Անկում

Մայրաքաղաքի թիվ 10 ընտրատարածքում հունվարի 10-ին տեղի ունեցած ԱԺ պատգամավորի ընտրությունների ընթացքը ցույց տվեց, որ լավատեսությունը, թե 2010թ. կլինի ավելի լավը, քան նախորդը, այնքան էլ արդարացված չէ: Թեեւ բանաստեղծ, նկարիչ Արեւշատ Ավագյանի եւ ճարտարապետ Լեւոն Իգիթյանի հետ զրույցից պարզվեց, որ հիասթափությունը, անզորության զգացողությունը բոլորին չէ, որ պատել են:

Լ.Ա.- Պարո՛ն Ավագյան, հունվարի 10-ին Երեւանի կենտրոնում տեղի ունեցած ընտրություններին հետեւե՞լ եք:

Ա.Ա.– Առհասարակ, Հայաստանում «ընտրություն» ասվածի իմաստը լավ չեմ պատկերացնում: Հայաստանում ընտրություններն արդար եւ ազնիվ չեն լինում: Արվում է ամեն ինչ, որ կեղծիքներ լինեն, որ հասարակությունը հիասթափության, անբավարարության զգացողություն ունենա եւ կորցնի հավատն արդարության հանդեպ:

– Պարոն Իգիթյան, օրիգինալ չէ, սակայն նույն հարցը նաեւ Ձեզ եմ ուղղում:

Լ.Ի.– Առանձնապես չեմ հետաքրքրվել: Առհասարակ, այդ երեւույթը համարում եմ ֆարս: Համարվում էր, որ Հմայակ Հովհաննիսյանը հավակնություն ունի կիրթ, ուսյալ մարդ երեւալու: Իսկ կիրթ մարդը չէր կարող չհասկանալ, որ եթե ինքը մտածո՛ւմ է երկրի մասին, եթե ուզում է մասնակցել դրա կառուցմանը, պիտի ցանկանար դառնալ պատգամավոր: Եվ երբ ինքը հայտարարում է, թե հանում է իր թեկնածությունը` հօգուտ Նիկոլ Փաշինյանի, ես նրա այդ քայլը գնահատում եմ որպես գռեհիկ քայլ: Թեեւ, անկեղծ ասած, մի բանից եմ գոհ` որ Նիկոլ Փաշինյանը պատգամավոր չի դարձել:

Լ.Ա.- Ինչպե՞ս. էական չէ՞, թե ինչ ճանապարհով նա պատգամավոր չդարձավ:

Լ.Ի.– Էս դեպքում` էական չէ: Նիկոլ Փաշինյանին համարում եմ դեստրուկտիվ: Չէի ուզենա, որ երկրի կառավարման հարցում նա լրացուցիչ լծակներ ունենար:

Լ.Ա.- Օրերս ՀՀ ՍԴ-ն հայ-թուրքական համաձայնությունները համարեց ՀՀ Սահմանադրությանը չհակասող` առաջացնելով քաղաքական որոշ ուժերի ներողամիտ դժգոհությունը: Նրանք պնդում են, որ Հայաստանի իշխանությունները վաճառքի են հանել Հայ դատն ու Արցախը:

Ա.Ա.– Շատ կարեւորում եմ հայ-թուրքական արձանագրությունների աղմկահարույց գործընթացը: Սակայն, դժբախտաբար, այն պատմական ճշմարտությունը, որը մեզ անհրաժեշտ է Հայ դատի, Եղեռնի, տարածքների մասին, մի տեսակ, չի ներկայացվում համաշխարհային հանրությանը: Մենք գիտենք` ինչ է կատարվել, բայց մոռանում ենք ասել, որ Արցախը գրավյալ տարածքներ չեն, որ այն մշակութային, պատմական հուշարձաններով, պատմիչներով, օտարների վկայություններով հայկական տարածք է, եւ անամոթություն է, որ Թուրքիան այսօր խոսում է, նախապայմաններ է դնում, երբ Հայաստանի հիմնական հատվածը գրավել, բռնազավթել է, եւ այսօր ինքը ԱՄՆ-ի, եվրոպական երկրների ճնշմամբ, տնտեսական, քաղաքական շահերից ելնելով` խոսում է արդարության, ճշմարտության մասին:

Լ.Ի.– Երբ հայ-թուրքական հարարբերությունների մասին խոսում են, միտքս մի իրավիճակ է գալիս. պատկերացրեք, մի մութ, նեղ փողոց, միայնակ մի մարդ է քայլում, վրան են թափվում մի քանի բանդիտ, ծեծում են, շորերը հանում, փախչում են: Անցնում է ժամանակ: Հիմա` ամբողջ շրջապատն ասում է` կլոր սեղանի շուրջ նստեք, բանակցություններ վարեք: Ես ասում եմ` թող շորերս վերադարձնեն, հետո կբանակցեմ` ով էր ճիշտ, ով` սխալ: Շորե՛րս վերադարձրեք. գիտեք, չէ՞, որ ի՛մ շորերն են: Ամերիկացին, ավստրիացին, մյուսը մեզ խելք են սովորեցնում` մեր կորցրածին եւ այդ կորուստը զավթածին ինչպես վերաբերվենք: Մարդիկ պիտի իրենց կաշվի վրա զգային այդ ամենը, հետո կտեսնենք` ով ինչ խորհուրդ կտա: Ես մի բանի կողմնակից եմ` Հայաստանի ձեռքին այսօր նախաձեռնություն կա: Այնքան պատմական իրավունք ունեինք, որ այս նախաձեռնությունը վաղուց պիտի մեր ձեռքը վերցնեինք: Այս տեսակետից գիտակցում եմ, որ աշխարհում մեծ պետությունների խաղ է գնում: Մենք պիտի հիշենք, որ եղել ենք մեծ պետության քաղաքացի: Հետո, երբ երկիրը ֆիզիկապես փոքրացել է, չի նշանակում, որ մեր մտածելակերպը եւս փոքրացել է:

Լ.Ա.- Կեղծված եւ ընտրողների արժանապատվությունը կոտրած ընտրություններն ինչ-որ արդարացումներով փաթեթավորելը, հասարակությանը բարոյապես ոչնչացնելը, այն, ինչի վրա ստիպում են բոլորին ծիծաղել` համարելով անասելի զվարճալի, այնուամենայնիվ, վկայում են, որ մտածելակերպը եւս փոքրացել է: Չե՞ք կարծում:

Ա.Ա.– Մեր լավագույն մտավորականները, ովքեր շատ են, սակայն նրանց ձայնը քիչ է լսելի, այդ մասին ասում են, խոսում են, բայց դրանք լայն հասարակության համար մնում են անհասանելի: Լուրջ, ուսանելի հաղորդումներ գրեթե չկան: Հեռուստատեսությունից աղբ է լցվում տներ: Ֆիլմ են տալիս բանակի մասին: Իմ կարծիքով, այն սերնդի համար, ով վաղը պետք է բանակում ծառայի, հոգեբանական մի խաթարված վիճակ է ստեղծվում: Երեխաները նայում են, ծիծաղում, թվում է` ժամանցային բան է, սակայն անուղղակիորեն մենք քայքայում ենք մեր բանակի հիմքերը: Զարմանում ես, անգամ արտասահմանյան դեդեկտիվների հեղինակները հազիվ մտածեն այդքան ոճրագործությունների, զանազան անբարո երեւույթների մասին, որոնք մատուցվում են եթերից: Դա դառնում է դասագիրք, երեխաները փորձում են կրկնել:

Լ.Ի.– Ես համարում եմ, որ մենք չունենք կայացած հասարակություն: Եվ դրա պատճառն այն է, որ ունենալով մտավորականներ, մտավորականություն` որպես հասարակության շերտ, այդ շերտի ձայնը չեն լսում: Եվ ոչ թե չեն լսում, այլ այդ շերտը չի խոսում: Խոսում են առանձին մարդիկ, առանձին տեղերում: Որովհետեւ թվացյալ այդ շերտի մեջ մեկը մյուսից բարձր լինելու ամբիցիաները շատ են: Ինձ անգամ թվում է, թե մարդիկ իրենց կյանքի ընթացքում մտածում են` ոնց անեն, որ Պանթեոնում թաղվեն: Միայն իրենց կենսագրության մասին են մտածում, փաստեր են ստեղծում: Հազվադեպ եմ լսում, ասենք, որ հաջողված ներկայացման մասին մեկ այլ մտավորական հաճույքով խոսի, հզոր կոմպոզիտորներ ունենք, ում գործերն արտասահմանում կատարում են, բայց մեր հասարակությունը նրանց գործերը չի էլ լսում:

Ա.Ա.– Մենք փոքրաթիվ պետություն ենք` չինական մի քաղաքի մեկ տասներորդ մասն ենք: Բայց ունենք քանի տասնյակ կուսակցություններ, հասարակական կազմակերպություններ, դրամաշնորհներ, օտար խորհրդատուներ: Մի տեսակ սխալ դաշտ է: Մեր հասարակությունն անընդհատ ունի լույսի, գազի, հարկերի խնդիր, եւ փողը դարձել է կազմակերպող այնպիսի մի արժեք, որն ինքն արժեզրկվում է աղքատների համար: Իսկ մեծահարուստները, ովքեր ուզում են ունենալ իրենց արվեստագետները, մրցանակակիրները, քարոզիչները, ունեն եւ նրանց համար էլ Պանթեոնում կոոպերատիվ գերեզմանոցներ կպատվիրվեն: Նման արվեստագետներն անընդհատ ծառայում են, ստրկամիտ են, առաջին պլանում են: Խորքային, իսկական գրողները, արձակագիրները, նկարիչները, ովքեր եթերում, թերթերում պիտի տեղ ունենային, չունեն: Արժեքների գնահատման հարցում մեծ սխալ կա:

Լ.Ա..- Պրն Իգիթյան, խոսեցիք Պանթեոնի մասին: Նախորդ տարին Ձեզ համար նշանավորվեց նրանով, որ դարձաք Երեւանի ավագանու անդամ: Առաջարկում եք կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սպենդիարյանի գերեզմանը Օպերայի մոտից տեղափոխել Պանթեոն: Այդ տեղում, հասկանալի է, սրճարան է կառուցվելու: Չե՞ք կարծում, որ առավել նպատակահարմար է տեղափոխել ոչ թե մեծ կոմպոզիտորի գերեզմանը, այլ այդտեղ ուղղակի չպետք է լինեն սրճարաններ:

Լ.Ի.– Այդտեղ չի կարող սրճարան լինել. այնտեղ դրված են Օպերայի օդափոխության սարքերը: Սրճարանամոլությունը Երեւանում կարծես դադարել է: Ժամանակին ելքը դա էր, եւ Սպենդիարյանն այդտեղ թաղվեց: Բայց հիմա նա պիտի լինի այն մեծերի կողքին, ովքեր Պանթեոնում են: Քոչարը, Առնոն, Ալիխանյանը պետք է այնտեղ լինեն: Որովհետեւ, երբ իսկական մեծերի քանակը Պանթեոնում պակասում է, հայտնվում են երկրորդականները: Դա մրցակցության տեղ է դարձել:

Լ.Ա.- Այնտեղ է Կոմիտասը, սակայն նրա հարեւանությամբ մարդիկ են, ովքեր պիտի որ այդտեղ չլինեին: Այսինքն` խնդիրը Սպենդիարյանի գերեզմանի տեղափոխությամբ, միեւնույն է` չի լուծվում: Սակայն լուծվում է սրճարանաշինության խնդիրը:

– Կոմիտաս, Սարյան, Ավետիք Իսահակյան, Արամ Խաչատրյան, Փարաջանով: Կա հիերարխիա: Մենք ամեն ինչին թեթեւ ենք նայում: Դրա համար այսօր եթերով կարելի է ասել, որ « հերիք ա Կոմիտա՜ս, Կոմիտա՜ս, Կոմիտասը վերսիա յա, էլի»: Եվ սա` մեր եթերով, ինքս եմ տեսել: Մի մարդ, ով ապրելով Ստամբուլում, մեր երաժշտությունը բյուրեղ դարձրեց, ժողովրդի ստեղծածը դարձրեց դասական, հիմա կասկածելի արտաքինով մեկը կարող է իրեն թույլ տալ եթերով, ընդ որում, ասում են` հայ է, ասել` Կոմիտասը վերսիա է, տարբերակներից մեկը: Բայց նա առանցքն է մեր երաժշտության: Հետո հետաքրքրվեցի, թե ո՞վ էր էդ մարդը: Ասացին. «Ո՜նց, չես ճանաչո՞ւմ»: Ասացի. «Չէ, ո՞վ ա»: Ասացին` Պրոֆն ա: Պրոֆն ո՞վ ա, այ մարդ: Էս երկրում ծնված, մեծացած մարդ եմ, Պրոֆ չեմ ճանաչում: Ասացին` Թաթայի «առանժիրովշչիկն ա»: Այ, էդտեղ ես տվեցի հարց. «Իսկ Թաթա՞ն ով ա»: Խոսքը նշաձողի մասին է: Ես ոչ թե Թաթային եմ դեմ հիմա, այլ նրան մեծերի կողքին դնելուն: Եթե մի սարք լիներ, որ կախեին Երեւանի գլխին, եւ որը ձայնագրեր Երեւանից դուրս եկող ձայները, որեւէ կերպ չէիք կարողանա ապացուցել, որ սա մինիմում հազար տարվա մշակույթի պաշար ունեցող ազգի մայրաքաղաքն է: Այսօր էլ Հայաստանում կա մեծ արժեք ունեցող մշակույթ, բայց մեր հասարակությանը դա չի հետաքրքրում:

Ա.Ա.– Չկա օր, որ ինձ ցուցահանդեսի, գրքի շնորհանդեսի, քննարկման չհրավիրեն: Գնում եմ, խոսք եմ ասում, բայց Երեւանում բացվում է Մարտին Պետրոսյանի ցուցահանդեսը, հեռուստատեսությունից ոչ ոք չկա: Երեւանում բացվում է մեկ այլ հետաքրքիր ցուցահանդես, չեն ներկայացնում: Մեծ լուսավորիչ Խաչատուր Աբովյանի հոբելյանն էր, Դանիել Վարուժանի, Թումանյանի, Կոմիտասի հոբելյանն էր, թվում է` նշվում է, բայց գնում ես, նայում ես, լուրջ չէ: Այսօր քննադատվում է Դրոն, Գարեգին Նժդեհը, Շիրազը: Այսինքն` հայրենասիրությունը համարվում է ցածրակարգ հասկացություն:

Լ.Ի.– Մենք ժողովրդին կերակրում ենք ամենաէժան կերակուրով` հեռուստատեսությամբ, ռադիոյով, հետո ասում ենք` ժողովուրդը սա է պահանջում: Մե՛նք արեցինք, որ մեր երիտասարդությունն այսօր չի կարող Ռավել, Բրամս, Կոմիտաս լսել, մե՛նք, որովհետեւ մեր քաղաքական գործիչները սիրողական մակարդակի են: Էս ի՞նչ երաժշտություն է հնչում: Այն, ինչ հնչում է, երաժշտության հետ կապ չունի: Ես տաղանդավոր դերասաններ գիտեմ, որ խաղում են կրիմինալ ֆիլմերում: Փողոցում տեսնում եմ, իրենց քայլվածքն է փոխվել, որովհետեւ կերպարի մեջ է: Ինքը գիտի` ինչ հասարակության մեջ է ապրում, եւ ցանկանում է այդ հասարակության հետ հարմոնիայի մեջ մտնի:

Լ.Ա.- Ասում եք` մե՛նք ենք մեղավոր: Կարծում եք՝ հասարակությո՞ւնը պատրաստ չէ լսել մտավորականներին, թե՞ մտավորականներն այն չեն, եւ նրանց խոսքն արժեք չի ներկայացնում:

Ա.Ա.– Շնորհալի մտավորականները, արվեստագետները բարեկիրթ են եւ չեն ցանկանում իրենց ցուցադրել. մարդկային բնավորություն է:

Լ.Ա.- Թույլ տվեք չհամաձայնել: Հիշենք, դիցուք, Ռոստրոպովիչի օրինակը. նա համարվում էր համեստության էտալոն, սակայն ուներ քաղաքացիական դիրքորոշում, որը չէր համընկնում իշխանությունների, հետեւաբար՝ նաեւ շատ այլ մտավորականների դիրքորոշմանը:

Լ.Ի.– Ռոստրոպովիչի դեպքը տիպիկ չէ, որովհետեւ փայլուն եւ մեծ երաժիշտ լինելով` ժամանակին պետությունը նրան դարձրեց քաղաքական երեւույթ, եւ նա, ուզեր-չուզեր, այդ ակցիաներն անում էր: Ես հենց նոր մի բան մտածեցի, եւ, կարծեմ, առաջինը ես եմ ասում, խնդրում եմ արձանագրեք` մենք չունենք հեռուստատեսություն, ունենք հեռուստապետություն: Առանձին պետություն: Վերջերս Կիրովականում էի, գեղագիտական կենտրոնի մասնաճյուղում: Գլուխգործոցներ էին կախված: Միամիտ հարց տվեցի` ինչո՞ւ հեռուստատեսությունից չեք հրավիրել, ասացին` պիտի վճարենք: Ո՞նց: Հա՛մ գլուխգործոց ստեղծեք, հա՛մ վճարե՞ք, որ հասարակությանը հայտնի դառնա: Կոմպոզիտորը գլուխգործոց ստեղծի, հետո դանակ-մկրատ սրողի պես` վազի այստեղ-այնտե՞ղ: Պահա՛նջը պիտի լինի: Իսկ պահանջելու համար սպառողին պետք է դաստիարակել: Ասեմ` տեղ կա, որ պիտի ուժով արգելել: Որովհետեւ այդ մարդիկ ազատությունը չեն ընկալում: Մի անգամ ռուս դերասան Շիրվինդտին հարցրին` ի՞նչ է ազատությունը: Նա պատասխանեց` ինքնասահմանափակում:

Ա.Ա.– Այս տարի Երեւանում դրվեցին Վիկտոր Համբարձումյանի արձանը, Վիլյամ Սարոյանի արձանը: Այսինքն` քաղաքում կարգին մարդկանց արձաններ են հայտնվում, իսկ եթերից աղբը լցվում է հայոց տները եւ վտանգում մեր պետականությունը: Մենք`մեր մարդկանցով` դերասաններով, խամրող աստղերով, առավոտից իրիկուն քանդում ենք բարոյական հիմքերը:

Լ.Ա.- Ցավոք, նաեւ մտավորականներով: Շնորհակալություն: