Վերջը չի երեւում

08/09/2005 Տիգրան ՊԱՍԿԵՒԻՉՅԱՆ

Արդեն մեկ տարի ամեն շաբաթ ես գրում եմ «168 ԺԱՄ» շաբաթաթերթի համար, եւ
արդեն մեկ տարի ամեն շաբաթ լսում եմ նույն հարցը. «Որտեղի՞ց ես թեմա
գտնում»: Ասել, թե հեշտ է ամեն շաբաթ հետաքրքիր թեմա գտնելը, սխալ կլինի,
ավելի ճիշտ` կլինի սուտ, բայց նաեւ ասել, թե մեր շուրջը հետաքրքիր
թեմաների պակաս է զգացվում, նույնպես ճիշտ չի լինի:

Մի անգամ արդեն ասել եմ, որ երթուղային տաքսի նստելը միայն բավական է,
որպեսզի երկու կամ չորս հոդված գրես, բայց ես բնական պաշարները չեմ
շահագործում, եւ աշխատում եմ այնպես օգտվել, որ ուրիշներին եւս բաժին
հասնի: Եթե խիղճս կորցնեմ ու սկսեմ երթուղային մեկ տաքսիից մի քանի հոդված
դուրս բերել, կստացվի այսպես.

ա) հոդված մարդու արժանապատվության մասին,

բ) հոդված քաղաքացիական հասարակության մասին,

գ) հոդված չկայացած ենթակառուցվածքների մասին,

դ) (սա ամենավերջինը չէ) հոդված սիրո եւ հավատարմության մասին:

Հետաքրքրասեր մեկը կհարցնի, թե ի՞նչ կապ կարող են ունենալ սերն ու
հավատարմությունը երթուղային տաքսու հետ: Ես նրան կարող եմ անմիջապես
հակադարձ հարցը տալ. «Իսկ դու կնոջդ (կամ ամուսնուդ) քանի՞ անգամ ես
դավաճանել հենց երթուղային տաքսու մեջ»: Հետաքրքրասեր մեկը` չհասկանալով
կամ իրեն պարզապես անհասկացողի տեղ դնելով` կնայի հավատաքննիչ աչքերիս:
Իսկ ես կանցնեմ հակահարձակման, ասելով, թե ուրեմն, եթե մեր թատրոնները
վերջին հարյուրամյակում ժամանակ առ ժամանակ «Նամուս» ու «Պատվի համար» էին
բեմադրում կամ մեր կինոդիտող հասարակությունը հնդկական ոչ մի կինոֆիլմ բաց
չէր թողնում, դա արդեն նշանակում է, որ ներերթուղային հպումներն ու
շփումները կարող էին դառնալ «արյուն թափելու» հիմնավոր պատճառ, եթե
«արյուն թափելու» հետեւանք չլինեին:

Բայց եկեք չխորանանք, որովհետեւ ստիպված կլինենք սիրո եւ հավատարմության
թեմայից սահուն անցում կատարել ենթակառուցվածքների չկայացածության,
քաղաքացիական հասարակության անհնարության եւ մարդու ոտնահարվող
արժանապատվության թեմաներին, ինչը մեկ հոդվածի մեջ տեղավորել չի լինի: Եվ
պետք էլ չէ այդքան մանրանալ, հատկապես որ, արդեն ասացի, մեր շուրջը
թեմաների պակաս չի զգացվում:

Միացնենք հեռուստացույցը: Առավոտ վաղ, առաջին սուրճը խմելիս, միացնենք
հեռուստացույցը: Առաջին տասը րոպեում այնքան անհեթեթություն կլսենք, որ
չենք էլ իմանա` դրանցից ո՞րը դարձնենք հոդվածի նյութ, որը` ոչ: Օրինակները
բազմաթիվ են, սպեկտրն` ընդարձակ: Այն, որ Հայաստանից հյուրախաղերի գնացած
պարի խումբը ցնցել է եվրոպական այս կամ այն քաղաքը, մեզ համար անշուշտ
նորություն չէ, բայց հիմա, երբ բոլորս հնարավորություն ունենք EURONEWS
կամ CNN դիտելու, անմիջապես շրջում ենք ալիքը` արտակարգ իրավիճակի մասին
օպերատիվ տեղեկություն ստանալու համար, բայց սրիկաները լռում են` իբր ոչ
մի ցնցում էլ չի եղել: Հետո կրկին վերադառնալով նույն տեղն` իմանում ենք,
այսինքն` պարուսույցն է ուղղում խմբի ղեկավարի սխալը, որ ոչ թե ինչ-որ
քաղաք է ցնցվել, այլ ցնցվել է ամբողջ Եվրոպան, ու այդ մասին միջազգային
լրատուները լռում են, որովհետեւ բոլորին է հայտնի, որ դրանք ղեկավարվում
են հրեաների ու մասոնների կողմից: Հասկանո՞ւմ եք, այս ամենի մասին կարելի
էր եւ չգրել, բայց որքան հայկական պարախումբ (իսկ դրանք, դուք էլ գիտեք,
որ չափից շատ են)` այնքան ցնցում Եվրոպայում, Ամերիկայում, Մերձավոր
Արեւելքում եւ այլուր: Ասում են` այդ տեղերի սեյսմիկ ծառայություններում
հայկական մշակույթի տեկտոնական գծերն ուսումնասիրող բաժիններ են բացվել:
Այո, մշակույթի, որովհետեւ ամեն պարբաշի` հյուրընկալվելով առավոտվա այդ
զրուցարանում, իր հոգու պարտքն է համարում խոսել ազգային մշակույթով
հաղթելու մասին: Ո՞ւմ հաղթելու, ինչի՞ համար հաղթելու հարցերը դեռ
չմարսած, էկրանին ղոնախ հաջորդ զույգն է հայտնվում: Երկու հասուն տղամարդ
խոսում են հանրությանը տակավին եւ բոլորովին անհայտ մի բանաստեղծի մասին,
նրան համեմատում Պարույր Սեւակի հետ, Չարենցի հետ չհամեմատելու
համեստություն դրսեւորում եւ ավետում հեռուստադիտող հանրությանը, որ
Ջավախքում տեղի ունեցող ամենամյա տերյանական օրերի նախօրյակին լինելու է
նաեւ մեծն պոետի օրը: Հաղորդավարի սիրտը կարծես մի վատ բան է գուշակում եւ
աղջկական սեթեւեթանքով հնչում է հարցը. «Իսկ ինչո՞ւ տերյանական օրերից
առաջ եւ ոչ հետո»: «Շատ դիպուկ հարց տվեցիր, աղջիկ ջան,- ասում է հասուն
տղամարդկանցից մեկը,- մենք էդ բանը լավ ենք մտածել, տերյանական օրերից
հետո որ անեինք` բոլորը կթողնեին ու կգնային, առաջ ենք անում, որ սկզբում
մեծն պոետին հարգեն, հետո…»։

Հավատացեք, որ նման բաներ լսելու համար ամուր նյարդեր են պետք, իսկ նման
բաների մասին չգրելու համար` մեծ համբերություն: Բայց մեկ-մեկ
համբերության բաժակը լցվում է, ու մտածում ես` ո՞նց չգրես նորելուկ մի
ամսագրում կարդացած այն հարցազրույցի մասին, որում մի զինվոր
(ազատամարտիկ, ֆիդայի, հայդուկ) խոսում է իր (մեր հանրությանը ոչ անհայտ)
հրամանատարի բարոյական որակների մասին ու ասում, թե նա այնքան էր դեմ
ավարառությանը, որ մի անգամ Քելբաջարում կրակել է գետնից տանձ վերցնել
փորձող զինվորի ոտքերի տակ: Մի կողմ դնելով նորելուկ ամսագիրը, մտածում
եմ, թե այդ հրամանատարն ամենեւին էլ չի փայլել իր բարոյական
սկզբունքներով: Եթե նա աչքի ընկներ զինվորականի կարծր սկզբունքայնությամբ,
կկրակեր գետնից տանձ վերցնել փորձող զինվորի սրտին, որպեսզի նա մեռներ
հանուն հայոց զենքի անաղարտության:

Եվ քանի որ ամենուրեք մարդիկ խոսում են այն ամենի մասին, ինչը չգիտեն, եւ
քանի որ թվացող ամենայն ինչ փորձում են ներկայացնել որպես ճշմարտություն,
հեռուստատեսային մեկ հաղորդման մասնակցելուց եւ թերթում երկու հոդված
տպագրելուց հետո շատերի աչքին Նոստրադամուս ես երեւում, ու վերելակում
կողքիդ կծկված հարեւանդ ինքնավստահ տոնով ասում է. «Դու կիմանաս, վերջը
ի՞նչ ա լինելու»: Հիմա այդ մարդուն ասես, որ վերջ չի լինելու`
հուսահատությունից գուցե ուշաթափվի փակ տարածությունում: Ասես` լավ է
լինելու, պիտի սկսի հակաճառել` թվարկելով լավ լինելը բացառող բոլոր
փաստարկները: Ասես` վատ է լինելու, Նոստրադամուսից վերածվելու ես սեւ
կախարդի:

Բոլոր դեպքերում, վերջն իմանալու ցանկությունը բնական է, եւ չի կարելի
մարդուն անպատասխան թողնել: Եվ վերջն իմանալու ցանկությունն է, որ ինձ
ստիպում է ամեն շաբաթ հոդված գրել` երբեմն ուրախ, ավելի երբեմն էլ` տխուր
թեմաներով, բայց վերջը չի երեւում: Դրախտն ու դժոխքն էլ շատ կոպիտ
պատասխաններ են, եթե նկատի ունենանք, որ այդ պահին մարդուն ընդամենը
հետաքրքրում է, թե բենզինն ինչո՞ւ է թանկացել: