Ասում են՝ հիպոթեքային վարկերի տոկոսադրույքները շատ մոտ ապագայում կնվազեն 1.5-2%-ով։ Բանն այն է, որ շուրջ 1.5 ամիս առաջ ստեղծված «Ազգային հիպոթեքային ընկերությունը» սեպտեմբերի 1-ից սկսած առեւտրային բանկերի տրամադրած հիպոթեքային վարկերը վերաֆինանսավորելու է 7.5%-ով՝ նախկին 9%-ի փոխարեն։
Հիշեցնենք, որ ԱՀԸ-ն փաստացի գործունեությունը սկսել է այս տարվա հուլիսի 10-ին՝ առեւտրային բանկերից մեկի հետ կնքելով վերաֆինանսավորման առաջին պայմանագիրը։ Այս ընթացքում հիմնադրամը պայմանագրեր է կնքել թվով 6 բանկերի հետ՝ վերաֆինանսավորելով 30 հիպոթեքային վարկ՝ 150 միլիոն դրամ ընդհանուր արժեքով։ Ընկերության տնօրեն Մհեր Եդիգարյանը նշել է, որ ներկայումս ընթացքի մեջ է եւս 50-60 վարկի տրամադրման գործընթաց՝ 200-300 մլն դրամ գումարի սահմաններում։
Բացի տոկոսադրույքների նվազեցումից, սեպտեմբերի 1-ից կատարվել են որոշ կանոնակարգային փոփոխություններ, որոնց համաձայն, հնարավորություն է ընձեռվում վերաֆինանսավորել նաեւ այն վարկերը, որոնք կտրվեն երկու գույքի գրավի դիմաց։ Այսինքն՝ երբ գրավ է դրվում ինչպես ձեռքբերվող, այնպես էլ որեւէ մեկ այլ բնակարան, կանխավճարի մեծությունը նախկին 30%-ի փոխարեն նվազում է մինչեւ 10 տոկոս։
Իհարկե, որոշակի ժամանակ կպահանջվի, մինչեւ առեւտրային բանկերը համապատասխան փոփոխություն կատարեն իրենց վարկային պայմաններում, սակայն որոշ բանկեր արդեն իսկ իջեցրել են տոկոսադրույքները։ Օրինակ, «Արարատբանկը» նախկին 14-16%-ի փոխարեն՝ հիպոթեքային վարկեր սկսել է տրամադրել 12-14%-ով։
Այս քայլերն, ինչ խոսք, բխում են վարկառուի շահերից եւ, ըստ ամենայնի, պետք է որոշակի աշխուժացում մտցնեն հիպոթեքային շուկայում։ Մ. Եդիգարյանը լրատվամիջոցներից մեկի հետ զրույցում նաեւ կարծիք է հայտնել, որ դրական տեղաշարժ արդեն իսկ նկատվում է։ «Պահանջարկը միանշանակ ավելանում է։ Ընդ որում՝ շատ կտրուկ. եթե մայիս-հունիս ամիսներին շուկան գրեթե անշարժ վիճակում էր, ապա հուլիսից սկսած բավականաչափ ակտիվացավ։ Ազգային հիպոթեքային հիմնադրամի մուտքը շուկա կարծես ազդակ հանդիսացավ թե՛ վարկատու կազմակերպությունների, թե՛ բնակչության համար։ Եթե միտումը շարունակվի, ապա ակնկալում ենք, որ չորրորդ եռամսյակում շուկայի աշխուժությունը շատ մոտ կամ համադրելի կլինի նախորդ տարվա մակարդակին»,- ասել է նա։
Այս առումով, կարծիքները տարբեր են։ Ոմանք գտնում են, որ աշխուժացում նկատվում է, ոմանք՝ ոչ։ Օրինակ, «Ակցեռն» անշարժ գույքի գործակալությունից մեզ պատասխանեցին, որ անշարժ գույքի շուկայում ոչ մի ակտիվացում էլ չի նկատվում։
«Բարս» անշարժ գույքի գործակալությունում, սակայն, հակառակ կարծիքի են։ Գործակալության տնօրեն Մարինա Չատինյանը մեզ տեղեկացրեց, որ առաջին եռամսյակի համեմատ շուկայի ակտիվացում, իրոք, նկատվում է։ Սակայն, նրա համոզմամբ, դա չի կարելի բացատրել միայն հիպոթեքային վարկավորման պայմանների բարելավմամբ։ Այս տեսակետի օգտին անուղղակիորեն խոսում են նաեւ Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի հրապարակած տվյալները։ Օրինակ, Ազգային հիպոթեքային ընկերության տնօրենը նշում է, որ մայիս-հունիս ամիսներին շուկան գրեթե անշարժ վիճակում էր, սակայն, ԱԳԿՊԿ զեկույցի համաձայն, 2009թ. երկրորդ եռամսյակում հանրապետությունում անշարժ գույքի նկատմամբ իրականացված գործարքների քանակը 2009թ. առաջին եռամսյակի համեմատ աճել է 30.2%-ով (կոնկրետ՝ օտարման գործարքների քանակը աճել է 27%-ով)։ Համեմատության համար նշենք, որ 2009թ. առաջին եռամսյակում հանրապետությունում անշարժ գույքի նկատմամբ իրականացված գործարքների քանակը 2008թ. չորրորդ եռամսյակի համեմատ նվազել էր 31.4%-ով։ Այսինքն, այս տարվա երկրորդ եռամսյակում անշարժ գույքի շուկան ոչ միայն անշարժ չի եղել, այլ, եթե հավատանք պաշտոնական տվյալներին, նկատելիորեն ակտիվացել է։ Եվ, հաշվի առնելով, որ Հիպոթեքային ընկերությունն իր գործունեությունը սկսել է հուլիսին, պարզ է դառնում, որ երկրորդ եռամսյակում եւ հատկապես՝ հունիս ամսին արձանագրված աշխուժացումը պայմանավորված չէ նրա գործունեությամբ։
Հարկ է նշել նաեւ, որ Հիպոթեքային ընկերության կողմից վերաֆինանսավորված վարկերը դեռ շատ փոքր տեսակարար կշիռ ունեն Հայաստանի ֆինանսական համակարգի հիպոթեքային վարկերի կշռի մեջ։ 2009թ. առաջին կիսամյակի տվյալներով, տրամադրված հիպոթեքային վարկերի ծավալը կազմել է 90 միլիարդ դրամ, իսկ ԱՀԸ-ն առաժմ վերաֆինանսավորել է ընդամենը 150 միլիոն դրամի հիպոթեքային վարկեր։ Ինչեւէ, ընկերությունը դեռ նոր է սկսել իր գործունեությունը, եւ առաջիկայում հնարավոր է էական փոփոխություններ մտցնի այս դաշտում։ Կադաստրի կոմիտեն դեռ չի հրապարակել հուլիս եւ օգոստոս ամիսների տվյալները։ Ամեն դեպքում, հիպոթեքային վարկերի տոկոսադրույքի իջեցումը 2%-ով արդեն իսկ որոշ չափով թեթեւացնում է վարկառուների բեռը։ Օրինակ, 75 հազար դոլար արժողությամբ բնակարան գնելու դեպքում վարկառուն վճարում է կանխավճար 25.000 դոլար եւ բանկից վերցնում 50 հազար դոլար վարկ՝ 10 տարի մարման ժամկետով։ Տարեկան 14% տոկոսի պարագայում վարկառուն ամեն ամիս պետք է վճարի շուրջ 780 ԱՄՆ դոլարին համարժեք գումար (տոկոսագումարը եւ մայր գումարի մասնակի մարումը)։ 12%-ի պարագայում ամսական վճարման գումարը կազմում է 717 դոլար։
Այս պարզ հաշվարկը մի կողմից՝ ցույց է տալիս, որ տոկոսադրույքի նվազման պարագայում վարկառուն շահում է մի քանի տասնյակ դոլար, մյուս կողմից՝ բացատրում, թե ինչո՞ւ հիպոթեքային շուկան մեզանում արագորեն չի զարգանում։ Ամսական 700 դոլար վճարել բանկին եւ միեւնույն ժամանակ հոգալ մյուս ծախսերը՝ սնվելու, հագնվելու, կոմունալ ծառայությունների եւ այլնի վրա, այսօր շատ քչերը կարող են իրենց թույլ տալ։ Հիշեցնենք, որ պաշտոնական վիճակագրության համաձայն, ամսական միջին աշխատավարձը մեր հանրապետությունում 98.500 դրամ է (270 դոլարից քիչ)։
Անգամ մարման ժամկետի երկարացման պարագայում, ենթադրենք, 20 տարի, հիպոթեքային վարկ վերցնելը շատերի համար ձեռնտու չի լինի։ Այդ դեպքում 12% տոկոսադրույքով վարկառուն բանկից վերցնում է 50 հազար դոլար, եւ 20 տարվա ընթացքում վերադարձնում ընդհանուր առմամբ 2.5 անգամ շատ գումար։ Սա նշանակում է, որ միայն տոկոսադրույքների 1-2% իջեցումը էական բան չի փոխի, քանի դեռ մարդկանց եկամուտները մեր երկրում աֆրիկյան հետամնաց երկրի մակարդակին են, իսկ անշարժ գույքի գները՝ քիչ էր մնում հասնեին եվրոպականին։