«Արմավենի» հիմնադրամն արդեն 10 տարի իրականացնում է «Քայլիր հպարտ» ծրագիրը, որի նպատակը հենաշարժական ապարատի բնածին ու ձեռքբերովի մի շարք հիվանդություններ ունեցող հիվանդների բուժումն է: Ի դեպ, հիմնադրամի պատվավոր նախագահն է ՀՀ առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանը: Այս հիմնադրամի գործունեության շնորհիվ մի շարք երեխաներ ոչ միայն ձեռք են բերել քայլելու կարողություն, այլեւ` հավատ են ձեռք բերել ապրելու ու արարելու կենսական պահանջի նկատմամբ: Գործունեության ընթացքում հիմնադրամն իր ծրագրերի շրջանակում աջակցել է տասնյակ հիվանդների ոսկրածուծի բորբոքման, բնածին ծուռթաթության, սխալ կպած կոտրվածքների եւ օրթոպեդիկ այլ հիվանդությունների բուժման հարցում: Չնայած երեխաների համար կենսական նշանակություն ունեցող իր առաքելությանը եւ իրականացրած ծրագրերին, «Արմավենին», կարելի է ասել, որ չի գովազդում իր գործունեությունը:
– Ինչո՞ւ «Արմավենի»: Հիմնադրամի անվան ընտրության մեջ խորհրդանշական բա՞ն կա:
– Երբ հիմնադրամի համար անվանում էինք փնտրում, շատ պատահաբար կանգ առանք «Արմավենի» անվան վրա: Սկզբից անվանը որեւէ հատուկ նշանակություն չտվեցինք, սակայն ավելի ուշ նկատեցի, որ, այնուամենայնիվ, այդ անվան մեջ սիմվոլ կա: Ընդհանրապես ոսկրաբանության սիմվոլը ծառն է, որ թեքված է եւ սյան միջոցով ուղղվում է: Մեր դեպքում եւս՝ ծառը, այսինքն` արմավենին, թեքված է, եւ հենակի միջոցով այն փորձում է ուղղվել: Իսկ ծառը կյանքի խորհրդանիշ է համարվում:
– Հիմնադրամը ստեղծման օրից երեխաների ոսկրաբանակա՞ն խնդիրներով էր զբաղվում:
– Այո: Մեր նպատակը միշտ էլ նույնն է եղել: Մենք փորձում ենք օգնել այն հիվանդներին, հիմնականում երեխաներին, ովքեր ունեն ոսկրաբանական արատներ, բայց այդ խնդիրները լուծելու համար չունեն համապատասխան դրամական հնարավորություն:
– Շատացե՞լ է արդյոք ոսկրաբանական խնդիրներ ունեցող երեխաների թիվը:
– Ես չեմ կարող վիճակագրական տվյալներ նշել, միայն կարող եմ փաստել, որ մենք նախկինի պես ունենք հիվանդների հոսք: Այս պարագայում նկատելի տարբերությունն այն է, որ դեռեւս 10 տարի առաջ, երբ մեր հիմնադրամը նոր-նոր էր ձեւավորվում, մեզ քչերը գիտեին: Դա էր պատճառը, որ հիվանդների ընդգրկվածությունը քիչ էր, բայց դա ամենեւին չի նշանակում, թե հիվանդները քիչ էին: Այսօր էլ ունենք հերթագրված հիվանդներ, որոնք անհամբեր սպասում են իրենց բուժմանը: Մինչ օրս 71 հիվանդներ ենք բուժել՝ մեծամասամբ երեխաների, որոնք ունեին առավելապես բարդ ոսկրաբանական խնդիրներ: Կրկնեմ, որ բոլորը սոցիալապես անապահով ընտանիքներից էին, եւ իրենց համար բուժումը եղել է բացարձակ անվճար հիմունքներով:
– Իսկ երեխաները հիվանդության ի՞նչ բարդություններով են գալիս, ինչպե՞ս եք ընտրում նրանց, իսկ ավելի ճիշտ` ովքե՞ր կարող են դիմել հիմնադրամի օգնությանը:
– Ցավալի մի բան արձանագրեմ, որ շատ հաճախ հիվանդ երեխաների ընտանիքները չեն դիմում մեզ, որովհետեւ չեն հավատում եւ՛ ժամանակակից ոսկրաբանության հնարավորություններին, եւ՛ որ այդ օգնությունը կարող է լինել անվճար: Նրանք սովորաբար հուսահատ են լինում եւ վախենում են բժշկի դուռը ծեծել` նախընտրելով մնալ իրենց գյուղում: Շատ դեպքերում մենք ինքներս ենք գնացել գյուղեր, հետազոտել հիվանդներին եւ բուժման հրավիրել: Այսօր այդ աշխատանքներն իրականացվում են ՀՀ Առողջապահության նախարարության օգնությամբ, որի հետ համագործակցելով, մարզերում հիվանդների հավաքագրման աշխատանքներ են կատարվում: Մենք ընտրում ենք այն հիվանդներին, ովքեր բժշկական եւ սոցիալական ցուցումներով համապատասխանում են մեր ծրագրին:
– Բուժօգնությունը ավարտվում է միայն վիրահատությա՞մբ, թե՞ նաեւ հետվիրահատական խնամքն եք շարունակում իրականացնել:
– «Քայլիր հպարտ» ծրագրի շրջանակներում վիրահատվում են օրթոպեդիկ արատներով հիմնականում այնպիսի հիվանդները, որոնց բուժումն իրականացվում է աշխարհահռչակ Գ. Ա. Իլիզարովի մեթոդով: Վիրահատությանը հետեւում է երկարատեւ ամբուլատոր բուժումը, որն իր մեջ ներառում է ապարատի հետ աշխատանքը, վիրակապությունները, բուժական ֆիզկուլտուրան եւ այլն: Բուժումը ամիսներ է տեւում: Ընդհանրապես երեխաների օրթոպեդիկ խնդիրները շատ հաճախ վերացվում են էտապային բուժմամբ: Բուժումից հետո մենք, իհարկե, հետաքրքրվում ենք մեր հիվանդների ճակատագրերով: Չկա ավելի մեծ ոգեւորություն, երբ տեսնում ես նախկին հիվանդ երեխայի երջանիկ ժպիտը: Ունենք հիվանդներ, որոնք ամուսնացել են, ունեն երեխաներ, աշխատում են, այսինքն` դարձել են հասարակության լիարժեք անդամներ: Մայիսի 31-ին մենք տոնեցինք մեր հիմնադրամի 10-ամյակը, որին ներկա էին պաշտոնատար անձինք: Այդ ժամանակ ես պատմեցի 6 տարեկան մի երեխայի մասին, որի մի ոտքը մյուսից կարճ էր 14 սմ-ով, եւ մենք վերացրեցինք ոտքերի երկարությունների տարբերությունը՝ երկարացնելով հիվանդ ազդրը: Սակայն մենք չէինք կարող վերացնել հիվանդության բուն պատճառը, քանի որ ինֆեկցիայի հետեւանքով վնասվել էին ազդրոսկրի աճման գոտիները, ուստի երեխայի աճին զուգահեռ՝ հիվանդ ոտքը նորմալ զարգացող առողջ ոտքից կշարունակի կարճ մնալ: Այդ պատճառով լիարժեք արդյունք ստանալու համար մենք նախատեսում ենք բուժման եւս 2 էտապ:
– Այսինքն` դժվա՞ր է ասել, որ հիվանդին վերջնական բուժօգնություն է տրվում:
– Դա կախված է ախտորոշումից, հիվանդի տարիքից եւ մի շարք տարբեր հանգամանքներից: Շատ դեպքերում բուժումն ունենում է վերջնական արդյունք, եւ հիվանդները քայլում են իմ եւ Ձեր նման, նրանք նույնիսկ չեն ուզում հիշել իրենց հիվանդությունը: Որպես օրինակ՝ նշեմ մի դեպք, երբ հիվանդներից մեկը հրաժարվեց ներկայանալ մեր հիմնադրամի 10-ամյակի առթիվ կազմակերպած միջոցառմանը` պատճառաբանելով, որ նույնիսկ իր ամուսինը տեղյակ չէ իր հիվանդության մասին: Ուրախալի է, երբ նախկին հիվանդներն իրենց հիշողությունից ուզում են ջնջել հիվանդության պատմությունը:
– Նշեցիք, որ այդ երեխաները հիմնականում գտնվում են հուսահատ վիճակում, չեն հավատում բժշկության հրաշքներին: Հոգեբանական նման դժվարությունների դեպքում ինչպե՞ս եք, այսպես ասած` վերականգնում ապրելու ցանկությունը:
– Որպես կանոն` ոսկրաբանական հիվանդությունները մեծ ազդեցություն են ունենում մարդու հոգեկան առողջության վրա: Բնածին ֆիզիկական արատով երեխան, մանկապարտեզից սկսած, իրեն լիարժեք չի զգում: Դեռ մանկապարտեզում այդ երեխաներին սկսում են ծաղրել, մատով ցույց տալ: Իսկ դա, ինչ խոսք, լուրջ հետեւանք է թողնում այդ երեխաների հոգեբանության վրա: Կա դարերից եկած բժշկական իմաստություն. պետք է բուժել հիվանդին եւ ոչ թե հիվանդությունը: Բացի ոսկրաբանական հարցեր լուծելուց, փորձում ենք հիվանդին օգնել նաեւ խոսքով:
– Հասարակությո՞ւնն է մեկուսացնում նման երեխաներին:
– Դա միանշանակ լուրջ խնդիր է: Մեր գործունեության սկզբնական փուլում շատ հիվանդներ չէին հավատում, որ հնարավոր է լուծել բարդագույն օրթոպեդիկ խնդիրը եւ այն էլ` անվճար հիմունքներով: Անգլիական ասացվածք կա. «Դա չափազանց լավ է, որպեսզի իրականություն լինի»: Այժմ տեղեկատվական հոսքի շնորհիվ մարդիկ արդեն գիտեն, օր օրի համոզվում են, որ դա հնարավոր է: Նույնը նկատվում է նաեւ բարեգործների մոտ, որոնցից շատերն արդեն իրենք են գտնում մեզ եւ իրենց մասնակցությունն առաջարկում որեւէ հիվանդի բուժումը նյութապես հոգալու համար:
– Հիմնադրամի կողքին սոցիալական բավական մեծ դիրքով մարդիկ կան կանգնած: Պետք է նկատել, որ նման երեւույթների նկատմամբ հասարակական ընկալումը փոխվել է: Նրանց ներկայությունը ի՞նչ ընթացք է հաղորդում ծրագրերին: Ինչպե՞ս են այդ մարդիկ մասնակցում ծրագրերին:
– Այն պաշտոնյաները, ովքեր մեր կողքին են, իրենց նախեւառաջ դրսեւորում են որպես մարդիկ, նրանք իրենց անձնական գումարներն են տալիս երեխաների բուժման համար: Իրականում մեզ օգնողները շատ-շատերն են, սակայն հատուկ ուզում եմ նշել մեր հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի պատվավոր նախագահ, ՀՀ առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանին, ով իր անձնական եւ բարեկամների միջոցներով հոգացել է հիվանդ 9 երեխաների բուժման ամբողջ ծախսը, եւ օրինակ է ծառայում այլ բարերարներին՝ «Քայլիր հպարտ» ծրագրին մասնակցելու համար: (Նշենք նաեւ, որ տոնակատարության ընթացքում ՀՀ առողջապահության նախարար Հարություն Քուշկյանն ասել է, որ Հայաստանի 2011թ. պետբյուջեի նախագծում նախատեսվելու է անապահով քաղաքացիների օրթոպեդիկ հիվանդությունների ֆինանսավորման պետական ծրագիրը.- Մ.Մ.)
– Այնուամենայնիվ, երեխաները հիմնականում ո՞ր մարզերից են գալիս:
– Այժմ երեխաներ ունենք գրեթե բոլոր մարզերից: Նաեւ Ջավախքից ու Արցախից են մեզ մոտ գալիս: Գեղարքունիքի մարզից ընդամենը մեկ բուժված երեխա ունենք, բայց դա չի նշանակում, թե այնտեղ այլեւս հիվանդ երեխաներ չկան: Ունենք երեխաներ, ովքեր եկել են Չարենցավանից, Գորիսից, Դիլիջանից եւ այլն: Նախնական հաշվարկներով՝ 200-250 հոգի կարիք ունեն բուժման՝ մեր ծրագրի շրջանակներում, այսինքն` կրկնում եմ, ոսկրային հիվանդություն ունեցող անձը պետք է ունենա մեր կողմից բժշկական ցուցում եւ լինի սոցիալապես անապահով ընտանիքից: Այնպես որ, մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք:
– Նշեցիք, որ բուժումը բավական թանկարժեք է: Բուժման միջին գինը որքա՞ն է կազմում:
– Դա կախված է ախտորոշումից, հիվանդի տարիքից եւ այլն: Այս պահին մենք ունենք մի հիվանդ երեխա, որի մի ոտքը մյուսից կարճ է 35 սմ-ով: Նվազագույնը 3 մեծ վիրահատություն պետք է արվի, եւ յուրաքանչյուր վիրահատությունից հետո բուժումը կտեւի շուրջ 5 ամիս: Դժվարանում եմ ասել, թե որքան է կազմում բուժման միջին գինը. թանկ է Իլիզարովի ապարատը, որը մենք ձեռք ենք բերում Ռուսաստանից ու ԱՄՆ-ից: Պետք է նաեւ հաշվի առնել այն երկարատեւ աշխատանքը, որ կատարվում է մի խումբ մասնագետների կողմից:
– Ինչո՞ւ է ծրագիրը կոչվում՝ «Քայլի՛ր հպարտ»:
– Երեք բաղադրիչ կա: Ոսկրային արատ ունեցող երեխան չի կարող քայլել հպարտ: Նրա կողքով անցնողը, որը կարող է օգնել, բայց չի օգնում, մեր համոզմամբ՝ եւս չի կարող հպարտ քայլել: Երբ մենք հասնում ենք մեր նպատակին՝ եւ՛ ուրախանում ենք, եւ` հպարտանում: