– Մայիսին լրանում է Ձեր պաշտոնավարման մեկ տարին, ինչի առթիվ, ի դեպ, շնորհավորում եմ: Կառանձնացնե՞ք 3 կարեւորագույն կետեր, որոնք այդ ընթացքում Ձեզ հաջողվեց իրագործել:
– Շնորհակալ եմ շնորհավորանքի համար: Խոստովանեմ, որ այնպես չէ, որ մոռացել էի 1 տարին լրանալու մասին, եւ իհարկե, այնպես էլ չէ, որ անհամբեր սպասում էի, թե մեկ տարին երբ է լրանալու: Այս մեկ տարին բավական դժվար տարի էր ինձ համար: Նախեւառաջ կրթության եւ գիտության ոլորտը բարդ է բազմաթիվ հիմնավորումներով: Դրանք ամենասոցիալիզացված ոլորտներն են, որտեղ հասարակության ուշադրությունն ու ներգրավվածությունը բացառիկ մեծ են: Այդ ոլորտները մշտապես ֆինանսավորման պակաս ունեն, ինչպես նաեւ մշտապես բարեփոխումների գործընթացում են: Ինձ համար դժվար էր նաեւ ԱԺ-ից տեղափոխվելը, քանի որ խորհրդարանը քաղաքական մարմին է, որտեղ, թեպետ, պատիվ ունեցել եմ լինել Կրթության եւ գիտության հարցերով մշտական հանձնաժողովի նախագահ, բայց, այնուհանդերձ, գործադիր իշխանությունը թելադրում է իր աշխատանքին հատուկ գործիքակազմ, մոտեցումներ, ավելի մեծ պատասխանատվություն եւ հասարակության կողմից որոշակի աշխատանքի ակնկալիք: Այս մեկ տարվա ընթացքում կատարված աշխատանքը դասակարգելը բարդ է: Աշխատանքը կատարվել է 2 ուղղությամբ: Նախեւառաջ, անկախ այն հանգամանքից, թե վերջին տարիներին ինչ նախարարներ են աշխատել այս պաշտոնում, իրականացվող քաղաքականությունը եղել է այդ տարիների ղեկավարության որդեգրած ռազմավարությանը համահունչ: Բնականաբար, ես էլ` որպես նախարար, աշխատանքի հիմնական ուղենիշ եմ համարում Կառավարության միջոցառումների ծրագիրը, ռազմավարությունը, ինչպես նաեւ ՀՀԿ մոտեցումները կրթական ոլորտին: Այս ընթացքում շարունակվել են այն բոլոր բարեփոխումները, որոնք ոչ թե վտանգի տակ էին, այլ ռիսկային էին համարվում նախորդ ճգնաժամային տարվա ընթացքում: Խոսքը պետական ֆինանսավորում պահանջող լայնածավալ փոփոխությունների, մասնավորապես ավագ դպրոցների ցանցի ձեւավորման եւ գործունեության հետ առնչվող խնդիրների մասին է: Այս ընթացքում ընդունվել է «Հանրակրթության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին նախագիծը, որը վերջապես թույլ է տալիս նորարարական մոտեցումներ որդեգրել հանրակրթության ոլորտում: Փոխվել է նախարարի աշխատակազմը: Ինձ հետ եկել է խորհրդականների թիմ, ովքեր, անկախ իրենց կուսակցական պատկանելությունից, պատրաստ են աշխատել իմ որդեգրած ոճի, տեմպի եւ ձեւի մեջ: Նախաձեռնվել է «Լեզվի մասին» օրենսդրական փոփոխությունը, որի վերաբերյալ հասարակության կարծիքը միանշանակ չէ, բայց կարող եմ ասել, որ այս առաջարկը որոշակի քաղաքական խիզախության դրսեւորում էր եւ որոշ իմաստով՝ հեղափոխական: Հիմա գուցե բոլորի համար տեսանելի չեն այդ փոփոխության հնարավոր պտուղները եւ դրական ազդեցությունները, բայց վստահ եմ, որ մի քանի տարվա ընթացքում անգամ մեր ամենաոխերիմ հակառակորդները կտեսնեն մեր ձեռքբերումը: Դրական եմ համարում նաեւ պետական ֆինանսավորման մեխանիզմների վերանայումը, մասնավորապես բակալավրիատի, մագիստրատուրայի, ասպիրանտուրայի տեղերի ձեւավորման նոր փիլիսոփայությունը: Այս համատեքստում կարեւորում եմ նաեւ կրթության ոլորտում որակի վերահսկողության մեխանիզմների խստացումը եւ պետական ու ոչ պետական բուհերի համար գործունեության հավասար դաշտի ստեղծումը: Այդ իմաստով երկու խոշոր փոփոխություններից մեկն արդեն կատարվել է. պետական բուհերն այլեւս չեն կարողանա մատուցել վճարովի կրթություն` տարկետման իրավունքով, իսկ մյուսը շուտով կարվի. օրենքով կամրագրվի ոչ պետական բուհերի ընդունելության միասնական քննական կարգը: Կարծում եմ` սա եւս հեղափոխական քայլ է: Մեծ ուշադրություն ենք դարձրել նաեւ միջազգային կապերի ընդլայնմանը:
– Այնուամենայնիվ, շատ զավեշտալի էր Ձեր այն հիմնավորումը, երբ բլոգների հետ հանդիպմանը հայտարարեցիք, թե Հայաստանում ինչո՞ւ չեն կարող լինել օտարալեզու դպրոցներ, որոնք արդեն կան տարածաշրջանում` Վրաստանում, Թուրքիայում, Ադրբեջանում: Ի դեպ, նույն Ադրբեջանն այսօր գերհզոր աստղադիտարան է կառուցում, այդ պարագայում` ինչո՞ւ մենք էլ չկառուցենք, ինչո՞ւ ետ մնանք:
– Մեր հիմնավորումներն ավելի բազմազան են եւ իրենց խորքային իմաստով՝ ավելի պարզ: Մեր կրթական շուկայի այդ հատվածում ծառայություն մատուցող չունենք: Դա նույնն է, որ փորձենք արգելել որեւէ ապրանքատեսակի կամ ծառայության մուտքը Հայաստան: Սա կապահովի բազմազանություն կրթական շուկայում, միջազգային կրթական ցանցի մուտքը Հայաստան թույլ կտա ունենալ այլընտրանքային կրթական մոդելներ, փոխանակել միջազգային փորձը տեղում եւ խթանել մրցակցությունը աշակերտների միջեւ: Այո՛, սա հնարավորություն կտա ավելի թանկ ուսուցում մատուցելու: Այստեղ հիմնավորումն այն չէ, որ հարեւան երկրներն ունեն, մենք էլ ունենանք: Ցավոք, հարեւան երկրները վաղուց ունեին, իսկ մենք ուշացել ենք: Ես կարող եմ լսել մեղադրանքներ, թե ինչո՞ւ ենք ուշացրել: Մենք ընդունում ենք առողջ մտահոգությունները, եւ պատրաստ ենք այդ մտահոգությունների լուծումները երաշխիքների տեսքով օրենսդրորեն ամրագրել: Բայց ես չեմ կարող ընդունել մեր որոշ ընդդիմախոսների որդեգրած ոճը: Կրթության եւ գիտության մասին խոսելիս իրենք փոքր-ինչ բարեկիրթ պետք է լինեն` հասկանալով, որ վիրավորանքով կամ պիտակներով` հակազդեցությունից բացի՝ այլ ազդեցություն չեն կարող ունենալ: Եթե խորհրդարանում լինեի` բոլորին առանձին-առանձին պատասխան կտայի, իսկ հիմա, իսկապես, գերզբաղված եմ: Վիրավորանքները փորձում ենք անտեսել:
– Մի՞թե առողջ մտահոգություն չէ այն, որ օտարալեզու դպրոցների բացումը հիմք կդնի հասարակության երկփեղկվածությանը, ավելի ճիշտ` էլիտար հատվածի հստակ ձեւավորմանը:
– Ուզում եմ իմ բոլոր հարգելի գործընկերներին, ովքեր չեն կիսում մեր տեսակետը, հայտնել, որ պետք է ավելի ազնիվ լինել, եւ երբ հրապարակային հայտարարություն են անում, ապա գոնե այդտեղ մասնակցություն չունենան այն անձինք, որոնց երեխաները կամ թոռները վաղուց ստանում են էլիտար կրթություն` նաեւ արտասահմանում:
– Անուններ կնշե՞ք:
– Անշուշտ, հարկ եղած դեպքում կնշեմ: Կրթության եւ գիտության նախարարի համար մեծ դժվարություն չէ ասել, թե այսօր ում երեխան որ դպրոցում է սովորում, կամ դիցուք` որքան ժամանակ է, որ այդ երեխան սովորում է դրսում:
– Այսինքն` ըստ Ձեզ` մեզանում «էլիտար» կրթությունը նոր չէ ձեւավորվել, այո՞:
– Նախ եկեք հասկանանք, թե ի՞նչ է էլիտար կրթությունը: Եթե էլիտարը դպրոցի շքեղությունն է, ապա այդ գաղափարն ընդհանրապես վանում եմ: Ինքս շքեղություն չեմ սիրում, եւ աշխարհում շքեղ կրթություն հասկացություն չկա: Կա որակյալ եւ արդյունավետ կրթություն: Ինչո՞ւ չէ, այդ կրթությունը կոչենք էլիտար: Իսկ ի՞նչ է նշանակում՝ էլիտար դպրոց, այսինքն` մարմարե պատերով դպրո՞ց, թե՞ այն, որ դպրոցի ուսուցչական կազմն ամեն օր կարողանում է գնալ վարսավիրանոց: Դպրոցի լավն ու վատը որոշվում է կրթության որակով, գիտելիքով, հմտությամբ ու արժեհամակարգով: Այսօր հասարակական ընկալման մեջ ունենք շատ լավ, լավ եւ վատ դպրոցներ: Այդ ո՞ր հայ ծնողը չէ տնտղում, թե իր երեխային ո՞ր դպրոց տանի, ո՞ր ուսուցչի մոտ: Մենք` հայերս, միշտ էլ այդպես ենք վարվել:
– Փաստորեն, օտարալեզու դպրոցները, ավելի ճիշտ` «շատ լավ» դպրոցները շատ մեծ գումար ունեցողների համար միայն այլընտրանքային հնարավորությո՞ւն է` հատկապես հաշվի առնելով այդ դպրոցների ոչ զանգվածային բնույթը:
– Եկեք մոռանանք այդ օրինագիծը: Մի՞թե այսօր այդպես չէ: Կան ծնողներ, ովքեր մինչ օրս ուզում են, որ իրենց երեխան գնա Պուշկինի կամ Չեխովի դպրոցներ, ԵՊՀ Ֆիզմաթ կամ Քվանտ վարժարաններ: Մենք կատարում ենք ընտրություն` ելնելով կրթության մասին մեր պատկերացումներից, որպեսզի մեր երեխաների համար լավ պայմաններ ստեղծենք: Իսկ ո՞վ ասաց, որ հայկական դպրոցները վատն են: Մի թիրախ հորինեցին եւ հիմա փորձում են ինձ մեղադրել: Մինչդեռ դա ընդամենն իրենց հիվանդագին երեւակայության արդյունքն է, ուրիշ` ոչինչ: Ամեն դեպքում մեզ մոտ անհասկանալի «էլիտար» կոչվածը հաճախ են արտաբերում:
– Լուրեր կան, թե օտարալեզու դպրոցների ստեղծումը նախագահականի պատվերն է:
– Չեմ հասկանում` ի՞նչ է նշանակում՝ նախագահականի պատվեր:
– Այսինքն` ՀՀ նախագահի ցանկությունը:
– Նախագահը, ըստ օրենսդրության, դատական, գործադիր եւ օրենսդիր իշխանությունների տարանջատման եւ կոորդինացված աշխատելու համար նաեւ քաղաքական ինստիտուտ է: Մի՞թե մտածում եք` նախագահը պետք է պատվեր տա իր երկրի Կառավարությանը կամ նախարարին՝ այս կամ այն բանն անելու համար: Իմ պարագայում խնդիրն ավելի պարզ է` ես նույն կուսակցության շարքերում եմ, որը ղեկավարում է Սերժ Սարգսյանը: Ի՞նչ պատվերի մասին է խոսքը: Ես միայն ուրախ կլինեմ, որ կարողանամ նախագահի ծրագրային դրույթները կյանքի կոչել: Դա նախեւառաջ իմ քաղաքական, պաշտոնական եւ բարոյական պարտավորությունն է: Ճիշտ է, հիմա կասեն` առիթը բաց չթողեց նախագահին հաճոյախոսելու համար, բայց թող ամեն մեկն իր խղճով դատի: ՀՀԿ կուսակցության անդամ լինելով` ես միշտ էլ ասել եմ, որ կլինեմ այնտեղ, որտեղ կորոշի իմ կուսակցությունը: Եթե այսօր Կրթության եւ գիտության նախարարի պաշտոնն է, ուրեմն` կաշխատեմ այստեղ իմ հնարավորությունների առավելագույն չափով: Ինձ համար նաեւ անձնական մարտահրավեր է` աշխատել նման պատասխանատու պաշտոնում` նկատի ունենալով հասարակական բուռն քննարկումների հորձանուտը: Սա մի ոլորտ է, որտեղ ապագայի վերաբերյալ մոտեցումները միանշանակ չեն:
– Այնուհանդերձ, մեր մայրենիի, մեղմ ասած, անառողջ վիճակը մեզ թո՞ւյլ է տալիս նման դպրոցներ ունենալ, երբ առանց այդ էլ մեր երկրում օտարահունչ բառերով խոսելը խիստ նորաձեւ է:
– Այս օրենքի նախագծից զատ՝ դիտարկենք մեր երկրում կրթության որակը: Համատարած սեւացումները սխալ են եւ վարկաբեկիչ: Հայոց լեզվի դասավանդման որակն էլ տարբեր է: Ճիշտ չեն այն պատկերացումները, թե մենք ունենք հայրենասիրական, ազգայնական սերունդ: Լեզուն կարեւոր է, բայց որոշիչը չէ: Մենք ունենք թե՛ օտարալեզու, թե՛ հայալեզու կրթություն ստացած հարյուրավոր, հազարավոր մարդիկ, ովքեր մեր ժողովրդին ու պետությանն անգնահատելի ծառայություններ են մատուցել: Բայց երբ լեզվի բաղադրիչը դիտարկում են իբրեւ ժողովրդին բաժանելու միջոց, առնվազն պարզունակություն է: Զավեշտալի է, որ նման պարզունակություն թույլ են տալիս գիտնականները: Նեգատիվ տեղեկատվական հոսքը մի կողմ դնելով` կարող եմ ասել, որ հասարակության ուշադրությունը հրավիրեցինք դեպի կրթական համակարգ: Ու այդ նախաձեռնությունը Կրթության եւ գիտության նախարարությանն է: Պարզվում է, որ օտարալեզու դպրոցներ են թույլատրվել մի երկրում, որը մեզնից ավելի պահպանողական է՝ Սաուդյան Արաբիայում, որտեղ նույնիսկ օրենքներ են փոխել` մինչեւ 3-րդ դասարան թույլատրում են երկսեռ դասարաններում սովորել: Հիմա ի՞նչ եք ուզում ինձ համոզել, որ մենք ավելի պահպանողակա՞ն ենք: 95-96%-անոց մոնոէթնիկ պետությունում մենք ինչի՞ց ենք վախենում, որ երեխան 6-ժամյա անգլերենի ուսուցմամբ չի՞ կարող հայերեն խոսել: Միանշանակ կողմ եմ, որ մարդիկ իրենց կարծիքները հայտնեն: Ես բոլորովին չեմ էլ հավակնում, որ մենք բանաձեւել ենք վերջին ատյանի ճշմարտություն: Համաշխարհային պատմության մեջ մի քանի դեպքեր կան, երբ մարդու ձեռքով գրվել են բացարձակ ճշմարտություններ: Որպես կանոն` այդ դեպքերն էլ թելադրված են եղել Աստծո կողմից:
– Իսկ ինչո՞ւ ասպիրանտուրայի եւ մագիստրատուրայի տեղերում վերաբաշխում կատարեցիք: Դա՞ էլ մենք լավ չենք հասկանում:
– Բազմիցս ասել եմ այդ մասին: Դա նախեւառաջ ունի ոչ պետական եւ պետական սեկտորների միջեւ հավասարություն եւ պետական ֆինանսավորման ավելի մեծ նպատակայնություն: Եթե այս երկու խնդիրներին զուգահեռ՝ բանակը կշահի, ապա շատ ավելի լավ: Ասպիրանտուրայում եւ մագիստրատուրայում տարիներ շարունակ մենք ունեցել ենք իներցիայով ընդունելության համակարգ` առավելագույն չափով բավարարել ընդունվել ցանկացողներին: Ասպիրանտուրայում եւ մագիստրատուրայում պետական տեղերի քանակը չի կրճատվել: Վերաբաշխում է կատարվել տարկետման եւ առանց տարկետման իրավունքի տեղերի միջեւ: Նախորդ տարվա տվյալները մենք հրապարակել ենք մամուլում, ընդ որում` 200 տեղից 40-ը թափուր էին մնացել: ՌԴ-ն տարեկան 100 տեղ է մեզ տրամադրում բակալավրիատ, մագիստրատուրա եւ ասպիրանտուրա բաժինների համար: Այս պահին 77 տեղի համար մենք հայտ չունենք:
– Գուցե տեղյա՞կ չեն:
– Այս տարվա պես թափանցիկ տեղեկատվություն երբեւէ չի եղել: Այդ մասին հրապարակվել է կայքերում, թերթերում, հեռուստատեսությամբ: Սիրիայի Արաբական Հանրապետությունը մեզ հատկացրել է 8 կրթաթոշակային տեղ, որից 3-ն այս պահին թափուր է: Երկրորդ փուլ ենք հայտարարել, բայց կարծես թե պիտի խնդրենք, որ դիմեն: 12 տարի առաջ ես ինքս նմանատիպ միջազգային մրցույթում Ֆրանսիայում սովորելու հնարավորություն ստացա:
– Սորբոնո՞ւմ:
– Ոչ, Մարսելի համալսարաններից մեկում բժշկություն էի սովորում:
– ԵՊՀ-ի Իրավաբանության եւ Միջազգային հարաբերությունների բաժիններում հանեցիք անվճար տեղերը: Ինչո՞ւ: Ազնիվ գյուղացու երեխային զրկեցիք նման բաժիններում սովորելու անգամ երազանքի՞ց:
– Կարող եք այս վերջին 10 տարվա համար վիճակագրություն պատրաստել, թե Ձեր նշած ընտանիքներից քանի՞ հոգի են սովորել այդ բաժիններում: Դրանք շուկայական մեծ պահանջարկ են վայելում, եւ պետությունը պետպատվերի անհրաժեշտություն չի տեսել այդ տեղերում` հավելյալ խթան չտալով:
– Ի վերջո, մասնագիտությամբ բժիշկ լինելով` ի՞նչ ախտորոշում կտաք մեր կրթական համակարգին:
– Ես բժիշկ եմ աշխարհայացքով, այլ ոչ մասնագիտությամբ: Բժիշկ լինելը նախեւառաջ մեծ առաքելություն է: Միայն կասեմ, որ ես ընդամենը լավագույն ուսանողներից եմ եղել: Ինձ կարելի է շատ բաների մեջ մեղադրել, բայց ` ոչ երբեք տգիտության: Ես ռուսական կրթություն ունեմ, եւ կարծում եմ` կրթությունը լեզու չի ճանաչում, այլ կերպ ասած` այն կամ ունես, կամ չունես:
– Իսկ Արմեն Աշոտյան պոետը այսօր շարունակո՞ւմ է բանաստեղծություններ գրել:
– Ես ընդամենն իմ ընտանիքի համար էի գրել: Հիմա չեմ գրում:
– Ինչո՞ւ:
– Մուսա չկա (ժպտում է.- Մ.Մ): Պատկերացնում եք` այս ամբողջ խնդիրների տարափում դա էր պակասում: Ես միշտ ասել եմ` մենք այսօր թերարժեքության բարդույթ ունենք, եւ կայացման գործընթացն ամեն կերպ ջանում ենք ուրիշի հաշվին անել: Ուշագրավն այն է, որ այդ դեպքում որպես պաշտպանական ռեակցիա` սկսում ենք մեզ գերագնահատել: