Սրճարանի փոքրիկ անկյունում հանդիպեցի Ժան Ղազանչյանին ու նրա ֆրանսուհի տիկնոջը` Քրիստիին: Վերջինս այնքան վարժ ու երգեցիկ էր խոսում հայերեն, որ մի պահ նույնիսկ շփոթվեցի` կարծելով, թե նա հայ է: Ժ. Ղազանչյանը ծնունդով մուսալեռցի է, բայց, ինչպես ինքն է ասում, պատմական իրողությունների պատճառով ծնողները որդու ծնունդը գրանցել են Լիբանանում: 20 տարեկանում Լիբանանում անցկացված նկարչական մրցույթում 560 մասնակիցներից Ժ. Ղազանչյանը ճանաչվեց լավագույնը (մրցույթին սյուրռեալիստական գործ էր ներկայացրել): «Ծնողներս ֆինանսապես ի վիճակի չէին ինձ օգնել, որպեսզի Եվրոպայում շարունակեմ ուսումս: Միակ հույսս այդ մրցույթում հաղթելն էր, եւ հաղթեցի»,- ժպիտով վերհիշում է Ժ. Ղազանչյանը, ում այդ հաղթանակը տանում է դեպի Փարիզ, որտեղ էլ նա հանդիպում է Քրիստիին: Ի դեպ, հենց Քրիստիի հայրն էլ նրա աշխատանքների առաջին գնորդն էր: Քրիստիի հայրը Փարիզում հայտնի ցուցասրահ ուներ: «Հորս գոհացնելու համար Փարիզում ճարտարապետական դասեր առա, սակայն շատ շուտ հասկացա, որ ճարտարապետությունն ինձ հոգեհարազատ չէ, եւ վերադարձա նկարչությանը»,- ասում է զրուցակիցս, ում ստեղծագործություններում, այնուամենայնիվ, նկատվում է ճարտարապետի ձեռագիրը: Նա այն բացառիկ նկարիչներից է, ով գույներին մեծ նշանակություն չի տալիս: Ասում է` արվեստի մեջ կարեւորն ասելիքն է: Եվ միգուցե նման մոտեցումը պայմանավորված է հենց նրա խառնվածքով` անմիջական, առանց ձեւականությունների: Նրա ստեղծագործությունները սյուրռեալիզմի եւ ֆիգուրատիվ արվեստի ճամփաբաժնում են: Ինքն իրեն «մաքուր» սյուրռեալիստ չի համարում, բայց շարունակում է կտավի մեծ տարածություններում ներկայացնել կյանքի ենթագիտակցական ու անգիտակցական շերտերը:
– Հենց սկզբից էլ ընտրեցիք սյուրռեալիզմը, այո՞:
– Կարծում եմ` սյուրռեալիզմն ինձ ընտրեց (ժպտում է.- Մ.Մ.): Շատ բնազդաբար եկավ: Միշտ էլ զմայլվում եմ սյուրռեալիստական գործերով, բայց վերջին 10 տարիների ընթացքում վստահ կարող եմ ասել, որ ավելի շատ ֆիգուրատիվ արվեստագետ եմ: Սյուրռեալիզմն առնչվում է ավելի շատ հոգեբանական հարցերի հետ, իսկ արվեստն ամբողջությամբ հոգեբանական, հոգիի հարց է, ինչպես Արշիլ Գորկու մոտ: Արդի նկարչությունը պետք է ազատագրվի ակադեմիական ձեւից` նոր կեցվածք ու ըմբռնումներ որդեգրելով, որպեսզի նկարիչն իր տեղը կրկին գրավի: Այսօր նկարիչն իր տեղը չի գրավում, որովհետեւ աշխարհում արվեստի մյուս տեսակները, ինչպիսին է կինոարվեստը եւ այլն, ետ են մղել նկարչական գեղեցիկ հարցերը` գույնի եւ ձեռքի գեղեցկությունները, որոնք այսօր կարծես լքված ու մոռացված են: Իհարկե, այդ երեւույթն ամենուր չէ: Ուրախալի է, որ դեռ երկրներ կան, որտեղ այդ հարցերը վերստին ելել են ու ավելի մեծ ուժով հրապուրում են աշխարհը: Արվեստագետի ամենակարեւոր խնդիրը պատգամն է ու այն ներկայացնելու միջոցը, քանի որ ամբողջ աշխարհում ժողովուրդները չեն կարողանում հետեւել արվեստին: Ընդհանուր առմամբ աշխարհում ժողովուրդների չնչին մասնիկն է, որ մոտենում-գնահատում-վերլուծում է արվեստը:
– Այսինքն` արվեստն ընտրյալների՞ համար է: Այդ դեպքում ո՞վ է ընտրյալը:
– Ընտրյալը փոքր-ինչ փիլիսոփայական հակումներ ունի: Նրան ավելի շատ հետաքրքրում է, թե ո՞վ է մարդը, ի՞նչ է մարդկությունը, ո՞ւր է գնում, ի՞նչ է մահը: Մենք մահվան մասին ենք մտածում: Մահն էլ շատ մեծ հարց է նկարչության մեջ: Այս հարցերի միջոցով բարձրագույն քաղաքակրթության մեջ մշակութային հարստություն են ստեղծում: Իսկ իրականությունն անսահմանափակ է, եւ, բարեբախտաբար, այն գոյություն ունի, հակառակ դեպքում` արվեստագետն այլեւս չի կարողանա ստեղծագործել:
– Սյուրռեալիզմը, կամ ինչպես Դուք սիրում եք անվանել` գերիրապաշտությունը, արդյո՞ք ծայրահեղություն չէ:
– Չեմ կարծում, բայցեւայնպես, ներկա կյանքին անդրադառնալով հանդերձ, արվեստագետը պետք է հրահրի մարդու մեջ այն ուժը, որ նա կարող է դեռ ապրել, չհուսահատվել: Այդ իմաստով ամենագեղեցիկ նկարչությունը հենց դա է:
– Ձեր ստեղծագործություններում մեծ տեղ է գրավում կյանքը, ինչպես օրինակ` «Կյանքի հատվածներ» կտավը:
– «Կյանքի հատվածները» երեք մասի են բաժանվել. առաջինը ներկայացնում է ստեղծագործությունը, երկրորդը` մարդկության խենթությունները, ինչը եւս կարեւոր է, քանի որ խենթությունների հետեւանքով են ստեղծվում մի շարք կարեւոր հարցեր, իսկ այս երկուսի կենտրոնում մայրությունն է:
– Ինչո՞ւ եք հիմնականում սառը գույներ ընտրում:
– Ես գույների ջատագով չեմ: Իմ գործերում ավելի շատ հարցեր եմ ուզում բարձրացնել` որոշ դեպքերում անգամ կատակերգական բնույթի, որոնք հասնում են մինչեւ անգամ տիեզերական մասշտաբների: Փորձում եմ նկարչական ըմբռնումս դարձնել առօրյա գրություն: Չէ՞ որ ամեն օր ես խիստ տարբեր եմ: Կան նկարիչներ, ովքեր աշխատում են չորս պատի մեջ, չեն ուզում տեսնել մարդկանց: Դա ինձ համար ցավալի է, որովհետեւ նկարիչը պետք է կարողանա տեսնել այն հարցերը, որոնք հուզում են հասարակությանը: Նա պարտավոր է բարձրաձայնել դրանք առանց վախենալու: Միգուցե իմ փորձառության արդյունքում է, որ այսօր ինձ չի բավարարում միայն եկեղեցի նկարելը, ինձ ավելի շատ հուզում են տիեզերական հարցերը, որոնք միգուցե համայն ժողովուրդների համար կարող են միայն ելեւէջներ լինել:
– Գույնը բովանդակություն ենթադրո՞ւմ է:
– Այդպես արել է Արշիլ Գորկին` շատ հաջողված ձեւով: Բնականաբար, ես չեմ կարող այդպես անել, ինչպես նա:
– Արշիլ Գորկուն ավելի շատ կարծես հասկանում են դրսում, քան մեզ մոտ: Ինչո՞ւ, մենք պատրաստ չե՞նք:
– Ամերիկայում նա բավական մեծ համարում ունի: Շատ ուրախ կլինեի, եթե մի օր էլ Հայաստանի թանգարաններում ներկայացվեին նրա գործերը: Իհարկե, այդ ամենը պայմանավորված է աշխատանքով եւ դրամական մեծ միջոցներով: Բայց դա շատ բան կփրկի այստեղ: Որոշակիորեն ծանոթ եմ Հայաստանում ապրող նկարիչներին: Կարծում եմ` ամեն մի նկարիչ պետք է սկսի մտածել, թե ի՞նչ է արվեստը, եւ մենք ինչպե՞ս կարող ենք այն ներկայացնել հայկական ըմբռնմամբ: Սակայն հայկական ըմբռնումը պետք է ներկայացնել այնպես, որ դա լինի նաեւ տիեզերական, երբ օտարերկրացին այդ գործը տեսնելով` վերջում ասի` այո՛, հայկական ինչ-որ բան կա:
– Բավական հետաքրքիր է նաեւ Ձեր կողմից Ռենեսանսի շրջանի գործերի արտապատկերումը: Դրանք մոդեռնիզացնելով` կարծես կապել եք այսօրվա կյանքի հետ, ինչպես, օրինակ, «Ջորջոնիոյի Վենուսը» կտավում, որտեղ Վենուսի գլխավերեւում պատկերել եք ԱՄՆ-ի դրամանիշը` դոլարը:
– Այդ նույն հարցը բարձրացրեցին նաեւ ԱՄՆ-ում: Այդ շրջանի մշակույթն ինձ շատ հոգեհարազատ է: Երբեմն ինձ նույնիսկ թվում է, թե պապերս են արել այդ գործերը: Շատ հատկանշական եմ համարում, որ եթե Կիլիկյան Հայաստանը չտապալեին, մենք կունենայինք հրաշալի նկարիչներ: Երբ մենք ունեինք Թորոս Ռոսլին, Սարգիս Պիծակ, իտալացիներն այդ ժամանակ հազիվ ունեին այնպիսի նկարիչներ, ինչպիսին էր Ջիոտտոն: Չեմ վախենում ասել` իտալացիներն ազդվել են հայկական մշակույթից: Նրանց եւ հայերի միջեւ կատարվեցին մտային փոխանակություններ, ուրեմն` իտալացիները ինչ-որ իմաստով իմ նախահայրերն են: Իհարկե, ասածիս մեջ շատ են երազային տարրերը, բայց կան նաեւ իրական տարրեր: «Ջորջոնիոյի Վենուսի» մերկությունն արդեն կար: Երբ գնացի ԱՄՆ, հակառակ երեւույթը տեսա` ամեն բան մակերեսային էր, վերածվել էր Դիսնեյ աշխարհի, հասարակ սենդվիչների: Ընդունում եմ, որ ամերիկացիները շատ լավ մարդիկ են, բայց նրանցից շատերն անուսում են: Կառավարությունը նրանց պարտադրում է աշխատել առավոտյան ժամը 7-ից մինչ երեկոյան 7-ը:
– Միգուցե հենց այդ կյանքը պատկերելու համար էլ Դուք արվեստ բերեցիք նաեւ մկների՞ն, որոնք նույն Վենուսի շուրջ են համախմբվել: Ի՞նչ են խորհրդանշում մկները:
– Մկները խորհրդանշում են անտարբերությունը, որոնք այդպես էլ չեն հասկանում Ջորջոնիոյի նշանավոր աշխարհը, որը տարածում է գտել ամենուր: Թերեւս նորից կրկնեմ նախորդ միտքս, որ աշխարհում արվեստն ըմբռնողները շատ քիչ են: Ամեն դեպքում, երբ գալիս եմ Հայաստան, չեմ տեսնում, այսպես ասած` դիսնեյական գաղափարներ, որոնք կարող են խորտակել գեղեցկությունը:
– Ձեր կտավներում ցանցերը յուրօրինակ խաղ, շերտեր են ստեղծում:
– Նկարչությունն ունի խորունկություն, որի իմաստը, սակայն, հասկանալի է դառնում դիագոնալ, ասել է թե` փոքր-ինչ ծռված գծով, որը կարող է տալ խորության իմաստ: Ես այդ խորությունը ցույց տալու համար ընտրեցի ցանցերը, որոնց անվանում եմ էկրան (screen): Դրանք պաստառից գտնվում են 3-4 սմ հեռավորության վրա: Բացի կտավից, նույն աշխատանքը տանում եմ նաեւ էկրանի վրա, եւ արդյունքում ասես շարժապատկերի տպավորություն է ստեղծվում` միաժամանակ կտավին խորություն հաղորդելով: Այդ էկրանի միջոցով սկսում ես փնտրել նաեւ գույնը: Սա հետաքրքրում է դիտողներին: