3
Խրատ
Մեկ միտքը, մեկ իրը, մեկ բառը, մեկ խոսքը` ամենուր կա հասու լինելու մի բան: Սակայն դա միեւնույն է թե՝ վիրահատություն անես առողջ մարմնի վրա: Մեծ օգուտը թաքնված է այնտեղ, ուր չեն հետեւում հաստատված կանոններին, քանզի միշտ կա ինչ-որ բան, որ մեզ հայտնիի սահմաններից անդին է: Այդ ինչ-որ բանը ծածկում է Երկինքն ու Երկիրը, բայց այն հնարավոր չէ ընդգրկել: «Այսպեսը» ճիշտ չէ, «ոչ այսպեսն էլ» ճիշտ չէ` դա չափազանց կտրուկ է: Եթե գնաս ոչ այս, ոչ այն ճանապարհով` ի՞նչը ճիշտ կլինի: Օրինակ բերեմ, որպեսզի հասկանալի լինի:
Օրինակ
Մեծ ուսուցիչ Մացզուն վատառողջ էր: Վանահայրը նրան հարցրեց. «Ինչպե՞ս եք դուք ձեզ զգում այս օրերին»: Մեծ ուսուցիչ Մացզուն պատասխանեց. «Արեւային կերպարանքի Բուդդան, լուսնային կերպարանքի Բուդդան»:
4
Խրատ
Մեր դպրոցի ուսմունքն ընկալածը պետք է կտրիճ լինի: Միայն նա, ով ունակ է առանց աչքը թարթելու մարդ սպանել, կարող է մի ակնթարթում Բուդդա դառնալ: Նա գիտի եւ գործում է միաժամանակ, թաքնվում է, ասես կանգնած բոլորին ի տես, նրա համար յուրաքանչյուր իրադարձություն բարձրագույն ճշմարտություն է: Հանգիստ թողնելով կարեւորը, նա ուսուցանում է պարապ բաները: Եթե նա հեռացնի բոլոր դժվարությունները, երիտասարդ աշակերտները կենտրոնանալու բան չեն ունենա: Սակայն, եթե մարդը պարզ տեսողություն ունի, նրան անկարելի է խաբել: Իսկ պարզ տեսողությունից զուրկն ընկնում է վագրի երախն ու զոհվում: Օրինակ բերեմ, որ յուրաքանչյուրն ինքը համոզվի:
Օրինակ
Սյուեֆենը խրատում էր ժողովվածներին հետեւյալ խոսքերով. «Ողջ երկիրը բարձրացրեք ձեր ափի վրա, եւ այն մեծ կլինի, ինչպես բրնձի հատիկը: Նետեք այն ձեր առջեւ: Եթե դուք դեռեւս ավելին չեք հասկանում, քան լաքապատ տաշտը, ես թմբուկ կզարկեմ եւ բոլորին կհրավիրեմ ձեզ նայելու»:
5
Խրատ
Հազարավոր իմաստուններ բառ իսկ չեն արտասանել մինչ խոսքի հնչյունները: Եթե ձեզ չի վիճակվել դրան դեմ առնել, ձեզ դրանից կբաժանի մի ողջ աշխարհ: Եթե նույնիսկ դուք դա որսաք հնչյուններից առաջ եւ կտրեք ողջ աշխարհի մարդկանց լեզուները, դու դեռեւս չեք հասնի կատարելությանը: Ահա թե ինչու է ասված. «Երկինքը չի կարող դա ծածկել: Երկիրը չի կարող դրան նեցուկ լինել, համաշխարհային տարածության դատարկությունը չի կարող դա կրել, արեւն ու լուսինը չեն կարող դա լուսավորել»: Գերազանցել բուդդաներին եւ լիովին միայնակ մնալ` ահա ճշմարիտ արժանապատվությունը: Եթե դու դեռ չես հասել այդ իմաստությանը, հասու եղիր նրա իմաստին, որը նուրբ է, ինչպես մազի ծայրը, եւ ճշմարտության լույսը ծավալիր ծագե ի ծագ` այդժամ դու միշտ քո գլխի տերը կլինես, եւ ամենայն ինչ քո ձեռքերում իսկական կլինի: Դե ասացեք ինձ, այստեղ ի՞նչ անսովոր բան կա:
Օրինակ
Հուեյչաո անունով վանականը հարցրեց ուսուցիչ Ֆայանին. «Հուեյչաոն հարցնում է ուսուցչին, ինչ է Բուդդան»:
Ֆայանն ասաց. «Դու` Հուեյչաոն ես»:
6
Խրատ
Եթե ցուցադրված է պայծառ հայելին, գեղեցկությունն ու այլանդակությունը ինքնաբերաբար զատվում են: Եթե ձեռքդ ես վերցնում սրած թուրը, ապա ըստ իրադրության, մահապատժի ես ենթարկում կամ կյանք ես պարգեւում: Չինացին գալիս է, օտարերկրացին գնում է, օտարերկրացին է գալիս, չինացին գնում է: Մահվան մեջ կյանք կգտնես, կյանքի մեջ` մահ: Բայց երբ դու հասնես դրան, ի՞նչ պիտի անես: Առանց բոլոր արգելքների մեջ թափանցող աչքի, եւ շրջվելու տեղ չունենալով, դու չես իմանա, ինչ անես: Բայց ի՞նչ է բոլոր արգելքների մեջ թափանցող աչքը, եւ տեղը, որտեղ կարելի է շրջվել: Դա իմանալու համար մի խրատական օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Վանականը հարցրեց Չժաոչժոուին. «Ի՞նչ է Չժաոչժոուն»: Չժաոչժոուն պատասխանեց. «Արեւելյան դարպասները, Արեւմտյան դարպասները, Հյուսիսային դարպասները, Հարավային դարպասները»:
7
Խրատ
Բուդդաների եւ նահապետների ուժը նրա ձեռքում է: Բոլոր աստվածների եւ մարդկանց ճակատագրերը հլու են նրա կամքին: Ըստ դիպվածի՝ ասված խոսքով նա ապշանքի մեջ է նետում ամբոխին եւ ոգեշնչում է բոլոր ապրողներին: Մի խոսքով, նա տապալում է ամրոցները եւ փշրում է շղթաները: Անբասիր իմաստության առջեւ նա անբասիր արարքներ է գործում: Դե ասացեք ինձ, ո՞վ է նա: Որեւէ մեկը գիտի՞, թե որտեղ է նա կենում: Այդ ստուգելու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Խուանպոն խրատում էր ժողովվածներին հետեւյալ խոսքերով. «Դուք դառը հարբեցողներ եք, որ խմել եք մեծ նստվածքը: Եթե դուք շարունակեք երկրով մեկ, դուք ո՞ւր կգնաք: Մի՞թե դուք չգիտեք, որ ողջ Չինաստանով մեկ չկան Չանի ուսուցիչներ»:
Այդժամ մի վանական առաջ եկավ եւ ասաց. «Իսկ ի՞նչ են անում նրանք, ովքեր զանազան տեղերում իրենց ետեւից են տանում աշակերտներին եւ խրատում են համայնքներին»:
Խուանպոն ասաց. «Ես չեմ ասում, թե չկա Չան, բայց ահա ուսուցիչներ չկան»:
8
Վանականը հարցրեց Յունմենին. «Ի՞նչ է «ողջ կյանքի ուսմունքը»:
Յունմենը պատասխանեց. «Տեղին ասված խոսքը»:
9
Խրատ
Սպանություն գործող դանակը եւ դեպի կյանք վերադարձնող սուրը` ահա հնության վսեմ նմուշօրինակը եւ մեր ժամանակների գանձը: Բայց ասացեք ինձ առանց հապաղելու, որտե՞ղ է մարդուն սպանող դանակը, եւ որտե՞ղ է կյանքի կոչող սուրը: Այդ հասկանալու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Վանականը Յունմենին հարցրեց. «Եթե դա այս պահին առկա գիտակցությունը չէ, եւ այս պահին առկա երեւույթը չէ, ապա ի՞նչ է դա»:
Յունմենը պատասխանեց. «Ոտից գլուխ շրջած դատողությունը»:
10
Խրատ
Եթե քո գիտակցությունը չի փոխվում, դու խեղդվում ես թմբիրի օվկիանոսում: Եթե քո խոսքերը ամբոխին ապշանքի մեջ չեն նետում, դու թաղվում ես առօրեականության խորխորատում: Բայց եթե քարից փրցված կայծի լույսի ներքո դու կարողանաս զանազանել շնորհառուին տգետից եւ կայծակի շողալու պահին կարողանաս զանազանել կյանքն ու մահը, այդժամ դու կթոթափես բոլոր կապանքները, հանց եթերային լեռը: Սակայն արդյո՞ք դու գիտես, որ գոյություն ունի այդպիսի պահ: Դա ստուգելու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Լոտոսի լեռնագագաթի մենակյացը դուրս բերեց իր գավազանն ու ժողովվածներին հետեւյալ խրատը տվեց. «Երբ վաղնջական ժամանակների մարդիկ հայտնվեցին այստեղ, ինչո՞ւ նրանք չկամեցան մնալ այստեղ»: Եվ ինքն էլ պատասխանեց. «Որովհետեւ նրանք ճանապարհին ուժ չէին հավաքել»:
Եվ նա նաեւ ասում էր. «Դե ի՞նչ ի վերջո»: Եվ ինքն էլ պատասխանեց. «Մականն ուսիս, առանց մարդկանց նայելու, ես կտրում եմ հազարավոր բարձունքներ եւ տասը հազարավոր լեռնագագաթներ»:
11
Խրատ
Երբ հարկ է խոսել, նա խոսում է, եւ ողջ աշխարհում նրան հավասարը չկա: Երբ հարկ է գործել, նա գործում է, եւ ողջ աշխարհում ոչ ոք նրան չի գերազանցում: Նա` հանց քարից փրցրած կայծ կամ կայծակի շողանք, քամուց ծավալվող հուր կամ սրընթաց հոսք, որ վարընկեց է լինում թրի սայրի վրայով: Երբ նա հնչեցնում է բարձրագույն իմաստության կոչնազանգը, ակամա կարկամում եւ խոսք չես գտնում: Նա գնում է մեկ ուղիղ ճանապարհով: Դա ստուգելու համար մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Մի վանական Չժաոչժոուին հարցրեց. «Ամենայն գոյողը վերադառնում է առ միասնականը, սակայն ո՞ւր է վերադառնում միասնականը»:
Չժաոչժոուն պատասխանեց. «Երբ Ցինչժոուում էի, ես քաթանե վերնազգեստ էի կարել: Այն յոթ ցզին քաշ ուներ»:
12
Մի վանական Չժաոչժոուին հարցրեց. «Ես վաղուց եմ լսել Չժաոչժոուի քարե կամրջի մասին, բայց երբ ես հասա այնտեղ, ես միայն փայտե մի կամրջակ տեսա»:
Չժաոչժոուն ասաց. «Դու տեսնում ես միայն փայտե կամրջակը եւ չես տեսնում քարե կամուրջը»:
Վանականը հարցրեց. «Իսկ ի՞նչ է քարե կամուրջը»: Չժաոչժոուն պատասխանեց. «Այն չի թույլատրում իր վրայով անցնել ավանակներին եւ թույլատրում է անցնել ձիերին»:
13
Խրատ
Ողջ աշխարհը չի կարող տեղավորել նրան իր մեջ, միայն նա է բաց բոլորի համար: Նա ոչնչով չի կաշկանդում իրեն եւ ամենայն պահի ինքն իրեն հաղթահարում է: Խոսքի մեջ նա անաչառ է եւ ամենուր մարդկանց զրկում է կյանքից: Բայց ասացեք, ո՞ւր էին գնում հին մարդիկ, որպեսզի հանգստության մեջ կենան: Դա իմանալու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Մի անգամ մեծ ուսուցիչ Մացզուն եւ Բայչժանը միասին զբոսնում էին եւ տեսան երկնքում սավառնող վայրի բադերին: Մեծ ուսուցիչը հարցրեց. «Ի՞նչ է սա»: Բայչժանը պատասխանեց. «Վայրի բադեր»: Մեծ ուսուցիչը հարցրեց. «Նրանք ո՞ւր կորան»: Բայչժանը պատասխանեց. «Նրանք թռան»: Մեծ ուսուցիչը բռնեց Բայչժանի քթից, եւ նա ցավից ճչաց: Մեծ ուսուցիչը ասաց. «Դե ուրեմն նրանք ե՞րբ թռան»:
14
Խրատ
Բուդդաների եւ կենդանի էակների միջեւ, ըստ էության, տարբերություն չկա: Արդյո՞ք կարող է տարբերություն լինել բնապատկերի եւ մեր «եսի» միջեւ: Ուրեմն ինչո՞ւ է աշխարհը երկու մասի բաժանվում։ Եթե նույնիսկ իմանաս գլխավոր խոսքը եւ իմանաս գլխավոր անցումը, դա դեռեւս չի նշանակում՝ ամենայն ինչին թույլ տալ լինել այնպիսին, ինչպիսին կան: Իսկ եթե ամենայն ինչին թույլ տաս մնալ այնպիսին, ինչպիսին կան, ապա աշխարհը չի արժենա այն բանին, որ դրանից կառչես: Բայց որտե՞ղ է թաքնված գլխավոր խոսքը: Դա իմանալու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Յունմենը ցույց տվեց իր գավազանը եւ ժողովվածներին այսպիսի խրատ տվեց. «Այս մականը վերածվեց վիշապի եւ կուլ տվեց տիեզերքը: Լեռները, գետերը, ողջ վիթխարի երկիրը` ո՞ւր են հիմա նրանք»:
15
Խրատ
Ձկնորսական ուռկանները ձողերի միջեւ տեսնում են միայն սուր տեսողություն ունեցողները: Օրինակելի դատողություններից անդին գտնվող իմաստը հասու է միայն շնորհառուներին: Բայց ասացեք, ի՞նչ են ուռկանները ձողերի միջեւ: Ի՞նչ է իմաստը օրինակելի դատողություններից անդին: Դա իմանալու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Մի վանական Դալունին հարցրեց. «Ֆիզիկական մարմինը քայքայվում է: Իսկ ի՞նչ է իրականության անկորնչելին»:
Դալունը պատասխանեց. «Լեռնային ծաղիկներն այրվում են, ինչպես նախշը դիպակի վրա: Գետահոսքերը հովիտներում շողում են կապույտով, ինչպես լեղակենին»:
16
Յունմենը վանականներին հետեւյալ խրատը տվեց. «Հինավուրց բուդդաները եւ սյուների հիմքերը միաձուլվում են: Դա գիտակցության ո՞ր վիճակն է»: Եվ ինքն էլ պատասխանեց. «Հյուսիսային լեռներում կուտակվում են ամպերը, հարավային լեռներում անձրեւ է տեղում»:
17
Խրատ
Նրա գրկախառնումներն ընդարձակ են՝ ինչպես տիեզերքը, եւ դրանցից ոչինչ խույս չի տալիս: Նա հատում է բոլոր հոսանքները, եւ ոչ մի կաթիլ չի պահում: Բերանդ կբացես եւ մոլորության մեջ ես: Կջանաս մտածել եւ դու սխալ կգործես: Բայց ասացեք ինձ, ի՞նչ է իմաստության ամենաթափանց աչքը: Դա իմանալու համար՝ մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Յունմենը մի անգամ հետեւյալ խրատը տվեց. «Յուրաքանչյուրի մեջ կա լույսը: Բայց երբ դուք նայում եք մարդուն, նա մութ է, եւ դուք լույսը չեք տեսնում: Ի՞նչ է յուրաքանչյուրի միջի լույսը»: Եվ ինքն էլ պատասխանեց. «Խոհանոցի դարակը եւ գլխավոր դարպասները»: Նա նաեւ ասաց. «Լավ մարդուն ոչ մի բանի հետ չես համեմատի»:
18
Խրատ
Պայծառատեսը կացարան չունի, երբեմն նա նման է մենավոր լեռնագագաթի փարթամ ընձյուղի, երբեմն նա մերկ եւ պարապ է քաղաքային ունայնության մեջ: Երբեմն նա հայտնվում է հանց եռագլուխ եւ վեցձեռանի բարկացած դեւ: Երբեմն նա անսահման լույս է ճառագում, ինչպես Արեւային կերպարանքով Բուդդան եւ լուսնային երեսով Բուդդան: Մեն մի փոշեհատիկից նա մակաբերում է աշխարհի բոլոր ձեւերը: Նա խառնվում է ջրին ու կեղտին, որպեսզի փրկի բոլոր էակներին: Եթե նա հանկարծ վեր սավառնի, նույնիսկ Բուդդայի աչքը չի տեսնի նրան: Եվ թող որ թեկուզ հազարավոր իմաստուններ հայտնվեն, նրանք նրանից հազար լի ետ կմնան: Կա՞ որեւէ մեկը, որ հասել է դրան»: Այդ ստուգելու համար` մի օրինակ բերեմ:
Օրինակ
Յունմենը հետեւյալ խրատը տվեց. «Դեղն ու հիվանդությունը վերացնում են միմյանց: Ողջ երկիրը` դեղ է: Իսկ ի՞նչ է ձեր «եսը»:
19
Խրատ
Անվրդով եղիր, ոչնչից մի կառչիր` երկաթյա ծառի վրա ծաղիկներ կբացվեն: Արդյո՞ք ինչ-որ բան կա այն բանում, որ կա: Խելոքը հոգսերով բեռնված չէ: Բայց եթե նա նույնիսկ ազատ է յոթ ուղիներով վեր ու վար եւ ութն ուղիներով` աջ եւ ձախ, կգտնվի մեկը, որ կծակի նրա քթանցքերը: Ասացեք, ո՞րն է նրա սխալը: Բերեմ մի օրինակ, որ յուրաքանչյուրն ինքը տեսնի:
Օրինակ
Պարոն Լյու Սուանը Նանցյուանի հետ զրուցելիս՝ ասաց. «Այսպիսի մի ասույթ կա. «Երկնքի-երկրի եւ մեր «եսի» մեջ` նույն արմատն է, բյուր-բյուրավոր բաները եւ մեր «եսը»` մի մարմին է»: Ինչ գեղեցիկ խոսքեր: Նանցյուանը մատնացույց արեց բակում աճած ծաղկին եւ ասաց. «Մեր ժամանակներում այս ծաղիկը մարդիկ տեսնում են ասես քնի մեջ»:
ՈՒՄԵՆ
Ուղեմուտք՝ առանց դարպասների
1
Չժոուչժոուի շունը
Մի վանական Չժոուչժոուին հարցրեց. «Արդյո՞ք շունն ունի Բուդդայի բնությունը»:
Չժոուչժոուն պատասխանեց. «Ոչ»:
Ումենը կնկատի. Նա, ով իրեն, նվիրաբերել է Չանի ճշմարտությանը, պետք է հաղթահարի նահապետների ուղեկալը: Պայծառատեսությունը գալիս է այն բանից հետո, երբ միտքը սպառում է իրեն, եւ ճանապարհն ընդհատվում է: Եթե դու չանցնես նահապետների ուղեմուտքով, եւ մտքի ճանապարհը չընդհատվի, դու կտոչորվես, ինչպես խոտերի մեջ հածող մեռյալների հոգիները: Եվ ի՞նչ է ճշմարտությունը: Դա նահապետների ուղեկալն է: Մեն միակ «Ոչ» խոսքը: Ահա թե ինչ է «Չանի ուսմունքի առանց դարպասների ուղեմուտքը»: Ով որ կանցնի դրանով, նա ոչ միայն դեմ առ դեմ կհանդիպի Չժոուչժոուին, այլ կկարողանա ձեռք ձեռքի տված գնալ բոլոր ժամանակների ուսուցիչների հետ: Նա կտեսնի այն, ինչը տեսնում էին նրանք, եւ կլսի այն, ինչը լսում էին նրանք: Եթե դու ուզում ես անցնել նրանց ուղեկալով, քո բոլոր անդամներով եւ մարմնի բոլոր մասերով զգա մեն մի «Ոչ» խոսքը եւ զօր ու գիշեր այն հետդ տար: Մի կարծիր, թե դա «պարապ լիությունն է», որ դա ոչինչն է կամ որեւէ բան: Դրա մասին մտածելը նույնն է թե՝ բերանումդ շիկացած գունդ պահես, որն անտանելիորեն ուզում ես թքել, բայց թքել չի կարելի: Եթե դու խիզախես մինչեւ վերջ տանել այդ, ապա քո նախկին վնասաբեր իմացությունը եւ վնասաբեր գիտակցությունը հետզհետե կմաքրվեն, արտաքինն ու ներքինը կմիաձուլվեն: Դա նման է այն բանին, ինչպես համրը երազ է տեսնում: Նա գիտի իր երազի մասին, բայց չի կարող այդ մասին պատմել: Նա, ով ներթափանցվում է այդ խոսքով, ձեռք է բերում Երկինքը ցնցելու եւ Երկիրը շարժելու ուժը։ Նա նմանվում է սուրսայր թուրը ձեռքին ռազմիկի: Եթե նրա ճանապարհին հառնի Բուդդան, նա կսպանի Բուդդային: Եթե նրա ճանապարհը կտրի նահապետը, նա կսպանի նահապետին: Նա կելնի կենաց ու մահվան շրջապտույտից: Նա ազատ ու արձակ կհածի տիեզերքի վեց ոլորտներում: Ողջ հոգեկան ուժդ դիր «Ոչ» բառի մեջ եւ ոչ մի ակնթարթ մի ընկրկիր: Այդժամ դու կնմանվես կանթեղի, որ լուսավորում է ողջ աշխարհը:
Շան մեջ Բուդդայի բնությո՞ւնը:
Պատասխանը տրված է հենց հարցում:
Եթե դու ասես՝ «այո» կամ «ոչ», դու կկործանես քեզ եւ կյանքից կզրկվես:
Բայչժանն ու աղվեսը
Բայչժանի քարոզներում մեկ էլ սկսեց ինչ-որ ծերուկ հայտնվել: Մի անգամ, երբ խրատները ավարտին էին հասել, նա մնացածների հետ դահլիճից չգնաց: Բայչժանը հարցրեց նրան, թե նա ինչ մարդ է: «Այժմ ես մարդկային տոհմին չեմ պատկանում,- պատասխանեց ծերուկը: -Սակայն մի ժամանակ՝ բուդդա Կաշյատայի օրերին, ես ապրում էի այս լեռան վրա եւ ճշմարտություն էի ուսուցանում: Մի անգամ ինձ հարցրին. «Արդյո՞ք Ճշմարտությանը հասու մարդը օրենքին ենթակա է, գոյության պատճառականության օրենքին»: Ես պատասխանեցի. «Ենթակա չէ», եւ դրա համար վերածվեցի հինգ հարյուր վերածնություններով աղվեսի: Խնդրում եմ ձեզ, օ վանական, ձեր իմաստուն խոսքով օգնել ինձ ազատվելու աղվեսային կերպարանքից: Կհամարձակվեմ հարցնել. «Ճշմարտությանը հասու մարդը արդյո՞ք ենթակա է գոյության պատճառականության օրենքին»:
«Ճշմարտությանը հասու մարդը իրեն չի զանազանում գոյության պատճառականությունից»,- պատասխանեց Բայչժանը: Այս խոսքերը լսելով՝ ծերունին պայծառատեսության հասավ: Նա գլուխը խոնարհեց ու ասաց. «Այժմ ես ազատվեցի աղվեսային կերպարանքից եւ պետք է լքեմ իմ մարմինը, որը լեռան վրա է գտնվում: Խնդրում եմ ձեզ՝ ինձ թաղել վանական կարգով»: Այս բառերն ասելով՝ նա անհետացավ:
Հաջորդ օրը Բայչժանը հրահանգեց պատրաստվել հուղարկավորությանը: «Շուրջբոլորն ամեն ինչ խաղաղ է, եւ վանքում հիվանդներ չկան: Սա ի՞նչ կնշանակի»,- շվարել էին վանականները: Ուտելուց հետո Բայչժանը վանականներին տարավ դեպի լեռը: Լեռան ստորոտի քարանձավում նա աղվեսի դիակ գտավ եւ հրահանգեց, որ այն կրակի մատնեն: Երեկոյան նա վանականներին պատմեց աղվեսի վերածված ծերունու մասին: Խուանպոն հարցրեց. «Վաղուց, շատ վաղուց ոմն մեկը վերածվել էր հինգ հարյուր վերածնություններով աղվեսի, այն բանի համար, որ սխալ պատասխան էր տվել: Իսկ եթե ուսուցչի պատասխանները ճիշտ լինեն, այն ժամանակ՝ ի՞նչ»:
«Մոտ արի, եւ ես քեզ կասեմ ճշմարտությունը»,- ասաց Բայչժանը: Խուանպոն մոտեցավ ուսուցչին եւ խփեց նրա դեմքին, Բայչժանը ծափ զարկեց եւ ծիծաղելով ասաց. Ես կարծում էի, թե դու բարբարոսի շիկահեր մորուքն էիր, իսկ հիմա տեսնում եմ, որ դու շիկամորուս բարբարոսն ես»:
Ումենը կնկատի. «Իմաստունը ենթակա չէ պատճառականության օրենքին»: Ինչպե՞ս կարելի է դրա պատճառով աղվեսի վերածվել: «Իմաստունը իրեն պատճառականությունից չի զանազանում»: Ինչպե՞ս կարելի է դրա պատճառով ազատվել աղվեսային կերպարանքից: Նայիր դրան «մեկ աչքով», եւ կհասկանաս հինգ հարյուր վերածնությունների ազատությունը Բայչժանի լեռան վրա:
«Ենթակա չլինել» եւ «քեզ չզանազանել»:
Նույն դրամի երկու կողմերն են:
«Չզանազանել քեզ», եւ «ենթակա չլինել»:
Հազարավոր թերացումներ, բյուր-հազարավոր սխալներ:
Շարունակելի