս չէր բերելու: Զարգացումներն այստեղ գնում են հին փիլիսոփայության շրջանակում: Մենք ամեն կերպ ուզում ենք դառնալ Արեւմուտք, որն ինքն արդեն դադարում է այդպիսին լինելուց: Լավագույնը` ինչ մեզ խոստանում է ընդդիմությունը, ասում է` ես լավ Արեւմուտք կդարձնեմ Հայաստանը: Լավ Արեւմուտք գոյություն չունի, Արեւմուտքն ավարտված է:
– Այնուամենայնիվ` Կոնգրեսի եւ իշխանության երկխոսությունը կշարունակվի՞, թե՞ առկախումն արդեն վերջն էր:
– Գրեթե համոզված եմ, որ` ոչ: Բայց, իհարկե, երբ գործ ունես ԱՄՆ-ի նման համակարգի հետ, երբեք ոչինչ չես կարող բացառել:
– Փաստորեն, ըստ Ձեզ` երկխոսությունը սկսվեց ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ, այդ դեպքում առկախումը ո՞ր ուժի «շնորհիվ» եղավ:
– Կա աշխարհաքաղաքական երկրորդ խաղացողը` Ռուսաստանը, որը երկխոսությունը դիտարկում է որպես իր շահերի դեմ ուղղված գործիք: Այսինքն` դա ընկալում է որպես տեխնոլոգիական մի գործիք ստեղծված ԱՄՆ-ի կողմից` Հայաստանին իր շահերին ենթարկելու համար: Քանի որ ՌԴ-ն էլ ուզում է Հայաստանին իր շահերին ծառայեցնի, ապա նա այդ գործընթացին դեմ է:
– Այսինքն` ԱՄՆ-ը սկսեց, ՌԴ-ն առկախե՞ց:
– ՌԴ-ն, երեւի, անդադար արգելակում էր: Ես դիտում եմ, որ այդ մի հարթությունը գոյություն ունի: Սա ավտոմատ կառավարում չի նշանակում, օգտագործում են ազդեցություններ, լծակներ, դրանից դուրս բաներ: Ես չգիտեմ, թե դրա տեխնոլոգիան ինչպես է եղել, բայց դրանք մանրուքներ են: Ըստ էության, կա այս գործընթացի աշխարհագրական եւ խթանողը, եւ խցանողը:
– ՀԱԿ-ը հայտարարել է, որ եթե երկխոսությունն արտահերթ ընտրությունների համար իրենց ցանկալի արդյունքը չտա, ապա աշնանը ջրբաժան է լինելու, որ գնալու են կտրուկ սրացման: Կոնգրեսի մասնակցությամբ քաղաքական կտրուկ զարգացումներ սպասվո՞ւմ են աշնանը:
– Ես կարծում եմ, որ Կոնգրեսն, իրոք, անկախ հայտնի թուլացումից` այդ հնարավորություններն ունի: Բանն այն է, որ հանրապետությունում դժգոհությունը հսկայական է, եւ անկախ իր հեղինակության որոշակի անկումից` ՀԱԿ-ը կարող է մոբիլիզացնել զանգված, քանի որ դա արդեն լինելու է սուր գործընթաց: Իսկ սուր գործընթացներին մոտեցողները շատ են: Մարդիկ հեռացան հաշտության գնացող Կոնգրեսից, բայց ետ կգան, երբ սուր զարգացումներ տեսնեն: Եվ կգնան նրանք, ովքեր Կոնգրեսի հետ անգամ կապ ունենալ չեն ուզում: Իսկ այդպիսի իրավիճակում հատկապես շատ կարեւոր է, թե ինչքանով գերակա ուժ կդառնա: Երբ գերակայությունը բացարձակ ճնշող եւ թելադրող չի, ստեղծվում է վտանգավոր, նոր բախումնային իրավիճակ: Կողմերից մեկը պետք է ակնհայտ ուժեղ լինի, որ չհասնի նման զարգացումների: Դրանից խուսափելու համար Հայաստանում այդ ընդվզումը պետք է դարձնել կառավարելի, ընդվզումն այս կյանքի, այս ապրելակերպի դեմ է:
– Գարնանը Կոնգրեսի հանրահավաքները բավական մարդաշատ էին, եւ որոշ փորձագետներ գտնում էին, թե այդ ուժն օգտագործելով` ՀԱԿ-ը կարող էր փոփոխություններ անել: Մինչդեռ կարծես թե Կոնգրեսն ինքը հանդարտեցրեց այդ դժգոհության ալիքը: Դա՞ էլ դրսի ազդեցության արդյունք էր:
– Դրսին պետք է այնպիսի գործընթաց, որը Հայաստանին կտանի Արեւմուտք` անկախ նրանից` դա կլինի արտահե՞րթ, թե՞ հերթական: Մենք անդադար սարսափազդու պատմություններ ենք պատմում Ռուսաստանի ֆանտաստիկ ազդեցության մասին: ՌԴ-ն ստեղծում է ոչինչ չնշանակող կաղապարներ: Այդ կարողությունները, որ ունի` այդ ռազմական բազան, ենթակառուցվածքները, դրանք ներքին զարգացումների վրա բացարձակապես ազդեցություն չունեն: Երբ հաստատվի Արեւմուտքը, որ վայրկյանին նա այստեղ Ռուսաստանի հետ առճակատում ցանկանա` մեկ ակնթարթում այդ հարցերը կլուծի: Եթե ժողովուրդը, քաղաքական ընտրանին, պետական համակարգն անցնում է Արեւմուտքի ձեռքը, արդեն ՌԴ ազդեցությունն այստեղ բազայով եւ ենթակառուցվածքներով պահել հնարավոր չէ:
– Այդ դեպքում Արեւմուտքն ինչո՞ւ չի ցանկանում ՀՀ-ում լիակատար ազդեցություն ունենալ:
– Նրանք քայլ առ քայլ գնում են այդ ուղղությամբ: Եվ հետո նրանք չեն ցանկանում ՌԴ-ի հետ առճակատվել: Նրանք ցանկանան մինչեւ վերջ այսպես լինի` ՌԴ-ն մինչեւ վերջ պատրանք ունենա, թե այստեղի տերն ու տիրակալն ինքն է: Բայց իրականում Արեւմուտքն է:
– Բայց եթե Արեւմուտքն այսքան հաջողակ է Հայաստանում, ապա նրա սկսած երկխոսության գործընթացը Ռուսաստանն ինչո՞ւ տապալեց:
– Ես նույնիսկ չգիտեմ, թե ՌԴ-ն այստեղ ո՞ւմ հետ է խոսում այդ հարցերով: Միգուցե նույն Արեւմուտքի հետ է խոսում: ՌԴ-ին է հատկացված մոլորակի այս հատվածը` ետխորհրդային տարածքը, եւ ՌԴ-ն ամեն վայրկյան կարող է ասել` էս ի՞նչ եք անում իմ դեմ: Իսկ եթե ՌԴ-ն Արեւմուտքին մեղադրում է ջեբկիրության մեջ, ուրեմն ինքն էլ կարող է ջեբկիրություն անել: Եթե նրանք ջեբկիրություն են անում ՀՀ-ում եւ տակից տանում են այն, ինչ պատկանում է ՌԴ-ին, ՌԴ-ն էլ թալիբներին զենք է տալիս:
– Իսկ Ձեր կարծիքով` կա՞ արտահերթ ընտրությունների հավանականություն:
– Եթե շատերին հետաքրքրում է` արտահերթ ընտրություն կլինի, թե ոչ, ապա ինձ հետաքրքրում է, թե ինչի՞ է ինքնասպանություն կատարել Տաթեւիկը (Կասկադում ամիսներ առաջ կատարված ինքնասպանության ծանր դեպքը.- Ա.Ա.), ինչի՞ է ինքնասպանության փորձ կատարել նրա եղբայրը: Եթե այս մի օրինակով քննարկենք, թե ի՞նչ Հայաստան ենք ստեղծել, որտեղ մեր երեխաները ինքնասպանություն են կատարում, մենք կհասկանանք, թե ի՞նչ ենք արել, ո՞ւր ենք գնում, եւ ինչպիսի՞ն ենք մենք: Ֆունդամենտալ հարցերին անգամ մոտ գնալու փորձ չկա: Ասում են` եկեք այս իշխանություններից պրծնենք, հետո նոր բոլոր հարցերից կխոսենք: Իսկ միգուցե այս իշխանության մե՞ջ էլ շատերն ուզենան այդ նույն բանն անել: Հիմա մենք Հայաստանում բուծում ենք մի մարդու տեսակ, ունենք մի մարդու իշխանություն, որը ման է գալիս երկու բան` «կայֆի» միջոց` փող եւ «կայֆ»: Ես օգտագործեցի այդ բառը, որովհետեւ երիտասարդությունը հենց այդ բառերով է դաստիարակվում: Ճնշող մեծամասնությամբ ունենք հենց այդ երիտասարդությունը: Եվ բանակից սկսած` բոլոր տեղերում ունենք այս ողբերգությունները: Ամեն մեկը պետք է պոկի իրենը, տանի` մյուսներին ճնշելով: Իրական ընտրությունը սա է: Մենք սա՞ ենք ընտրում որպես կերպ, թե՞ այլ բան: Մենք ինչ-որ վերնագրերով կուսակցություններ ենք ընտրում, բայց այս փիլիսոփայությունը չի փոխվում, եւ ոչ մեկը չի խոստանում փոխել: