Ամառը ենթադրում է արձակուրդ, հանգիստ, միջավայրի փոփոխություն, նոր
տպավորություններ, մարդիկ, նոր վայրեր: Այդ ամենն ամբողջանում է «ծով»
բառով: Ո՞ւր կարող է մեկնել սառը եւ խիստ Սեւանից կշտացած հայը:
Միանշանակ՝ Քոբուլեթի: Թուրքական լողափներում հանգստանալը թեեւ շատերի
համար արդեն մատչելի է, սակայն միջին տարիքի մարդկանց վաղուց ծանոթ
վրացական լողափերն առավել հարազատ են: Մեր ամենաբարյացակամ հարեւանի
լողափերից օգտվել կարող են թերեւս բոլոր հայերը:
Գները պարտադրող չեն, յուրաքանչյուրն իր գրպանին հարմար տուն կարող է
վարձել: Երկու տարի առաջ հայերը զգուշությամբ տնտղեցին Քոբուլեթին ու
Բաթումին, զգացին, որ ծավափնյա աղի քամիով, տաք արեւով եւ դափնետերեւի
բույրով պարուրված հանգիստը հասանելի է: Սահմանը բաց է, իսկ այն հատելու
ուղին՝ պարզեցված: Կարելի է ավտոմեքենա նստել Երեւանում, մեկ օրվա
ընթացքում ծով հասնել, տուն վարձել եւ հենց նույն օրը սուզվել Սեւ ծովի
ալիքների մեջ: Հաշվեք, թե որքան գումար է պետք Հայաստանում ոչ շատ շքեղ
հանգստանալու համար, եւ պարզ կդառնա, որ տասնօրյա հանգիստը Ծաղկաձորում,
Հանքավանում կամ Սեւանում մեկ ընտանիքից մի քանի ամսվա աշխատավարձ
կպահանջի: Փող կծախսենք, գուցե նաեւ կհանգստանանք, բայց թույլ չենք տա մեզ
մոռանալ, որ հանգստյան գոտիներում սպասարկման եւ այլ ծառայությունների
գները ամռան երկու ամիսներին ավելի բարձր են, քան եղել են մինչ այդ:
Հասկանալով, որ տուրիստական սեզոնը շատ կարճ է, բոլորը շտապում են որքան
կարող են «քամել» հանգստացողներին, մանավանդ՝ Սեւանում, համոզիչ
բացատրելով՝ «Օգոստոսն է մեզ կերակրում, բա ուզում եք էժա՞ն լինի»:
Իհարկե, ուզում ենք: Եվ այդ պատճառով էլ գնում ենք Վրաստան:
Ի՞նչ արժե
Վրացիները նույնպես գիտակցում են, որ ձմռանն իրենց կերակրելու են
հանգստացողների փողերը, սակայն անում են ամեն ինչ, որպեսզի մարդիկ իրենց
հարմարավետ զգան ու մյուս տարի նորից գան: «Ծովը միայն մերը չէ, ընդհանուր
է, անպայման եկեք մյուս տարի, կտեսնեք, որ ձեզանից ստացած փողերով նոր
պատշգամբ ենք կառուցել: Շատ ուրախ կլինեմ, եթե գաք»,- ասում էր մեր
երիտասարդ տանտիրուհի Սոֆիկոն, որն արդեն հասցրել էր հայերեն մի քանի
նախադասություն սովորել: Սեթեւեթում էր, իհարկե, բայց լսելը հաճելի էր:
Տների վարձակալման գինն ուղղակիորեն կախված է ծովափին մոտ լինելու
հանգամանքից: Ծովից մի քանի փողոց հեռու սենյակ կարելի է վարձել 15 լարիով
(7 դոլարով), իսկ եթե ուզում ես, որ ծովը պատուհանիցդ երեւա, պետք է
վճարես 50-100 լարի (30-50 դոլար): Հետաքրքիր մի փաստ. եթե չես հասցրել
դոլարները լարի դարձնել, սրճարանում փոխանակումը կանցկացնեն ըստ կուրսի՝
չմտածելով, որ կարող են հարմար առիթն օգտագործել եւ քեզ մի քանի լարի քիչ
տալ: Քոբուլեթին ոչ գյուղ է, ոչ քաղաք: Խորհրդային սանդղակով համարվում է
քաղաքատիպ ավան: Կան լավ ու վատ տներ, շքեղ առանձնատները գտնվում են
կիսաքանդ հանգստյան տների հարեւանությամբ, ինչը շատ նման է մեր
իրականությանը: Տան հարմարավետությունը, վերջիվերջո, մեծ նշանակություն
չունի, քանի որ միակ նպատակն ու օրն անցկացնելու վայրը ծովափն է: Ծովը
բոլորին հավասարեցնում է: Եթե բախտդ բերեց եւ անձրեւ կամ փոթորիկ չեղավ՝
պառկիր լողափին ու ըմբոշխնիր ծովը: Եթե հանգստանալու մտադրություն ունես,
անպայման կհանգստանաս, եթե նույնիսկ գումարդ միայն խաշած եգիպտացորեն ու
շոթապուրի գնելուն է հերիքում: Սնունդը Քոբուլեթիում պրոբլեմ չէ,
սրճարանները շատ են, իսկ ճաշացանկն ամենուրեք միանման է՝ խաչապուրիների
տեսականի, քաբաբ, մսեղեն: Գներն էլ են գրեթե նույնը: Ռուսերեն եւ հաճախ
կիսագրագետ գրված ճաշացանկերն ավելի մեծ պահանջարկ ունեն, քան վրացերեն
գրվածները. հայերը վրացիներից մի քանի անգամ շատ են: Ծովափնյա ռեստորանի
տիրուհի Նանուլին մեզ խոստացավ, որ մյուս տարի ունենալու է հայերեն լեզվով
մենյու, ասելով. «Ինչի՞ է պետք ռուսերենը, եթե հիմնական հանգստացողները
հայեր են»: Երեւան-Քոբուլեթի երթուղին ամրագրվել է շատ հայկական
տուրիստական ընկերությունների առաջարկների ցանկում: Վճարելով 130 դոլար,
մարդիկ մեկ շաբաթով ավտոբուսներով գալիս են Քոբուլեթի, որտեղ իրենց
սպասում են նախօրոք վարձած տները, օրական երկու անգամ սնունդը եւ
էքսկուրսիա դեպի Բաթումի: Վրացիները պատրաստ են համագործակցության: Իր
պատրաստած գինին վաճառող քոբուլեթցի Ռեզոն հետաքրքրվում էր՝ ճի՞շտ է
արդյոք, որ Սահակաշվիլին եւ Քոչարյանը՝ հանդիպելով, որոշել են դպրոցական
արձակուրդները մինչեւ սեպտեմբերի կեսերը հետաձգել: «Լավ կլիներ,
սեպտեմբերին էլ կգայիք»,- համոզված ասում էր նա: Վրացիներն ու հայերը, որ
մոտ տասնհինգ տարի իրար հյուր չէին գնացել, հասցրել են մոռանալ, որ
բավականին հեշտ է շփվել ու հասկանալ իրար: Ի՞նչ կլինի մի քանի տարի հետո,
դժվար է պատկերացնել, քանի որ հայերի հոսքը դեպի վրացական ծովափ,
անկասկած, աճելու է:
Արժե գնալ
Ծովափի մարդիկ անհոգ են, նրանց ի վերուստ տրված է այդ շռայլ
հարստությունը՝ ծովը: Ոչինչ չես անում, միայն վարձով տուն ես տալիս: Եվ դա
հերիք է ապրելու համար: Որքան շատ են տուրիստները, այնքան լավ է: Պետական
հիմնարկներում աշխատող քոբուլեթցու միջին աշխատավարձը մոտ 50 դոլար է, եւ
ամռանը բոլորը զբաղվում են մանր առեւտրով՝ սառը ըմպելիք, արեւածաղկի
սերմեր ու ընկույզներ, պաղպաղակ, փախլավա, խխունջներից պատրաստված զարդեր
ու լողալու պիտույքներ են վաճառում: Քոբուլեթիում աղբը եւ աղբամանները շատ
են: Տապակած կարտոֆիլի ու ձկների հոտն էլ է շատ: Հաճախ եւ շատ անհարմար
պահերին դադարում է էլեկտրաէներգիայի մատակարարումը: Սակայն անցնում ես
մարդաշատ ու ոչ այնքան մաքուր կիսապլոկված արմավենապատ փողոցներով եւ
մտածում, որ արժե մյուս տարի էլ գալ: Վրաստանում կյանք կա, երկաթուղի է
աշխատում, մայրուղիները լի են տարբեր երկրների համարանիշներով ահռելի
գունավոր բեռնատարներով: Իսկ Հայաստանի սահմանը հատելիս զգում ես, որ
կյանքը կանգ է առնում: Խրոխտ, հպարտ լեռներով շրջապատված քաղաքներն ու
ճանապարհներն ամայի ու մութ են, իսկ մարդիկ՝ հոգսաշատ: Կարծես, աշխարհից
կտրված: Վրացուհի Քեթեւանը երբեք չէր եղել Հայաստանում, շատ էր ուզում
ընտանիքով հանգստանալ Ծաղկաձորում: Մենք նրան հրավիրեցինք: Լավ կլինի, որ
գա: