– Դավի՛թ, այսօր որքան անհասկանալի է` ով է իշխանություն, նույնքան անհասկանալի է, ի վերջո, ո՞վ է ընդդիմություն. ընդդիմության դափնիների հավակնորդները քիչ չեն` ՀԱԿ, «Ժառանգություն», ՀՅԴ, այլեւս նաեւ` Ժողովրդական կուսակցությունը, «Ազգային Միաբանությունը»:
– Կարծում եմ` իրավիճակը բավական պարզ է. ունենք արտախորհրդարանական ընդդիմություն, որը ղեկավարում է առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը: Կա խորհրդարանական ընդդիմություն` «Ժառանգությունը», որը ես կհամարեի կոնստրուկտիվ, փափուկ ընդդիմություն, որոշ հարցերում` ռադիկալ եւ կտրուկ: Օրինակ` իրենք են ԱԺ ներկայացրել ԼՂ ճանաչման նախագիծը: Դա այնքան էլ հասկանալի չէր, ըստ սահմանադրության`պետությունների ճանաչումը նախագահի եւ ո՛չ թե խորհրդարանի լիազորությունն է: Դաշնակցությունն իրեն անվանում է ընդդիմություն, բայց, ըստ էության, ինչ էլ ՀՅԴ ղեկավարներն ասեն, Սերժ Սարգսյանի հետ նրանք ունեն մեկ իրական տարաձայնություն` հայ-թուրքական հարաբերություններ: Վերջ: Մնացած հարցերում նրանց դիրքորոշումը ոչ մի բանով չի տարբերվում իշխանական կուսակցությունների պահվածքից: Թեեւ իրենք կարող են դե՛մ էլ խոսել, դե՛մ էլ քվեարկել, բայց, միեւնույն է, ՀՅԴ-ն դեռ պետք է ապացուցի, որ ընդդիմություն է: Ես ՀՅԴ-ն չեմ ընկալում որպես խորհրդարանական ընդդիմություն:
– Փաստորեն, Տիգրան Կարապետյանին եւ Արտաշես Գեղամյանին` իրենց կուսակցություններով, չեք համարում արտախորհրդարանական ընդդիմություն:
– Արտաշես Գեղամյանի թեմային ես դեռ կանդրադառնամ, բայց կցանկանայի խոսել Տիգրան Կարապետյանի մասին, ում վերջին հանրահավաքին 10.000 մարդ կար: Կարապետիչն իր ելույթներում չի ներկայանում որպես ընդդիմություն: Ասում է` ես ոչ դիմություն եմ, ոչ ընդդիմություն:
– Ինչո՞ւ, նա իշխանություններին վերջնագրեր է ներկայացնում:
– Նա ասում է` ես պայքարում եմ հանուն արդարության, սակայն չի ասում, թե այդ` այսպես կոչված, արդարությանը, ինչպե՞ս հասնել: Իմ կարծիքով, Տիգրան Կարապետիչն օգտագործում է հուսալքված աղքատ խավի` գնալով բարդացող վիճակը:
– Դուք համաձա՞յն եք այն տեսակետին, թե նա ական է ընդդիմության դաշտում:
– Վերջին 10 տարիներին այդպիսի ականներ այնքան են եղել, եւ դա այնքան սովորական երեւույթ է: Իր ժամանակին նույն դերը կատարեց Արտաշես Գեղամյանը:
– Ականի ամենավառ, անգամ, կարելի է ասել, դասական օրինակը «Օրինաց Երկրի» դեպքն էր:
– Այո: Ես այլ տերմին եմ օգտագործում` սպոյլեր. մարդ, ում դնում են ընտրությունների ժամանակ, որպեսզի ձայներ տանի հիմնական ընդդիմադիր թեկնածուներից որեւէ մեկից: ԽՍՀՄ-ում, օրինակ, առաջին անգամ այդ փորձը կիրառվեց Ռուսաստանում` 1996թ. ընտրությունների ժամանակ, երբ Ալեքսանդր Լեբեդը տարավ Զյուգանովի ձայները, հետո միացավ Ելցինին, իսկ հետո խաղից դուրս հայտնվեց: Վերջին նախագահական ընտրություններին ինը թեկնածու էին, հիմնական իշխանական թեկնածուն Սերժ Սարգսյանն էր, ընդդիմադիր թեկնածուն` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը: Մնացածը սպոյլերներ էին` տարբեր տրամաչափի:
– Ընդդիմադիր հավակնություններ է ցուցաբերում նաեւ ԲՀԿ-ն, որը կողմ չքվեարկեց իշխանությունների մի քանի նախագծերի: Այս կուսակցությունն էլ է կրակոտ ելույթներ սիրում` ուղղված հիմնականում կառավարության որոշ անդամների հասցեին:
– ԲՀԿ-ի դերն իշխանության ներսում շատ նման է այն դերին, որը ժամանակին վերապահված էր ՀՅԴ-ին` տարբեր կոալիցիաներում: Խորհրդարանում բոցաշունչ ելույթներ, քննադատություն, բայց երբ գալիս էր ժամանակը` քվեարկել ամենակարեւոր փաստաթղթերի օգտին, նրանք քվեարկում էին այնպես, ինչպես պետք է իշխանությանը: ԲՀԿ-ն ֆռոնդա է: Այսինքն` ոչ թե ընդդիմություն, այլ ինչ-որ կետեր քննադատող ուժ է, որը մնում է իշխանության հետ եւ նրա հետ միշտ համաձայնության է գալիս:
– Կարծում եք` ընտրությունների ժամանակ ԲՀԿ-ն սեփական թեկնածու չի առաջադրի եւ կսատարի Սերժ Սարգսյանի՞ն: Այդ դեպքում ինչի՞ համար է այս կոնսպիրացիան:
– Գտնում եմ, որ նախագահական ընտրությունների մասին շուտ է խոսել. կա 2 տարուց ավելի ժամանակ: Իսկ կոնսպիրացիան պետք է, որպեսզի ունենան մանեւրելու հնարավորություն: Նրանք, ըստ երեւույթին, գտնում են, որ կան ուրիշ թեկնածուներ, ում կարող են պաշտպանել: Այդ թվում եւ` Գագիկ Ծառուկյանին կամ, ինչո՞ւ բացառենք` Ռոբերտ Քոչարյանին:
– Հավանակա՞ն եք համարում Քոչարյանի վերադարձն ակտիվ քաղաքականություն:
– Քաղաքականության մեջ լինելը միշտ չէ, որ հրապարակային գործունեություն է ենթադրում:
– Այո, սակայն առանց իշխանական լծակների՝ հնարավոր չէ քաղաքական դաշտում լուրջ դերակատարություն ունենալ:
– Մի բան գիտեմ` իր ժամանակին ԲՀԿ-ն նախագահականի նախագիծն էր: Այսինքն` դա իր հոգեզավակն է, եւ չեմ կարծում, որ ինքն իր զավակին կթողնի:
– Կամ հակառակը: Ստացվում է` այնքան էլ տեղին չէ Հմայակ Հովհաննիսյանի այն վերլուծությունն, ըստ որի` մեծ է հավանականությունը, որ նախագահը գարնանը կլուծարի խորհրդարանը:
– Կարծում եմ` այդ սցենարը հնարավոր սցենարներից մեկն է միայն: Կան այլ, ավելի հավանական սցենարներ: Այն է` արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ չեն լինի: Սթափ գնահատենք իրավիճակը: Ունի՞, արդյոք, Սերժ Սարգսյանը քաղաքական խնդիրներ` կապված ԱԺ-ի հետ: Նրա ղեկավարած կուսակցությունը տիրապետում է 63 մանդատի: Այսինքն` եթե նա անգամ դաշնակիցներ չունենա, դա լրիվ բավարար է` իրավիճակը վերահսկելու համար: Հետո` նա ունի խորհրդարանում մի դաշնակից, որը 100 տոկոսով իրենից է կախված` «Օրինաց Երկիրը»` իր 8 մանդատով: Գումարած դրան` ԲՀԿ-ն` 26 մանդատ: Դա նույնպես դաշնակից է, գուցե ոչ այնքան հուսալի, բայց դաշնակից է: Եվ չեմ կարծում, որեւէ լուրջ քաղաքական հարցում այդ դաշնակիցը նախագահի կողքին չլինի: Եվ ՀՅԴ-ն, որն, ընդգծեցի, որ միայն մի հարցում ունի լուրջ տարաձայնություն: Բացի դրանից` պետք է հաշվի առնենք, որ Դաշնակցության որոշ առաջնորդներ Սերժ Սարգսյանի հետ ունեն բավական մոտ, անգամ ազգակցական կապեր: Կան 10-11 պատգամավորներ. նրանք կուսակցական ոչ մի ֆրակցիայի չեն միացել, սակայն նրանց զգալի մասը նույնպես Ս. Սարգսյանին հավատարիմ են: Հիմա ասացեք` որքանո՞վ է հիմնավորված խորհրդարանը ցրելու գաղափարը: Ցրել այս խորհրդարանը, նշանակում է` կազմակերպել նոր ընտրություններ, երկրում անպայման անկայունություն կստեղծվի, կգան միջազգային դիտորդներ, հասարակական կազմակերպություններ, նոր խնդիրներ:
– Իսկ ի՞նչ կարծիքի եք ՀՀԿ-ի ներսում տիրող անհամաձայնությունների, անգամ` լուռ հակամարտության մասին:
– Հովիկ Աբրահամյանն ազդեցիկ է, ունի որոշ լծակներ, մեծ կապեր, բայց դա չի նշանակում, թե նա ցմահ պետք է մնա խորհրդարանի նախագահ կամ ցմահ պիտի լինի ՀՀԿ-ի պոլիտբյուրոյի անդամ: Չեմ բացառում, որ, այո՛, այդ խմորումների մեջ որոշ մարդիկ պետք է լքեն նավը: Կլքի այն ուժը, որը վերապահումներով է ընդունում Ս. Սարգսյանին, ունի անձնական, տնտեսական կամ այլ անհամաձայնություններ:
– Ով կորցնելու բան ունի:
– Այո՛: Եվ այդ մարդիկ կլքեն նավը, կամ նրանց կստիպեն լքել նավը: Դա չի նշանակում, որ այդ մարդիկ չեն կարող միանալ այլ քաղաքական ուժերին: Քիչ հավանական է, որ նրանք միանան ընդդիմությանը. մարտի 1-ից հետո նրանք ռեալ ընդդիմությանը չեն կարող միանալ: Բայց մյուս իշխանական կուսակցություններին` ինչո՞ւ ոչ:
– Հատկապես որ` այդ միտումն արդեն կա. ԲՀԿ-ին միանում են «ազատ» ուժերը` Առաջադիմական, Երիտասարդական կուսակցությունները, Սամվել Բաբայանի թիմակիցներից ոմանք:
– ԲՀԿ-ն քաղաքական նախագիծ է, բայց դասական իմաստով կուսակցություն չէ: Կա առաջնորդ, որը ֆինանսավորում է ինչ-որ կառույց, եւ այդ կառույցի անդամներն իրենց առաջնորդի կողքին են: Կառույցը ստեղծված է կոնկրետ իրավիճակային հարցեր լուծելու համար: Բայց այդ կուսակցությունը չունի լուրջ քաղաքական եւ տնտեսական ծրագիր եւ այդ առումով զիջում է ՀՅԴ-ին, ով մեր ավանդական կուսակցությունն է: Պետք է անկեղծ լինել` անգամ անհայտ է` սա ի՞նչ կուսակցություն է:
– Դուք գուցե զարմանում եք, սակայն, տեսեք, վերջերս սոցիոլոգ Ահարոն Ադիբեկյանը ներկայացրեց սոցիոլոգիական իր հարցումը: Առաջին տեղում Ս. Սարգսյանն էր, երկրորդում` Գագիկ Ծառուկյանը: Ապա նոր` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը:
– Ես կարճ ասեմ` Ահարոն Ադիբեկյանի հարցումներին չեմ հավատում:
– Վերջերս Երեւանի նոր քաղաքապետ Կարեն Կարապետյանը որոշում ընդունեց` «մաքրել» մայրաքաղաքի փողոցներն առեւտրականներից: Բազմաթիվ մարդիկ մնացին օրվա հացի կարոտ: Թանկանում է գազը, ալյուրը, հետեւաբար` ամեն ինչը: Ի՞նչ եք կարծում, սոցիալական ահագնացող խնդիրը կարո՞ղ է բերել զանգվածային բողոքի: Խոսքն ինքնաբուխ, որեւէ ուժի կողմից չուղղորդվող բողոքի մասին է:
– Կարծում եմ, նման հավանականություն կա: Հատկապես որ, թե՛ կառավարությունը, թե՛ քաղաքապետարանը ոչ ադեկվատ միջոցներով են պայքարում առեւտրի դեմ: Ինչպե՞ս թույլ չես տալիս մարդկանց առեւտուր անել` առանց այլընտրանքի: Այդ մարդը պետք է իր ընտանիքը պահի, ինչո՞ւ պետք է սոված մնա: Թե՞ բացվել են գործարաններ, նոր աշխատատեղեր: Բայց, իմ կարծիքով, նոր քաղաքապետի հիմնական փորձությունները դեռ առջեւում են: Այո՛, նա փորձված մենեջեր է, բայց քաղաքը սպեցիֆիկ օրգանիզմ է: Այդ առումով, նախկին քաղաքապետն, օրինակ, քաղաքային տնտեսությունն ավելի լավ էր պատկերացնում: Ընդվզում լինել կարող է, բայց առանց քաղաքական պահանջների ընդվզումը իշխանությունները կարող են հեշտությամբ լոկալիզացնել: Գտնում եմ, որ նման ընդվզումը իշխանափոխության իմաստով վտանգ չի ներկայացնում: Բայց չմոռանանք. կան պրոբլեմներ, որոնք կոծկվում են, չեն լուծվում, դժգոհ մարդկանց թիվն ավելանում է, եւ ամեն անգամ չէ, որ այդ ընդվզումը կարող է լինել առանց քաղաքական լոզունգների:
– Խոսեցիք ներքաղաքական իրավիճակից: Եզրակացությունը մեկն է` իշխանություններն առայժմ վերահսկում են քաղաքական դաշտը: Եվ դա նրանց անել թույլ են տալիս նաեւ Եվրոպայից ժամանած միսիոներները: Վերջերս Երեւանում ԵԽ ԽՎ մարդու իրավունքների հանձնակատար Համարբերգը նշեց, որ թեեւ Մարտի 1-ից հետո կան անազատության մեջ գտնվող մարդիկ, ովքեր քաղաքական որոշումների հետեւանքով են բանտում, բայց հավելեց, թե Հայաստանի հանդեպ ԵԽ-ն պատժամիջոցներ չի կիրառի:
– Փորձը ցույց է տալիս, որ կոշտ քայլեր Արեւմուտքը կատարում է այն դեպքում, երբ չի վերահսկում գործող վարչակազմը: Հիշենք Բելառուսի նախագահական վերջին ընտրությունները, ուր, ըստ իս, Լուկաշենկոն 10:0 հաղթել է ընդդիմությանը: Նրա լեգիտիմությունը հասարակությունը կասկածի տակ չի դնում: Այդպես եւ` Իլհամ Ալիեւինը: Լեգիտիմությունն ու ժողովրդավարությունը տարբեր հասկացություններ են: Կարող է ղեկավարը լեգիտիմ լինել, բայց ոչ ժողովրդավար, եւ հակառակը: Բորիս Նեմցովին 15 օր ազատազրկեցին, եւ ԱՄՆ-ի Կոնգրեսում հայտարարեցին, թե նա խղճի բանտարկյալ է: Իսկ այստեղ մարդիկ տարիներով նստած են, եւ Եվրոպայում դեռ որոշում են` հայտարարե՞լ, թե՞ ոչ: Ս. Սարգսյանի վարչակազմը տանում է մի քաղաքականություն, որը կա՛մ լիովին, կա՛մ մասամբ Արեւմուտքին ձեռք է տալիս: Եվ Արեւմուտքի քննադատության ծավալն էլ, նկատենք, փոքրացել է` ասում են՝ բարեփոխումներ արեք, եւ այլն, եւ այլն:
– Ձեր կարծիքով` քաղաքական ո՞ր ուժերը կհայտնվեն խորհրդարանում 2012թ. ընտրություններից հետո:
– Շատ են սցենարները: Չեմ բացառում, որ ընդդիմությունը կարող է բոյկոտել ընտրությունները, եթե ամեն ինչ ընթանա ծանոթ սցենարով:
– Դուք կարծում եք, որ սցենարն ա՞յլ է լինելու:
– Եթե դրսի խաղացողները համաձայն են, որ նույնպիսի ընտրություններ անցկացվեն, այդպես էլ կլինի, սակայն չեմ բացառում, որ կարող է բոյկոտ լինել, եւ առաջին հերթին՝ ժողովրդի կողմից: Հիշենք 2005թ. Սահմանադրական հանրաքվեն. կային պաշտոնական տվյալներ եւ իրական թվեր:
– Բայց իրավական ուժ ստացավ այն թիվը, որը նկարվել էր: Համարբերգի այցից հետո ընդդիմությունը տարտամ հույսեր ունի, թե նրա զեկույցից հետո քաղբանտարկյալներն, ի վերջո, ազատ կարձակվեն:
– Համարբերգն իր ելույթում չասաց, թե՝ պահանջում եմ ազատ արձակել, ասաց` գտնում եմ, որ նրանք անազատության մեջ են քաղաքական որոշման հետեւանքով: Բայց կարեւոր է, թե նա ինչ կգրի իր զեկույցում: Ես չեմ կասկածում, որ նրա զեկույցը կոշտ է լինելու: Փաշինյանին միջազգային իրավապաշտպան կառույցները մինչ վերջերս չէին դիտարկում որպես լրագրողի, ով գտնվում է անազատության մեջ: Դա հասկանալի էր` 2008թ. նա Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական շտաբի անդամ էր, քաղաքական գործիչ եւ հետապնդվո՛ւմ էր որպես քաղաքական գործիչ: Բայց հետո նա անցավ ընդհատակ, աշխատում էր որպես լրագրող: Երբ վերադարձավ եւ հայտնվեց բանտում, նա շարունակում էր լրագրողական աշխատանքը: Այժմ նա հետապնդվում է նաեւ որպես լրագրող: Ես զարմանում եմ, որ մեր Արդարադատության նախարարությունը նամակագրության հարցերի հետ կապված շարունակում է կոշտ քաղաքականություն ցուցաբերել: Ի վերջո, թե՛ Նիկոլ Փաշինյանը, թե՛ Սասուն Միքայելյանը, մյուսները, ազատվելու են: Բայց կա մի բան` Նիկոլ Փաշինյանը մինչեւ բանտ նստելը մի՛ քաղաքական կշիռ ուներ, բանտից դուրս գալուց հետո նա ունենալու է ա՛յլ կշիռ: Եվ որքան նա մնում է բանտում, նրա կշիռը մեծանում է: Եվ թող այն մարդիկ, ովքեր նրան բանտում են պահում, մտածեն դրա մասին: