Քանի որ մոտենում է սեպտեմբերի մեկը եւ քանի որ իմ մտքում դեռ թարմ են
ամառային արձակուրդի տպավորությունները, եւ քանի որ վաղ մանկությունից
հայտնի է, որ արձակուրդից ուսումնական նոր տարի ցատկելու լավագույն ձեւն
ազատ թեմայով շարադրություն գրելն է, ես որոշեցի այս անգամ գրել մեր
Հայրենիքի գեղեցկության մասին, ավելի ճիշտ, որոշեցի շարունակել նախորդ
համարում սկսած եւ ինչ-որ իմաստով կիսատ թողած խոհերս։ Ինչ-որ իմաստով
կիսատ թողած, որովհետեւ նախորդ համարում հիմնականում անդրադարձել էի
զբոսաշրջության թեմային՝ ընդգծելով տնտեսության այդ ոլորտի համար
անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների հոգեբանական եւ սոցիալական անկատարությունը։
Հիմա հատկապես նկատի ունենալով, որ այս համարը լույս է տեսնելու
սեպտեմբերի մեկին (քիչ էր մնում գրվեր՝ սեկտեմբեր), ուզում եմ գովերգել
մեր Հայրենիքը՝ մոտավորապես «Հեյ ջան Հայրենիք ինչքան սիրուն ես» տոնով,
բայց չգիտեմ ինչու ստացվում է «Ո՞րն է Բաբո մեր Հայրենիք» հարցադրումը։
Այն, որ ունի «բարձրիկ երկինք» ու հայրենասիրական նմանատիպ այլ
աքսեսուարներ, պարզ է բոլորին։ Բայց ո՞րն է, իսկապես, մեր Հայրենիքը կամ
ի՞նչ է վերջապես այն բանը, որը մենք Հայրենիք ենք համարում։
Մի առիթով ձեւակերպելու մի փորձ արել եմ՝ ասելով, թե Հայրենիքը մեր
տեսադաշտն է, այն բնապատկերը, որին օրենքով պիտի նայեինք ու որն, ամենայն
հավանականությամբ, պիտի մեզ նայեր։ Ես հիմա էլ այդ կարծիքին եմ, որովհետեւ
ավելի տարողունակ բան, որն իր մեջ կպարփակի ժամանակը, տարածությունը,
գույների ու երանգների հերթագայությունը, ես դեռ չեմ մտածել։
Ջերմուկի ճանապարհին իմ լավ բարեկամներից մեկը՝ նայելով լերկ սարերին եւ
հիանալով դրանց գեղեցկությամբ, ասաց. «Մեր իշխանություններն ամեն ինչ
անում են, որ մարդիկ թողնեն գնան, իսկ մեր բնությունն ամեն ինչ անում է,
որ մնան»։
«Դրա համար էլ մեր իշխանություններն ամեն ինչ անում են, որ փչացնեն
բնությունը»,- նրա միտքը շարունակեցի ես՝ ինքնավստահ, որ շատ խելոք բան եմ
ասել։ Հիմա մտածում եմ, որ այս միտքը շատ խելոք համարել չի կարելի,
որովհետեւ պարզունակ է։ Իշխանությունները հենց նրա համար են, որ մեր
կյանքը «դրախտ» դարձնեն, իսկ, ինչպես գիտեք, աշխարհիս երեսին շատ դրախտներ
կան, որոնց դռների մոտ առավոտից հերթ են կանգնում բազում հազարավոր մեր
հայրենակիցներ։
Իշխանությանը՝ բնության ոչնչացման իր քաղաքականությամբ, թողնենք մի կողմ։
Բանն այն է, որ հենց մենք ենք ամեն ինչ անում, որ մեր բնապատկերի
համեմատությամբ այլուրեք դրախտները դրախտ թվան եւ հենց մենք ենք ամեն ինչ
անում, որ մեր բնությունը դադարի մեզ հրապուրելուց։ Որ մենք հանգիստ խղճով
գնանք ու երբ մի օր որպես զբոսաշրջիկ գանք՝ խորշելով աղտեղալի տեսարանից,
պատմենք, թե այլ դրախտներում ինչ մաքուր է բնությունը, թե այլ դրախտներում
ինչ կիրթ են մարդիկ (այդ թվում՝ մեր մոտից գնացածները), որ ուտելուց հետո
հավաքում են աղբն ու տանում։
Եվ հիմա, երբ հիշում եմ Տաուշի մարզում անցկացրած հանգստի հրաշալի օրերը,
մտածում եմ, որ մեծ բարեբախտություն էր Քրիստոնեության ընդունման
1700-ամյակի առիթով 200 հազար թե ավելի զբոսաշրջիկների մեր երկիր այդպես
էլ չգալը։ Հասկանո՞ւմ եք, 200 հազար թե ավելի մարդ, լինի սփյուռքահայ թե
օտար, գալու էր բիբլիական մեր երկիրն ու իր հետ տանելու էր հինավուրց մեր
երկրի բնության մեջ մշտնջենապես առկա աղբը։
Բայց ինչո՞ւ միայն աղբը՝ կհարցնեք։ Իհա՛րկե, ոչ միայն աղբը։ Տանելու էր
նաեւ մեր վանքերի ու եկեղեցիների հոյակապ ճարտարապետությունից ստացած
տպավորությունները, մեր խաչքարերի ասեղնագործ զարդերը, մեր սարերի ու
քարերի, օրվա տարբեր ժամերին նրանց վրա խաղացող տարբեր լույսերի ու
գույների հմայքը։ Բայց հենց նա է ամենաահավորը, որ հայկական
ճարտարապետության վեհության, խաչքարերի ինքնատիպության, բնության
անկրկնելիության կողքին ամեն տեղ լինելու էր նորին մեծություն աղբը, որը
մշակութային էսքպրեսիաներից առաջ ընկնելով՝ խորհրդանշելու էր ազգային մեր
որակը։
Խորհրդային տարիներին մարդկանց փնթիությունն ու աղբի համատարած
առկայությունը բացատրվում էր (թեեւ բանական արարածի համար ոչ մի
բացատրություն չկա) ամեն ինչի պետական լինելով։ Կար մի վիճակ, երբ ամեն
ինչ բոլորինն էր եւ ոչինչ ոչ մեկինը չէր։ Եվ մարդիկ հոգոց հանելով ասում
էին. «Այ, եթե լիներ սեփական, այսպես չէր լինի»։ Եկավ մասնավոր
սեփականության դարաշրջանը, բայց ոչինչ չփոխվեց։ Այսինքն՝ փոխվեց, բայց ոչ
այն կերպ, ինչպես պետք էր։ Վերացավ ամենայն ինչ, որ հանրային էր։ Այսինքն՝
գլխացավը բուժելու համար կտրվեց գլուխը։ Եվ հիմա, եթե զայրացած հարցնես,
թե ինչո՞ւ է Աղստեւի հովիտն այսքան աղտոտ (ո՞ւմ հարցնես), վերեւներում
որոշում կկայացնեն, որ այդ հովիտն էլ պետք է տալ մի օլիգարխի, որ գա երկու
մարդաբոյ պարիսպ կանգնեցնի, լպստելու աստիճանի մաքրի ու մուտքի գին
սահմանի՝ ոչ պակաս հազար դրամ, որ ընտանիքով մուտք գործելդ միայն արժենա
ավելի քան տասը դոլար։ Ու մարդիկ «Չեղած տեղից ինչ փողեր է աշխատում»
հառաչելով, կնայեն այն տարածքներին, որն իրենցն էր երբեւէ, եւ որն իրենք
անխնա կերպով աղտոտում էին՝ հողն ու բուսականությունը՝ խեղդելով կոտրված
ապակիով, պլաստիկով ու ցելոֆանով` եւս մեկ անգամ ապացուցելով, որ հանրային
սեփականությունը մեզ հակացուցված է։
Բայց ի՞նչ ենք ուզում։ Խիստ տրամաբանորեն գործում է ներսի ու դրսի
հայելային արտացոլման օրենքը։ Աղստեւի հովտում կամ այլուր թափված աղբը մեր
ներսի աղբի հայելային պատկերն է։ Իսկ մեր ներսում աղբը գոյանում է
հեռուստատեսային ու ռադիո եթերից, քաղքենությունից, անբարեպաշտ վարքից,
նախանձից, ստրկամտությունից ու նման բաներից։ Եվ երբ մի օլիգարխ գա ու
երկու մարդաբոյ պարսպապատի այդ հովիտը, երբ մաքրի ու սրբի տարածքը, որ
հետո մեզ վարձով տա, այդ պարիսպն է լինելու մեր ներսի հայելային պատկերը,
որովհետեւ այնտեղ մի պատ է կանգնած, որի հետեւում մենք մաքրասեր ենք։ Դա
մեր սեփական տունն է։
Նոր ուսումնական տարվա շեմին ավարտելով ազատ թեմայով այս շարադրությունս,
մտածում եմ, որ դպրոցում սրա համար ինձ դժվար թե գովեին ու դժվար թե բարձր
գնահատական նշանակեին, որովհետեւ վաղուց, հիմա եւ հավիտյանս, մեզանում
տարբեր են վսեմությունն ու ճշմարտությունը։