– «Ֆայհա» երգչախմբի կատարումները լսելիս` զարմանում ես, թե արաբներից կազմված երգչախումբն ինչպե՞ս կարող է նման կերպ Կոմիտաս կատարել: Ե՞րբ ստեղծվեց «Ֆայհան»:
– Այն հիմնվել է 2003թ. Լիբանանի հյուսիսում գտնվող Տրիպոլ քաղաքում: Դեռ այդ ժամանակ ես ղեկավարում էի «Կոմիտաս» երգչախումբն Այնճարում` 1990-2005թթ.: 2000թ. Տրիպոլում երգչախումբը ներկայացավ համերգով, որտեղ արաբները պարզապես ապշել էին երգչախմբի ակապելա կատարումներով, եւ շուտով մեզ հրավիրեցին մասնակցելու Տրիպոլում կայանալիք երգչախմբերի միջարաբական մրցույթին: Մենք, լինելով միակ հայկական երգչախումբը, ստացանք առաջին մրցանակ` համարվելով արաբական աշխարհի լավագույն երգչախումբը: Ի դեպ, նշեմ նաեւ, որ մրցույթին մենք ներկայացանք հայկական երգերով: Հենց Տրիպոլում էլ առաջարկեցին հիմնել երգչախումբ: 2003թ. հունվարին հիմնեցի երգչախումբը: Իհարկե, սկզբնական շրջանում բավական բարդ էր, քանի որ նրանք քառաձայն երգչախմբի մասին գաղափար չունեին: Բարեբախտաբար, ամեն ինչ այնքան արագ շտկվեց, որ նույնիսկ 2005թ. մասնակցեցինք Վարշավայում տեղի ունեցող երգչախմբերի միջազգային մրցույթին` զբաղեցնելով 2-րդ տեղը: Այնուհետեւ` երկու տարի անց` 2007թ., երգչախումբը ստացավ առաջին մրցանակը, իսկ լավագույն խմբավարի մրցանակը շնորհվեց ինձ: Չնայած մեր բոլոր ձեռքբերումներին, մենք շարունակում ենք աշխատել նույն ոգով: Նշեմ նաեւ, որ երգչախումբը պատկանում է Տրիպոլի քաղաքապետարանին, եւ սա բացառիկ երեւույթ է արաբական աշխարհում, որովհետեւ տեղի իշխանությունն ինքն է մեզ հովանի կանգնում: Երգչախմբում բոլորն արաբներ են եւ կատարում են նաեւ հայերեն երգեր: Նրանք շատ սիրում են Կոմիտաս, եւ կարելի է ասել` Կոմիտասը մի այլ աշխարհ է նրանց համար, արաբական երգերը` մեկ այլ աշխարհ: Մենք պաշտոնապես ներկայացնում ենք Լիբանանը:
– Փաստորեն, Տրիպոլը Ձեզ համար բավական ճակատագրական էր:
– (Ժպտում է.- Մ.Մ.): Անկեղծ ասած` ոչ: Կարգն այսպիսին էր. մրցույթում հաղթած երգչախումբը պետք է մասնակցեր երգչախմբերի միջարաբական փառատոնին: Տրամաբանական չէր նաեւ այն, որ հայերը ներկայացնեին Լիբանանը: Ուստիեւ, շատ արագ ձեւավորվեց երգչախումբը` ընդգրկելով միայն արաբներին: Սա նոր փորձառություն էր ինձ համար, որովհետեւ հեշտ չէր արաբերենով դասավանդելը: Սակայն շատ կարճ ժամանակամիջոցում ամեն ինչ հաղթահարեցի: Ու հիմա կարող եմ անկեղծ ասել, որ շատ հաճելի է աշխատել նրանց հետ: Արաբական երաժշտությունը բավական հարուստ է: Հիմա նրանք ունեն քառորդ տոներ, որոնցով մեղեդին ընդհանրապես չի դաշնավորվում: Արաբ շատ երաժիշտներ փորձել էին քառորդ տոներով դաշնավորել մեղեդին, բայց չէր ստացվել: Էդուարդ Տորիկյանը, ով դաշնավորում է մեր երգչախմբի երգերի մեծ մասը, կարողացել է քառորդ տոնով քառաձայնել արաբական երաժշտությունը:
– Այնուամենայնիվ, ի՞նչը ստիպեց հայկական երգերի քարոզչություն իրականացնել արաբների միջոցով։
– Նախ` ասեմ, որ հայ երգը արեւելյան երաժշտության հետ սերտ առնչություններ ունի եւ դյուրին է «հրամցնել» արաբներին: Եթե հայկական երգերը տարածեինք հայկական երգչախմբի միջոցով, ապա շատ դժվար կլիներ, քանի որ երգացանկում արաբական երգերը քիչ կլինեին, հետեւաբար, լսարան գրավելը փոքր-ինչ բարդ կլիներ: Իսկ արաբներին երգել տալ հայերեն` հաշվի առնելով, որ 300 միլիոն արաբ կա, արդեն պարզ է, թե ինչպես կտարածվի հայկական երգը:
– Ժամանակակից աշխարհում երգչախմբային արվեստն արդյո՞ք ընկալման խնդիր չունի:
– Արաբական աշխարհում դժվարությունները շատ են, բայց, օրինակ, Տրիպոլում մենք ունկնդիրների մեծ բանակ ունենք, որովհետեւ համերգներ շատ ենք ունենում այնտեղ: Ու հետաքրքիրն այն է, որ ունկնդիրները համերգից հետո չեն ուզում հեռանալ դահլիճից. նրանք ուղղակի հմայվում են երգչախմբի կատարումներով: Ընդհանրապես յուրաքանչյուր երգչախմբի համար կարեւոր է տեխնիկական կատարումից դուրս գալը, որովհետեւ երաժշտությունը սկսվում է դրանից հետո:
– Իսկ Հայաստանո՞ւմ:
– Հայաստանում ծափահարությունները ձրի չեն: Այնտեղ ունկնդիրները պահանջկոտ են, եւ դա ինձ ոգեւորում է: Դա նաեւ առաջ գնալու մեծ ազդակ է:
– Ձեր հյուրասրահում ծանրակշիռ մրցանակներ ունեք: Դրանք օգնո՞ւմ, թե՞ խանգարում են:
– Մրցանակը պետք է չշլացնի մարդուն: Ինձ համար դա էական կշիռ չունի, դա միայն նոր ճանապարհ է բացում: Երաժշտության մեջ գագաթ չկա: Այնտեղ կարծես միշտ ինչ-որ պակաս բան է լինում: Արվեստի հաճույքը հենց դրանում է:
– Միգուցե այդպես է նաեւ մեր կյա՞նքը:
– Այո: Մենք կենդանիներից տարբերվում ենք հենց արվեստ ստեղծելով: Արվեստն ընկալողները չեն հիվանդանում: Համոզված եմ` մարմնի առողջությունը կախված է հոգու առողջությունից: Երաժշտությունը շոշափելի է դառնում մարդու համար, երբ հասնում է ուղեղ, ու մարդն ապրում է այն: Արվեստի յուրաքանչյուր տեսակի մեջ կա երաժշտություն` թատրոն, կինո: Մենք ապրում ենք երաժշտությամբ: Եթե երաժշտությունը հաճույք է պարգեւում մարդուն, ապա պատկերացրեք, թե այն հասկանալով` ինչպես կփոխվեն մեր ընկալումները: Երաժշտությունը միշտ խորություն ունի:
– Այնուամենայնիվ, այսօր քչերն են երազում երգչախմբային արվեստով զբաղվելու մասին, ավելի շատ մտածում են հեշտ ճանապարհներով փառքի հասնելու մասին: Ինչո՞վ էր պայմանավորված Ձեր ընտրությունը:
– Դեռ կանուխ երգում էի երգչախմբում, սակայն մայրս մշտապես դեմ էր արվեստով զբաղվելուն: Նա ասում էր` արվեստ չկա: 1985թ. դեկտեմբերին կաթոլիկ կրոնավորներից մեկը խնդրեց ինձ փորձեր անել երգչախմբի հետ: Այդ ժամանակ ինքնուս սկսեցի երգչախումբը ղեկավարել Այնճարում: Ընդ որում` չէի կանգնում երգչախմբի առջեւ, որովհետեւ ամաչում էի: Հետո կազմակերպեցինք համերգ: 1990թ. ստանձնեցի` Համազգայինի «Կոմիտաս» երգչախմբի, այնուհետ Բեյրութի` «Սուրբ փրկիչ», «Գուսան» երգչախմբերի խմբավարությունը: 1992թ., երբ հայրենիքից եկան խմբավար-մասնագետները` Հարություն Թոփիկյանը, Երվանդ Երկանյանը եւ այլք, Բեյրութում բացվեց առաջին խմբավարական դասարանը: Ամեն օր Այնճարից գնում էի Բեյրութ` նրանց մոտ խմբավարության դասեր առնելու: Վեց տարի ուսանեցի այնտեղ, եւ ստացած գիտելիքներս անմիջապես գործածում էի «Կոմիտաս» երգչախմբում:
– Ի վերջո, ո՞վ է խմբավարը:
– Շատ հետաքրքրական հարցում է: Գիտեք` աշխարհում ամեն մարդ ցանկանում է ինքը տիրապետել ամեն ինչին: Դա ամեն մարդու փափագն է: Իհարկե, համեստությունը լավ է, բայց խմբավարական րոպեներին այն գիտակցումն է, որ դու կարող ես ցանկացած երգ ցանկացած պահին հնչեցնել: Եվ այդ ամենը մի հոգի է կառավարում: Միեւնույն ժամանակ խմբավարը պետք է զգա նաեւ հանդիսատեսին: Մի խոսքով` խմբավարական պահերին զգում ես քեզ` ինչպես թագավոր (ծիծաղում է.- Մ.Մ.)…